OBEZİTEDE EKMEĞİN YERİ DYT. SELDA SEÇKİNER EGE Ü.T.F HASTANESİ İÇ HASTALIKLARI ABD
Obezite, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından; OBEZİTE NEDİR? Obezite, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından; "Sağlığı bozacak ölçüde vücutta anormal veya aşırı yağ birikmesi" olarak tanımlanmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre dünyada 400 milyonun üzerinde obez ve yaklaşık; 1.6 milyardan fazla kilolu birey bulunmakta ve 2015 yılında bu rakamın sırasıyla 700 milyon ve 2.3 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Obezite’nin en önemli nedenlerinden olan yetersiz beslenme ve fiziksel aktivite yetersizliği, ABD'de tütün kullanımına bağlı meydana gelen sağlık sorunlarından sonra önlenebilir ölümlerin ikinci en sık nedenidir. Uzun, sağlıklı ve mutlu bir yaşam beklentisi içindeki 21. yüzyıl insanı için, obezite’nin önlenmesinde koruyucu sağlık hizmetleri yaklaşımı çok büyük bir önem taşımaktadır.
Türkiye’de obezite; 3681 kişiyi kapsayan “Türkiye’de Erişkinlerde Kalp Hastalığı ve Risk Faktörleri (TEKHARF)”çalışmasında (1990) (n=3681) BKİ > 30 kg/ m² obezite olarak kabul edilmiştir. Kadın %44,2 Erkek %25,2
Kilolu (BKI 25-30 kg/ boy m²) : % 30.2 Türkiye Diyabet, Hipertansiyon, Obezite ve Endokrinolojik Hastalıklar Prevalans Çalışması TURDEP TURDEP-l, 1998-2002 yılları arasında 32.925 kişi arasında yapılan araştırma sonuçları; Kilolu (BKI 25-30 kg/ boy m²) : % 30.2 Obez ( BKI > 30 kg/ boy m² ) : % 22.4 1998’de yapılan TURDEP-I’e göre, yeni tamamlanan TURDEP-II çalışmasında Türkiye’de diyabet 12 yılda diyabet sıklığı 90, obezite ise %44 artmıştır.
Türkiye’de obezite; TURDEP’ in yaptığı araştırmaya göre; Bölgesel dağılımlar göz önüne alındığında; Obezite; Doğu Anadolu’da en düşük (%17,2) ve İç Anadolu’da en yüksek (%25,0) olmak üzere, güneyde %24, kuzeyde %23.5 ve batıda %21,6 bulunmuştur.
Bugün Türkiye! Günlük enerji gereksiniminin; % 44’ü ekmekten % 58’i ekmek+tahıl ürünleri Süt, yoğurt, et ve et ürünleri, taze sebze ve meyve tüketimi Kurubaklagil, yumurta ve şeker tüketimi Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye Obezite (Şişmanlık) ile Mücadele ve Kontrol Programı (2010-2014) http://www.beslenme.saglik.gov.tr
Obezite etyolojisi Obezite Komplikasyonlar - Metabolik – Genetik – Çevresel etkileşim Çevresel faktörler Genetik % 30 % 70 - Yağlı diyet - Fizik aktivite azlığı - Kültür Obezite Komplikasyonlar
OBEZİTENİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR NELERDİR? 1- Koroner kalp hastalıkları 2- Tip 2 Diabetes Mellitus = Şeker hastalığı 3- Hipertansiyon 4- CVA (İnme, felç) 5- Kanserler (Endometrium = rahim, meme, över = yumurtalık, safra kesesi, prostat, kolon = kalın barsak, böbrek) 6- Hiperlipidemi (Yağ yüksekliği) 7- Safra taşı ve hastalıkları 8- Uyku apne sendromu ve diğer solunum problemleri 9- İnfertilite, impotans (Kısırlık, cinsel güçsüzlük) 10- Adet bozuklukları, Polikistik över (Yumurtalık kistleri)
OBEZİTENİN NEDEN OLDUĞU HASTALIKLAR NELERDİR? 11- Metaboiik sendrom (İnsülin direncine bağlı) 12- Osteoartrit = kireçlenme, Karpal tünel snedromu, Topuk dikeni 13- Tüm nedenlere bağlı ölüm riskinde artış 14- Anksiyete, depresyon, özgüvende azalma 15- Toplumsal dışlanma 16- Sosyal takıntı, saplantı 17- Mantar hastalığı, aşırı terleme, intertrigo, strialar = deri çatlamaları 18- Bel fıtığı 19- Hepatosteatoz = Karaciğer yağlanması
Obezite tedavisinde amaç; gerçekçi bir vücut ağırlığı kaybı hedeflenerek; obeziteye ilişkin morbidite ve mortalite risklerini azaltmak, bireye yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazandırmak ve yaşam kalitesini yükseltmektir.
BEDEN KÜTLE İNDEKSİNE [KG/BOY(M2)] GÖRE YETİŞKİNLERİN V BEDEN KÜTLE İNDEKSİNE [KG/BOY(M2)] GÖRE YETİŞKİNLERİN V. A’NIN DEĞERLENDİRİLMESİ BKI (kg/m2) Vücut ağırlığının durumu 18.5 ‘dan az Zayıf 18.5-19.9 Normal kabul edilebilir (ince) 20-24.9 Normal 25-29.9 Fazla kilolu (Hafif şişman) 30-34.9 I. Derece Şişman 35-39.9 II. Derece Şişman 40 ve üzeri III. Derece Şişman
Son yıllarda araştırmacılar; vücuttaki toplam yağ miktarından çok, yağın vücutta bulunduğu bölge ve dağılımı üzerinde durmaktadırlar. Vücuttaki yağın bulunduğu bölge ve dağılımı hastalıkların morbidite ve mortalitesi ile ilişkilendirilmektedir.
Obezitenin değerlendirilmesi Kategori Vücut Adipözitesi ( % ) Kadın Erkek Normal 20 - 30 12 – 20 Sınır 31 - 33 21 – 25 Obezite > 33 > 25
Bel Çevresi ile İlişkili Metabolik Hastalıklar İçin Risk Artmış risk Yüksek risk Erkek > 94 cm > 102 cm Kadın > 80 cm > 88 cm
Bel Kalça Oranı Vücut yağ dokusunun miktarı kadar dağılımıda önemlidir.
Obeziteye bağlı riskin değerlendirmesinde Bel/Kalça Oranı önemlidir. DSÖ’ne göre Bel / Kalça Oranı: Kadınlarda > 0,85 Erkeklerde >1 den fazla ise obezite olarak kabul edilmektedir
Yağın karın bölgesinde ve iç organlarda toplandığı obezite ( ELMA TİPİ ), Tip 2 DM, hipertansiyon, kolesterol yüksekliği, koroner arter hastalığı ile de yakın ilişkili olan insülin direncine yol açmaktadır. Yağın ekstremitelerde, kalça ve bacaklarda toplandığı obezitede ( ARMUT TİPİ ) ise bu hastalıklar için risk daha düşüktür.
İNSÜLİN DİRENCİ; İnsülin direnci ; insüline normalde cevap veren, yağ, karaciğer,iskelet kası ve kalp kası gibi hedef dokularda insülin sinyal yolunda yetersizlik olarak tanımlanabilir.
İnsülin direnci ; insüline karşı yanıtsızlıktır İnsülin direnci ; insüline karşı yanıtsızlıktır. insülin direncinin en belirgin sebebi abdominal obezitedir. Abdominal obezite, inaktivite, karbonhidrat ağırlıklı diyet( basit KH), hormonal faktörler ve yaşlılık ile dokularda insüline karşı direnç oluşmaktadır.
GI’i yüksek, sağlıksız besinlerle beslenmenin; diyabet, kardiyovasküler hastalıklar, insülin direnci ve obezite riskini arttırdığı düşünülmektedir. Nutr. Res. Rev. 2005;18 Diab. Care 2005:28
Glisemik indeks ; referans seçilen bir besine göre, test edilecek besinin glisemi düzeyine etkisinin belirlenmesi GI = Test edilen besinin glisemide yaptığı artış x 100/ Glukoz veya Beyaz ekmeğin glisemide yaptığı artış
GI farklı olmasının nedeni yiyeceklerdeki KH sindirim sisteminden farklı hızlarda geçmesi ve emilmesidir
Gİ etkileyen faktörler; Olgunluk Pişirme yöntemi Yağ içeriği Öğün örüntüsü Çözünür posa İşlenme durumu Bir önceki öğünün kan şekeri (↑ ise sindirimi yavaşlatır)
Glisemik indeks ve insülin direnci! Yüksek glisemik indeksli besin alımı Hiperglisemi Hiperinsülinemi insülin direnci metabolik sendrom
İNSÜLİN DİRENCİNİ ETKİLEYEN DİYET KOMPONENTLERİ; Yüksek glisemik indeksli diyetler Doymuş yağlar Tuz (yet.sizlik veya aşırı) Alkol (>30g/gün) ↓ IR Tam tahıllar Meyveler ve sebzeler Düşük yağlı süt ürünleri Magnezyum Calsiyum Diyet posası Düşük glisemik indeksli diyetler In considering this question, I decided to focus on insulin resistance, which as I mentioned is the most common abnormality in patients with metabolic syndrome. The epidemiologic literature suggests that various dietary components may affect insulin resistance. 28
GLİSEMİK INDEKS VE OBEZİTE Yüksek glisemik indeksli öğün Postprandial Hİperglisemi hiperinsülinemi rölatif lipogenezis reaktif hipoglisemi OBEZİTE kontrregülatuar açlık ↑ besin alımı hormonlar 29
Yüksek glisemik indeksi olan hızlı emilen karbonhidratlar, post-prandiyal glikoz ve insülin yanıtlarını yükseltirler. KH’lar KŞ’ni en çok yükselten besin öğeleridir. KŞ’yi etkileyen en önemli faktör ise tüketilen KH’ların miktarıdır. Asia Pac J Clin Nutr 2008 J Am Coll Cardiol, 2007 Am J Clin Nutr 2008 Am J Clin Nutr 2001
Diyetteki glisemik indeks veya glisemik yükün manüple edilmesi kilo kontrol yaklaşımında önemlidir. Kısa dönem beslenme çalışmaları göstermiştir ki; karbonhidrat tüketimi öğün sonrası doygunluk ve kalori alımının artışına bağlı olarak ters etkilidir. Öğün sonrası doygunluğun süresi; post-prandial glisemi ile ilgilidir ki, ↓ glisemik indeksli besinler, açlık sinyallerini azaltmakta ve bir sonraki öğüne başlamayı geciktirmektedir.
YÜKSEK GI ORTA GI DÜŞÜK GI PATATES, BEYAZ EKMEK, BEYAZ PİRİNÇ,MUZ ESMER PİRİNÇ, ŞEKER KAMIŞI DÜŞÜK GI KURUBAKLAGİLLER,SEBZELER,TAM TAHILLI ÜRÜNLER, KEPEKLİ MAKARNA
BASİT KARBONHİDRATTAN UZAK DURALIM!!!
KOMPLEKS KARBONHİDRATLARI TERCİH EDELİM!
Diyabetin ve obezitenin tedavisinde kullanılan yağı azaltılmış diyetlerde, enerjinin karbonhidrattan gelen oranının yükselmesi kaçınılmazdır. Karbonhidratlı besinler; İnsülin duyarlılığnı optimal düzeyde tutar, LDL kolesterolü düşürür ve özellikle tam tahıllar, kurubaklagiller, sebze ve meyvelerin kullanılması nedeniyle elzem besin öğelerinin alınmasını sağlarken, diğer taraftan tipik batı diyetinde yer alan hızlı emilen KH’lar ve nişastalar nedeniyle de , serum TG’lerinin yükselmesine ve HDL kolesterolün düşmesine yol açabilir.
KARBONHİDRATLAR; İyi bir sağlık için; Sebze, tam taneli tahıllar, kurubaklagiller ve düşük yağlı süt gibi karbonhidrat içeren besinleri kapsayan beslenme modeli desteklenir. (B) Diab. Care 2011
Düşük glisemik indeksli diyetler, epidemiyolojik çalIşmalar; Bazıları fakat hepsinde olmamakla beraber düşük glisemik indeksli diyetler; İnsülin duyarlılığnı arttırır Adipoz dokuyu azaltır Metabolik sendrom risklerini azaltır Tip 2 diyabet riskini azaltır.
Overweight ve obez hiperinsülinemik bireylerde rafine besin tüketen gruba göre tam tahıll tüketenlerde açlık insülinleri %10 daha düşük bulunmuştur. Tam tahıl ürünleri tip2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık riskini azaltmada insülin sensitivitesi önemli bir parametredir. Am J Clin Nutr 2002
Tam tahıllar çeşitli mekanizmalarla ağırlık kazanımını önlerler, bu mekanizmalar doygunluk, glukoz sonrası yük ve insülin cevabı ve antioksidan etkileridir. Prospektif çalışmalarda tam tahıllı gıdalar, rafine gıdalarla ters olarak ; vücut ağırlığı ve yağ dağılımı ile ters etkilidir. Uptodate 2013 dietary carbohydrates
EKMEK TEK BAŞINA ŞİŞMANLIK YAPMAZ!! 8-11 yaş , 108 kız çocuğunun beslenmeleri, BMI’leri incelenmiş ve beslenmeleri dört kategoriye ayrılmıştır 1.faktörün içerdiği besinler; yüksek yağlı, dondurma,çikolata, kızartma ve atıştırmalıklardır ve 1.faktördeki besinlerle beslenenler ile obesite sıklığı anlamlı derecede ilişkilendirilmiştir. Arch Latinoam Nutr, 2006
ABD’DE İŞLENMİŞ BESİN TÜKETİMİNİN ARTIŞINA PARALEL OLARAK OBEZİTE SIKLIĞI ARTMAKTADIR. Tam tahıllı ekmek arası peynir ile beyaz ekmek arası peynirli sandviçin günlük enerji harcanmasına etkisi ve termik etkileri incelenmiştir. İşlenmiş öğünlü testin sindirim sonrası, isoenerjik tam tahıllı test öğünü ile karşılaştırıldığında yaklaşık % 50 postprandiyal enerji harcaması düşük bulunmuştur. Food Nutr Res. 2010 Jul 2:54
Yüksek posa içeren besinlerin vücut ağırlığını dengelemedeki rolü önemlidir. Yüksek miktarda tam tahıl posası ve özellikle tam tahıl kaynağı ; yaşlılarda vücut yağ yüzdesi ve karın içi yağlanma yüzdesinin düşmesi ile uyumlu bulunmuştur. J Nutr 2009 Oct;139(10);1950-5
TBT- POSA Posa yiyeceklerin sindirilmeyen kısmıdır Gastrik boşalmayı geciktirerek KH emilimini yavaşlatır Jel oluşturup absorbsiyonu yavaşlatır Kan glukoz yükselme hızını düşürür İnsülin ihtiyacını azaltır Tokluk hissinin oluşmasını sağlayarak kilo kaybı ve/veya ideal ağırlığın korunmasında yardımcı olur
Tam tahıl tüketimi ve abdominal obezite; 2834 kişide tam tahıl ve rafine ürün alımı ile bel çevresi, abdominal yağ ve visseral adipoz doku arasındaki ilişki incelenmiştir. Tam tahıl ile abdominal yağ arasında ters ilişki saptanmıştır, yine tam tahıl alımı artışı ile düşük visseral adipozitesi olan yaşlılarda uyumlu bulunmuştur. Tam tahıl ürünleri vücut yağ dağılımını olumlu etkilemektedir. Am J Clin Nutr 2010 Nov;92(5):1165-71
Tam tahıl tüketimi- abdominal obezite 38 adet epidemiyolojik çalışmanın sonuçları; tam tahıllı ekmek tüketimi ağırlık kazanımını pozitif etkilemediği ve uzun dönemde yararlı olduğu tespit edilmiştir. Kohort çalışmalarında gözlenen rafine ekmek, aşırı abdominal yağ ile uyumlu olduğu gözlenmiştir. Nutr Rev. 2012 Apr;70(4):218-33
TAM TAHIL ÜRÜNLERİNİN SAĞLIĞA YARARLARI; Diğer dikkat çekilen yararları; Astım riskini azaltır Karotid arterleri daha sağlıklı, İnflamatuar hastalık riski azaltır, Kolorectal kanser riskini azaltır, Daha iyi bir kan basıncı kontrolü sağlar Diş ve diş eti hastalıkları azaltır. %30-36 stroke ↓ %21-30 tip 2 diyabet riski ↓ %25-28 kalp hastalığı riski↓ Daha iyi kilo yönetimi sağlar. The Journal of Nutrition,2011 Nutr. Res. Reviews, 2004
TAM TAHIL ÜRÜNLERİNİN SAĞLIĞA YARARLARI; Günde 3 porsiyon ile yararları yanısıra 1 porsiyon tüketiminde bile riskleri azalttığı gösterilmiştir.
USDA REHBERLERİ 2010 9 yaş ve üstü herkes için; 3-5 servis veya daha↑ tam tahıl tüketilmelidir. WHO-FAO RAPORLARI; Uygun destek ve özellikle nutrient içerikli besinlerin tüketimi ( meyve,sebze, kurubaklagil, tam tahıl, yağsız et ve düşük yağlı süt ürünleri) ülke politikası olarak benimsenmelidir. AMERİCAN HEART ASSOCİATİON; Çocuk ve adölesanlarda; tam tahıl ekmeği ve tahıllar rafine ürünlere tercih edilmelidir. 1 yaş → 2 br 14-18 yaş → 7 br tam tahıl tercih edilmelidir.
yaş kız erkek 2- 3 1.5-3 por. 1.5-3 4-8 2-4 por. 2.5-5 9-13 3-5 3-6 14-18 3.5-7 19-30 31-50 51+
ADA; Sağlıklı besin seçimi; işlenmiş besinlerden çok tam tahıllar seçilmelidir. Kahverengi pirinç veya tam tahıllı spagetti tüketilmelidir. AMERİCAN CANCER SOCİETY; Rafine tahıl veya şeker yerine tam tahıllı ürünler seçilmelidir.(tam tahıllı pirinç, tam tahıllı ekmek, tam tahıllı makarna v.b)
Yüksek miktarda tam tahıl alımı 10 yıllık kilo kazanımı ve kan basıncı izlemini içeren kardiyovasküler hastalıklarla ilişkili CARDIA çalışmasında tam tahıl alımı BMI, yağ alımı ve insülin seviyelerinin cevabı ile karşıt ilişkili bulunmuştur. Yüksek miktarda tam tahıl alımı (˃21 gr/2000 kcal), düşük miktarda tam tahıl alımı ( <12 gr/ 200kcal) ile karşılaştırıldığında ağırlık kazanımını 3.6 kg azalttığı tesbit edilmiştir.
Nurses Health çalışmasında; orta yaş kadınlarda ↑ tam tahıl alımı ↓ alıma göre kıyaslandığında yaklaşık 1.52 kg daha az kilo kazanımı olmuştur. Am J Clin. Nutr. 2003;78:920
Uptodate 2013 Dietary Carbohydrates 6 çalışmanın meta-analizinde; ↓ GI ve ↑ GI’li diyetler karşılaştırılmış veya standart yağı azaltılmış, kalorisi kısıtlanmış diyetler karşılaştırılmış , kısa vadede kilo kaybı ve LDL kolesterolün azalması ↓ GI’li beslenen grupta anlamlı olarak düşük bulunmuştur. Ancak 6 hf. sonrası için etkinliği ile ilgili yeterince çalışma bulunmamaktadır. Uptodate 2013 Dietary Carbohydrates
773 kişinin yer aldığı Avrupa çalışmasında, diyette proteinin ılımlı düzeyde arttırılmasının ve GI’nin ılımlı düzeyde düşürülmesinin, kilo kaybının korunmasında etkili olabileceği sonucuna varılmıştır. N Engl J Med 2010;363
Overweight ve obez insülin rezistansı olan diyabetlilerde ılımlı kilo kaybının insülin rezistansını azalttığını göstermiştir. Böylece tüm overweight veya obez diyabetli/ prediyabetli bireylerde kilo kaybı önerilmektedir. (A) Standarts of Medical Care in Diabetes -2011
Yapılan çeşitli randomize çalışmalarda; Düşük KH diyeti uygulayan kişilerin (<130g KH/gün) az yağlı diyet uygulayan kişilere göre ilk 6 ayda daha fazla kilo kaybettiğini gösterilmiştir. Ancak 1. yılda düşük KH ve az yağlı diyetler arasındaki kilo kaybı farkı çok fazla değildir ve her iki diyette de kilo kaybı azdır. . Ann Intern Med 2004; 140: 778– 785.
Obezitenin tedavı edilmesinin yararları? Bu nedenle güncel tedavi önerileri %10’luk kilo kaybına odaklanmış olup amaç kilo kaybının uzun süre idamesinin sağlanmasıdır.
Kilonun korunması uzun süreli davranış değişikliği, dengeli ve sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivitenin artırılmasına bağlıdır. Bu amaca yönelik olarak tedavide ana nokta enerji alımının azaltılması ve enerji harcanmasının artırılmasıdır.
Herhangi bir besin öğesinin tek başına bir etkinliği yoktur. Bütün besin öğeleri birlikte alındığında vücut normal büyüme ve gelişimini, sağlıklı ve güçlü çalışmasını sürdürür.
SAĞLIKLI BESLENME MODELLERİ;
100 kcal almamak için nelere hayır 100 kcal harcanması için neler demek gerekir? 100 kcal harcanması için neler Yapmalı? 1 top dondurma Yürümek 30 dk. 4 kare çikolata Bisiklete binmek 10 dk. 5 adet kesme şeker Koşma 11 dk 1.5 dilim beyaz ekmek Yüzmek 10 dk. 1 bardak limonata İp atlamak 8 dk
500 kcal azaltmak için neler yapılabilir? 3 ince dilim ekmek 2 porsiyon meyva 1 SB süt(200 gr)
TEŞEKKÜR EDERİM.