VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ A VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ A. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİ (Düzenlenecek) Döviz kurları, rekabetçi piyasa koşulları altındaki bir mal gibi, döviz piyasasında arz ve talep güçlerinin işleyişine bırakılmıştır.

Kur yükseldikçe ihraç malları döviz cinsinden ucuzlamış olacaktır. VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ A. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİ 1. Grafikle Açıklama Döviz Kuru Döviz Kuru Toplam döviz talebi, ülkenin mal ve hizmet ithali ile yurt dışına ihraç edilmek istenen sermaye miktarından oluşur. Kur yükseldikçe yabancı mallar pahalılaşır ve talep edilen yabancı mal miktarı dolayısıyla döviz talebi azalır. Kur yükseldikçe ihraç malları döviz cinsinden ucuzlamış olacaktır. D’ S D E1 R1 E K R0 D’ S D O O M0 M1 M2 Döviz Miktarı Zaman (a) Döviz Arz ve Talebi (b) Kur Değişmeleri Grafiği Grafik 13.1: Serbest Kur Değişmeleri Grafiğin (a) kısmında görüldüğü gibi döviz piyasasında denge DD döviz talebi ile SS döviz arzının kesiştiği E noktasında olur. Piyasa hacmi OMo, denge kuru ORo olur

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ A. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİ 1 VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ A. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİ 1. Grafikle Açıklama Döviz Kuru Döviz Kuru Piyasada hiçbir hükümet müdahalesi olmadığından kur, herhangi bir sınıra tabi olmadan değişebilir. Grafiğin (b) kısmında görüldüğü gibi döviz kurlarındaki değişmenin grafiği bir testerenin ağzına benzer. Ancak Uygulamada hiçbir ülke parasının sınırsız bir biçimde dalgalanmasına izin vermez. D’ S D E1 R1 E K R0 D’ S D O O M0 M1 M2 Döviz Miktarı Zaman (a) Döviz Arz ve Talebi (b) Kur Değişmeleri Grafiği Grafik 13.1: Serbest Kur Değişmeleri Örneğin, halkın ithal malları tercihindeki artış dolayısıyla döviz talebi eğrisi D’D’ biçiminde sağa kayacak olursa, kurlar da buna bağlı olarak OR1’e yükselir.

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ A. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİ 2 VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ A. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİ 2. Kur Değişmeleri ve dış Ödemeler Bilançosu Dengesizlikleri Döviz Kuru Döviz Kuru Grafikte serbest değişken kur sistemi altında döviz talebi eğrisinin D’D’ şeklinde kayması ile dış denge döviz kurunun E1 seviyesine yükselmesi durumunda oluşur. Döviz kuru Ro seviyesinde tutulmak istenirse Merkez Bankası, ödemeler bilançosunda oluşan M0M2 miktarında dövizi açığı kadar piyasaya döviz satışında bulunması gerekir. D’ S D E1 R1 E K R0 D’ S D O O M0 M1 M2 Döviz Miktarı Zaman (a) Döviz Arz ve Talebi (b) Kur Değişmeleri Grafiği Grafik 13.1: Serbest Kur Değişmeleri Ödemeler Bilançosu bir ülkenin tüm dış gelir sağlayan ve gider doğuran işlemlerinin kaydedildiği bir tablodur. Ödemeler Bilançosunun borçlu işlemleri döviz talebini, alacaklı işlemleri ise döviz arzını temsil eder.

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 1. Altın Para Standardı Altın Para Standardında her ülkenin parasının değeri belirli ağırlıkta saf altın olarak tanımlanmıştır. Bu fiyata altın paritesi adı verilir. Merkez Bankası bu fiyattan dileyene altın satar veya arz edilen altınları alır. Bu şekilde ulusal paralar otomatik biçimde sabit kurlarla birbirine bağlanmış olur. 1 Osmanlı Akçesi = 1 gr altın 1 İngiliz Sterlini = 2 gr altın 1 Osmanlı Akçesi = ½ İngiliz Sterlini Ulusal paralar arasındaki değişim oranının sürdürülebilmesi altın ithal ve ihracının serbest olmasına bağlıdır.

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 1. Altın Para Standardı İstanbul’dan İngiltere’ye ödeme yapmak isteyen bir kişiyi ele alalım. Sterlinin altın fiyatı 2 Osmanlı Akçesi olduğu için daha yüksek bir fiyat ödemez. Bunun yerine İngiltere’ye altın ihraç eder. Benzer şekilde Sterlini dönüştürmek isteyen kişi, 2 Osmanlı Akçesinden daha düşük bir fiyata razı olmaz. Düşük bir fiyata razı olmak yerine altın ithal ederek Osmanlı Akçesine dönüştürür. Bir yabancı paranın piyasa kuru en fazla, belirlenen altın kapsamı ile altının ülkeye taşınması için yapılan masrafların toplamına eşittir. (Altın İhraç Noktası) 1 gr altının Türkiye’den İngiltere’ye taşınma masrafı 0,02 Osmanlı akçesi ise 1 Sterlin= 2,04 Osmanlı Akçesi Altın ihraç noktasıdır. Daha yüksek bir fiyat ödemek yerine İngiltere’ye altın ihraç edilir. Dövizin alabileceği en düşük değer ise belirlenen altın kapsamı ile altının ülkeye taşınması için yapılan masrafların farkına eşittir. (Altın İthal Noktası) 1 Sterlin= 1,96 Osmanlı Akçesi Altın ithal noktasıdır

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 1. Altın Para Standardı II. Dünya savaşından sonra günümüzde bir kaç ülkenin kullandığı Bretton Wood Sistemi kullanılmaya başlamıştır. Ülkeler ulusal paralarını USD ya da para sepetine Avrupa EURO’ya geçmeden önce ECU’ya Bazı ülkeler Özel Çekme Haklarına (SDR), Diğer bir kısım ülke ise ulusal paralarını ticaret yaptıkları ülkelerin paralarından oluşan özel sepetlere bağlamıştır.

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2 VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2. Günümüzdeki Sabit Kur Sistemleri Bretton Wood Sisteminde her ülke ulusal parasının değerini USD cinsinden tanımlamıştır. (dolar paritesi) Döviz Piyasasında ulusal paraların %1 daha yüksek veya daha düşük oranda dalgalanmasına izin verilir. Paranın alabileceği en yüksek değer üst destekleme noktası, en düşük değer alt destekleme noktası,

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2 VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2. Günümüzdeki Sabit Kur Sistemleri O Doların TL Fiyatı Dolar Miktarı Grafik 13.2: Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi 1,98 2,00 2,02 Üst Destekleme Noktası Alt Destekleme Noktası T A T’ A’ Parite Kuru Dolar Alımı Dolar Satımı M D TL ve $ kurlarını ele alarak anlatılanları açıklayalım. Türk Hükümet yetkililerinin 1$=2,00 TL kuru belirlediğini varsayalım. Piyasa kurunun parite etrafında %1 değişmesine izin verilecektir. Üst destekleme noktası 1$=2,02 TL Alt destekleme noktası 1$=1,98 TL

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2 VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2. Günümüzdeki Sabit Kur Sistemleri Doların TL Fiyatı T A T’ A’ 2,02 Parite Kuru D 2,00 1,98 A T A’ T’ O M Dolar Miktarı Grafik 13.2: Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi Grafikte TT dolar talebini (TL arzını), AA dolar arzını (TL talebini) ifade eder. Denge (D) noktasında oluşur. Türk halkının tercihlerinin Amerikan mallarına doğru kayması nedeniyle dolar talebi T’T’ şeklinde sağa kayar. Doların arzı sabit kaldığına göre dolar fiyatları yükselme eğilimine girecektir. (Serbest dalgalanmada fiyat Z gibi bir noktada oluşur.)

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2 VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2. Günümüzdeki Sabit Kur Sistemleri O Doların TL Fiyatı Dolar Miktarı Grafik 13.2: Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi 1,98 2,00 2,02 Üst Destekleme Noktası Alt Destekleme Noktası T A T’ A’ Parite Kuru Dolar Alımı Dolar Satımı M D Ancak fiyatların üst destekleme noktasının üzerinde yükselmesine izin verilmediğinden Merkez Bankası piyasaya müdahale eder ve piyasaya dolar satar. Merkez Bankası kuru belirlenen paritede tutmak için AT’ kadar dolar satar.

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2 VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ 2. Günümüzdeki Sabit Kur Sistemleri O Doların TL Fiyatı Dolar Miktarı Grafik 13.2: Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi 1,98 2,00 2,02 Üst Destekleme Noktası Alt Destekleme Noktası T A T’ A’ Parite Kuru Dolar Alımı Dolar Satımı M D Tersi bir durum olarak, Amerika’da Türk mallarına olan talebin arttığını kabul edelim. Dolar arzı A’A’ şeklinde sağa kayacak ve dolar fiyatları alt destekleme noktasının altına düşme eğilimi gösterecektir. Bu durumda Merkez Bankası piyasadan TA’ kadar dolar alır.

VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR A VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR A. LEHİNDEKİ GÖRÜŞLER Ulusal Paranın Gerçek Değerini Yansıtması Dış Ödemeler Bilançosunun Dengesinin Sağlanması İç Ekonomik Politika Uygulamalarında Bağımsızlık Dış Rezervlere İhtiyacın Azalması Ekonomiyi Dış Şoklardan Koruma Sadelik Ani Ve Büyük Kur Değişikliklerinden Korunma Karşılaştırmalı Üstünlük Modeline Uygun Ticaret

Ticaret Ve Yatırımları Caydırıcı Etki Esnekliklerin Düşüklüğü VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR B.KARŞI GÖRÜŞLER Ticaret Ve Yatırımları Caydırıcı Etki Esnekliklerin Düşüklüğü İstikrar Bozucu Spekülasyon Yurtiçi Enflasyon Ödemeler Bilançosu Disiplinin Bozulması Kısa Dönem Kur Değişmelerinde Hedefi Aşma

VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C. SERBEST KUR SİSTEMİNİ DÜZENLEME YAKLAŞIMI 1. Yönetimli Dalgalanma Kurlar ilke olarak serbest dalgalanmaya bırakılmıştır. Ancak Merkez Bankasının denetimi altında yürütülen bir dalgalanma yaklaşımıdır. Yönetimli Dalgalanma serbest dalgalanan ve sabit kur özelliklerini bir araya getiren karma bir uygulamadır. Dalgalı kur esnekliğine sahip olması dış denge sorununun çözümünü kolaylaştırır. Ayrıca sabit kur gibi kurların istikrarlı olması, ticari ve mali alkımları caydırıcı etkisini ortadan kaldırır.

VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C. SERBEST KUR SİSTEMİNİ DÜZENLEME YAKLAŞIMI 1. Yönetimli Dalgalanma Döviz piyasasında kısa süreli bir talep fazlası ortaya çıktığında Merkez Bankası bu talep belirli bir oranı kadar (tümü değil) piyasaya döviz satışı yapar. Böylece ulusal paranın değer kaybı yumuşatılmış olabilir.

VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C. SERBEST KUR SİSTEMİNİ DÜZENLEME YAKLAŞIMI 2. Dalgalanma Sınırlarının Genişletilmesi Bu sistemde döviz kurlarının sabit paritelere bağlılığı sürdürülür. Fakat parite etrafında izin verilen dalgalanma sınırı genişletilir. (Geniş Marjlı Pariteler)

VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C. SERBEST KUR SİSTEMİNİ DÜZENLEME YAKLAŞIMI 3. Sürünen Pariteler Merkezi kurun (Parite) otomatik biçimde küçük miktarlarda ve sürekli değiştirilmesine dayanan bir yöntemdir. Döviz kurlarının parite etrafında belirli sınırlar içinde dalgalanmasına izin verilir. Sistemin temel özelliği merkezi kurun son birkaç hafta veya ayın ortalamasına göre değiştirilmesidir.

VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C. SERBEST KUR SİSTEMİNİ DÜZENLEME YAKLAŞIMI 4. İstikrarlı Fakat Ayarlanabilir Kur Sistemi Bu sistemde ulusal paralarla SDR arasında parite belirlenir. Pariteler sabit olmayıp IMF’nin denetimi altında kısa sürelerde ve küçük miktarlarda yapılır.

VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C VIII. SERBEST DEĞİŞKEN KUR SİSTEMİNE YÖNELİK TARTIŞMALAR C. SERBEST KUR SİSTEMİNİ DÜZENLEME YAKLAŞIMI 5. Ortak Para Alanları Para alanı, yakın ekonomik ilişkide bulunan bir grup ülkenin, ulusal paralarını sabit kurlarla birbirine bağlayıp öteki paralara karşı dalgalanmaya bırakmaları ile oluşur.

VII. DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ B. SABİT KUR SİSTEMİ Doların TL Fiyatı Üst Destekleme Noktası T’ T A A’ 2,02 Dolar Satımı Parite Kuru 2,00 D 1,99 Dolar Alımı 1,98 T’ Alt Destekleme Noktası A T A’ O M Dolar Miktarı Grafik 13.2: Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi