TÜRK DİLİNİN KARŞI KARŞIYA BULUNDUĞU SORUNLAR Prof. Dr. Muhsin Macit Okt. Olcay Saltık
DİLİN SORUNU MU KONUŞURLARIN SORUNU MU? Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar DİLİN SORUNU MU KONUŞURLARIN SORUNU MU? Türkçenin karşı karşıya bulunduğu sorunların bir bölümü aslında konuşurlarının yaşadığı sorunlardır. Türkçenin özelliklerini yeterince kavrayamamış, söz varlığının anlatım gücü ile donanamamış, kendi yetersizliklerinin nedenini Türkçeye bağlayan, bu yüzden de yabancı sözcüklerin cazibesine kapılmış kullanıcıların sorunları bulunmaktadır. Bilimde yaşanan gelişmelerle ortaya çıkan kavramları Türkçenin söz varlığıyla karşılamak yerine yabancı kökenli sözcük ve terimleri olduğu gibi kullanmak son yıllarda dilimizin karşı karşıya bulunduğu sorunlardan biri olarak görülmektedir.
SÖZCÜK VE TERİM TÜRETME Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar SÖZCÜK VE TERİM TÜRETME Eklemeli bir dil olan Türkçede yeni sözcükler ve terimler sözcük köküne veya gövdesine getirilen ekler aracılığıyla türetilir. Türemiş adlardan sözcükler: Türemiş eylemlerden sözcükler: Başkan adamak gözlük ağarmak Konuk gezdirmek Sevgi iyileşmek Tuzlu yürütmek
Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar Terimler Dilin genel sözcüklerinin yanı sıra belirli uzmanlık alanlarının özel sözcükleri olan terimler de söz varlığının önemli bir bölümünü oluşturur. Bir dilin bilim dili niteliğini kazanmasının koşullarından biri bilim terimlerine sahip olmasıdır. Eklemeli dil olması dolayısıyla Türkçede türetme yeteneğinden yararlanılarak bilim, sanat, spor vb. alanlarda yeni terimler üretilebilir.
Terimler Uygurcada Terimler Divan-ı Lugati’t Türk’te Terimler Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar Terimler Divan-ı Lugati’t Türk’te Terimler Uygurcada Terimler İktisat terimi olarak kullanılanlar: 'rehin‘ için tutug 'alacak, borç' karşılığında alım 'borçluyu borcundan dolayı sorgulama' karşılığında alış Tıp terimi olarak kullanılanlar: 'neşter' karşılığında kanagu belin iç yanındaki damar için özek terimleri kullanılmıştır. Deprem için yer tebreme Bakış açısı için körüm Güzel koku için tütü Vergi için alım Bağ vergisi için borla tamgası terimleri kullanılmıştır.
Atatürk’ün türettiği sözcüklerden bazıları şunlardır: Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar Terimler Atatürk’ün türettiği sözcüklerden bazıları şunlardır: açı, açıortay, altıgen, beşgen, çap, dar açı, dış tersaçı, dikey, düşey çizgi, eşkenar dörtgen, ikizkenar üçgen, teğet, yamuk, yüzey. Yine bunlardan başka; müselles yerine üçgen, zeviyetan-ı mütekabiletan-ı dahiletan yerine iç ters açılar müselles-i mütesaviyü'l-adla için eşkenar üçgen gibi yüz yirmi dokuz geometri terimini kullanarak Türkçe terimlerle öğretim ve bilim yapmanın örneğini gözler önüne sermiştir. Türk Dil Kurumunun kurulmasıyla birlikte terimler sorunu da ele alınmıştır. Açık ve anlaşılır terimlerle öğretim yapmanın, bilgiye doğrudan ulaşmayı ve bilgiyi edinmeyi kolaylaştıracağı düşünülmüştür. Bu amaçla ilk uygulama Atatürk'ün geometri terimleri üzerine yaptığı çalışma oldu. Atatürk, yazdığı Geometri kitabında türettiği terimlerle matematiğin anlaşılmasına olanak sağlamış hem de bilim dili olarak Türkçenin gelişmesine katkı sağlamıştır.
Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar BİLİM DİLİ TÜRKÇE Bilimi oluşturan verilerin ve bilgilerin sözlü, yazılı, görsel, işitsel ve deneysel olarak işlenmesini, üretilmesini, geliştirilmesini, aktarılmasını sürekli bir biçimde sağlayan diller bilim dili olarak adlandırılır. Türkçenin bilim dili olup olmadığı kimi zaman tartışma konusu bile olmuştur. Asıl ilgi çekici olanı, bu tartışmanın ülkemiz aydınları arasında yapılmasıdır. Oysa Türkçe daha 10. yüzyılda bilim dili olarak kullanılmaya başlanmıştır. Uygurların çeşitli bilim dallarında yazdıkları eserlerde türettikleri bilim terimlerini kullandıkları gibi başka dillerden yaptıkları çevirilerde de yabancı kökenli terimleri, kavramları kendi dillerinden türettikleri terimlerle karşılamaları, Türk dilinin bin yıl öncesinden bilim dili niteliğini kazandığını ortaya koymaktadır.
Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar KÜRESEL ETKİLEŞİM Günümüzde en geçerli ve yaygın yabancı dil niteliğini kazanmış olan İngilizce, pek çok dili etkilemektedir. İngilizce sözcükler dillere geçmekte, onların söz varlığına yerleşmektedir. İngilizcenin dünya pazarında kendisini kabul ettirmesi sonucunda başka ülkeler de ürettikleri ürünlere İngilizce adlar vermektedir. İş yerleri, işletmeler, daha kaliteli ürünler sattıklarını, evrensel olduklarını göstermek için yabancı adlar almakta tereddüt göstermemektedir.
SÖZLÜ VE YAZILI ANLATIM BOZUKLUKLARI Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar SÖZLÜ VE YAZILI ANLATIM BOZUKLUKLARI Her dilin yazılı ve sözlü olarak kullanımında genel söyleyiş ve yazılışına aykırı biçimler görülebilir. Bunlar iyi bir dil öğrenimi görülmemesinden, yöresel kullanışlardan etkilenmekten, özensizlik ve dikkatsizlikten kaynaklanabilir. Sözcüklerin yanlış anlamda kullanılması, genel söyleyiş ve yazım biçimleri dışında yazılıp söylenmesi; cümlede ögeler arasındaki uyumsuzluk gibi olumsuzluklar anlatım bozukluğu olarak adlandırılır. Anlatım bozukluğuyla yapılandırılmış cümleler doğru ve etkili bir anlatımın önündeki en büyük engel olarak bilinmesi gerekir.
Sözlü Anlatım Bozuklukları Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar Sözlü Anlatım Bozuklukları Sıkça yapılan söyleyiş yanlışları şunlardır: Kısa Ünlülerin Uzun Söylenmesi Uzun Ünlülerin Kısa Söylenmesi İnce Söylenmesi Gereken Seslerin Kalın Söylenmesi Kalın Söylenmesi Gereken Seslerin İnce Söylenmesi Ses Düşmeleri Ses Fazlalığı Ulama Eksikliği /e/ Ünlüsünün Açık Söylenmesi Yumuşatılması Gereken Seslerin Sert Söylenmesi Hatalı Yumuşatma Yer Değiştirme Vurgu Yanlışları Ses Uyumsuzluğu
YAZIM YANLIŞLARI Sıkça yapılan yazım yanlışları şunlardır: Türk Dilinin Karşı Karşıya Bulunduğu Sorunlar YAZIM YANLIŞLARI Sıkça yapılan yazım yanlışları şunlardır: Sözcüklerin yanlış yazılması Eklerin Yanlış veya Eksik Yazılması Düzeltme İşareti Eksikliği Kesme İşareti Eksikliği veya Yanlış Kullanımı "ki" Bağlacrnrn Yazımı "da, de" Bağlacrnrn Yazımı Soru Ekinin Yazımı