Otomatik Şanzıman

Taşıtın hızına, gaz kelebeği pozisyonuna yol ve yük şartlarına bağlı olarak viteslerin otomatik olarak değişmelerine imkan veren bir sistemdir. Hız ve tork ihtiyacına göre gerekli olan vites aralıkları planet dişli sistemi ile sağlanır. Dişli tertibatını oluşturan her dişli ile taşıyıcı sıra ile sabit tutularak değişik dişli oranları sağlanır. Bunlar planet dişlisi yörünge dişlisi ve güneş dişlidir. Otomatik şanzımanda kavrama ve frenler planet dişlilerin her bir parçasını kilitleyerek dişli oranlarını kontrol ederler.

Dişli oranı normal dişlilerle aynıdır. İÇ DİŞLİ Hareket yönü aynı. Dişli oranı normal dişlilerle aynıdır.

Planet Dişli Sistemi Merkezde güneş dişli bulunur. Güneş dişli ile hareket iletimi sağlayan dişlilere planet dişlisi ve bu dişlinin üzerinde bulunduğu sisteme de planet taşıyıcısı denir. Planet dişliler iç dişli üzerinde hareket ederler. Bu sisteme Planet Dişli Sistemi denir. Planet dişli Güneş dişli İç dişli Planet taşıyıcı

Kısa planet dişli Küçük güneş dişli Büyük güneş dişli Uzun planet dişli İç dişli Planet taşıyıcı

r = 30 / 10 = 3 r = DİŞLİ ORANI r = ZY / ZG r = ? DÖNDÜREN : GÜNEŞ DİŞLİ SABİTLENEN : TAŞIYICI ÇIKIŞ : YÖRÜNGE ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = ZY / ZG ÖRNEK : ZY = 30 , ZG = 10 r = ? r = 30 / 10 = 3 TAŞIYICI SABİT

r = 30 + 10 / 10 = 4 r = DİŞLİ ORANI r = ZY + ZG / ZG r = ? DÖNDÜREN : GÜNEŞ DİŞLİ SABİTLENEN : YÖRÜNGE ÇIKIŞ : TAŞIYICI ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = ZY + ZG / ZG ÖRNEK : ZY = 30 , ZG = 10 r = ? r = 30 + 10 / 10 = 4 YÖRÜNGE SABİT

r = 10 / 30 + 10 = 0.25 r = DİŞLİ ORANI r = ZG / ZY + ZG r = ? DÖNDÜREN : TAŞIYICI SABİTLENEN : YÖRÜNGE ÇIKIŞ : GÜNEŞ DİŞLİ ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = ZG / ZY + ZG ÖRNEK : ZY = 30 , ZG = 10 r = ? r = 10 / 30 + 10 = 0.25 YÖRÜNGE SABİT

r = 10 / 30 - 10 = 0.5 r = DİŞLİ ORANI r = ZG / ZY - ZG r = ? DÖNDÜREN : TAŞIYICI SABİTLENEN : GÜNEŞ DİŞLİ ÇIKIŞ : YÖRÜNGE ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = ZG / ZY - ZG ÖRNEK : ZY = 30 , ZG = 10 r = ? r = 10 / 30 - 10 = 0.5 GÜNEŞ SABİT

r = 30 - 10 / 10 = 2 r = DİŞLİ ORANI r = ZY - ZG / ZG r = ? DÖNDÜREN : YÖRÜNGE SABİTLENEN : GÜNEŞ DİŞLİ ÇIKIŞ : TAŞIYICI ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = ZY - ZG / ZG ÖRNEK : ZY = 30 , ZG = 10 r = ? r = 30 - 10 / 10 = 2 GÜNEŞ SABİT

r = 10 / 30 = 0.33 r = DİŞLİ ORANI r = ZG / ZY r = ? DÖNDÜREN : YÖRÜNGE SABİTLENEN : TAŞIYICI ÇIKIŞ : GÜNEŞ DİŞLİ ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = ZG / ZY ÖRNEK : ZY = 30 , ZG = 10 r = ? r = 10 / 30 = 0.33 TAŞIYICI SABİT

r = YOK r = DİŞLİ ORANI r = SİSTEM KİLİTLENEREK BÜTÜN OLARAK DÖNER DÖNDÜREN : İKİ ELEMAN SABİTLENEN : YOK ÇIKIŞ : BİR ELEMAN ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = SİSTEM KİLİTLENEREK BÜTÜN OLARAK DÖNER ÖRNEK : YOK r = 1 r = YOK

r = DİŞLİ ORANI r = VİTES BOŞTA r = YOK ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI DÖNDÜREN : HERHANGİ BİRİ SABİTLENEN : YOK ÇIKIŞ : HERHANGİ BİRİ ZG = GÜNEŞ DİŞLİ DİŞ SAYISI ZY = YÖRÜNGE DİŞLİ DİŞ SAYISI r = DİŞLİ ORANI r = VİTES BOŞTA ÖRNEK : YOK r = YOK

ATF Pompası ATF Pompası, dişli bir pompadır ve tork konvertörü ATF pompa tahriki (pompa dişli mili) tarafından çalıştırılır. Bu pompa, yağ süzgeci üzerinden ATF’yi şanzımanın yağ karterinden emer. ATF pompası Kavrama, frenler ve yağ dolaşım sistemi için çalışma basıncı oluşturur.

Kavramalar Lamelli kavramalar kapalı durumda her iki güneş dişlisini ve çift planet dişli takımının planet taşıyıcısını çalıştırır.

Geçilecek vitese bağlı olarak otomatik şanzıman kontrol ünitesi tarafından hidrolik ünitedeki solenoid valf üzerinden ATF basıncı ile açılır ve kapatılır. Her bir lamelli kavrama, başka bir solenoid valf üzerinden ATF basıncı ile beslenir. Kavrama başına monte edilen lamel çiftlerinin adedi aktarılacak maksimum torka göre değişir.

FRENİN ÇALIŞMASI Frenin kilitlemesi gerek-tiğinde solenoid valf kumanda edilerek ATF yağının hidrolik basın-cıyla kavrama seti valf gövdesine doğru itilir. Lamellerin merkezden sabitlenmiş olduğu mil de frenlenmiş olur.

Yağ basıncı ortadan kalk-tığında kavramalar arasındaki geri getirme yayları vasıtasıyla lameller birbi-rinden ayrılır ve mil serbest hale gelir.

Tork Konvertör 1 2 Tork konvertör şekilde olduğu gibi bir pervanenin diğer pervane kanatlarına hava çarptırarak döndürmesi prensibi ile çalışır. Tek fark hava yerine yağ kullanılmasıdır.

TORK KONVERTÖR PARÇALARI Kilitleme kavraması sürtünme yüzeyi Kilitleme kavraması balatası Türbin çarkı Rotor çarkı Pompa çarkı

Pompa çarkı Doğrudan motor tarafından döndürülür

rotor türbin pompa

Türbin çarkı Pompa çarkının bastığı yağ tarafından döndürülür. Çok diskli kavramalar giriş milinden gelen hareketi planet dişli sistemine aktarırlar Şanzıman giriş mili Türbin çarkına bağlıdır.

Rotor çarkı Rotor çarkı Tek yönlü kavram üzerinden şaseye bağlıdır. Türbin çarkından çıkan yağ Pompa çarkına ters yonde çarptığında kilitlenerek yağın yönünü değiştirip tork artışı sağlar. Aslı Hidrolik kavrama olan sistem Rotor çarkının ilavesi sonucu tork artışı sağladığından Tork Konvertör yani Tork Değiştirici adını almıştır. Rotor çarkı

KİLİTLEME KAVRAMASI KESİT Kilitleme kavraması hareket geçişinin hidrolik olması gerekmediği zamanlarda kontrol ünitesi tarafından devreye sokularak kayma en aza indirilir. Kilitleme kavraması ve elektronik yönetim yakıt tüketimini azaltmış, performansı ise artırmıştır. Otomatik şanzıman kullanım açısından büyük bir konfor sağlamasına karşın yakıt tüketimini oldukça artırmaktaydı. Fazla yakıt tüketiminin başlıca nedeni tork konvektörde oluşan kayma idi.

KİLİTLEME KAVRAMASI GENEL Şanzıman giriş mili Türbin çarkından veya Kilitleme kavramasından hareket alır. Otomatik şanzıman yağı (ATF) Tork konvertör muhafazası Pompa Türbin çarkı Tork konvertör kilitleme balatası Şanzıman tarafı Motor tarafı Şanzıman muhafazası

Çalışması: Motor devrine ve torkuna bağlı olarak şanzıman kontrol ünitesi tork konvertör kilitleme kavramasını devreye sokmanın daha ekonomik olacağına karar verdiğinde solenoid valfi N91 çalıştırır. Tork konvertörün üst kısmındaki hidrolik odası solenoid valf tarafından açılarak hidrolik basıncın düşmesi sağlanır. Bu kavramanın alt kısmındaki yağ basıncının artmasına neden olur. Böylece kavrama kapanır.

Solenoid valf N91 akışı kestiğinde kavramanın üst kısmındaki basınç tekrar artmaya başlar. Böylece kavrama açılır.

KİLİTLEME KAVRAMASI DEVRE DIŞI Tork konvertör kilitleme kavraması açık Hidrolik girişi kilitleme Kavramasının ön tarafından gerçekleşir.

KİLİTLEME KAVRAMASI DEVREDE Tork konvertör kilitleme kavraması kapalı Hidrolik girişi kilitleme Kavramasının arka tarafından gerçekleşir.

KİLİTLEME KAVRAMASI SOL DEVRE DIŞI, SAĞ DEVREDE

Tork konvertör Planet dişli Aks aktarımı The 09K gearbox is virtually identical to the 09G gearbox used on the passenger car models. Detailed information can therefore be found in Self Study Program 291. Aks aktarımı

Tork Konvertör The starter ring gear is welded to the converter housing. This enables a compact design. The torque converter is arranged on the converter hub by a sliding bearing. The oil pump is driven via the grooves in the converter hub. The engine characteristic is adapted through various converter designs, which changes the converter’s characteristic curve.

Açık Motor yükü Kontrol ediliyor Kapalı Araç hızı Tork Konvertör Kilitleme kavramasının durumu Açık Motor yükü Depending on engine load and speed, the bypass coupling is driven with low slip at the fixed operating points shown in the diagram. Control mode (and therefore slip) improves driving comfort compared to a completely closed bypass coupling. Furthermore, a lower fuel consumption than that of an open bypass valve is achieved. The control mode enables an increase in oil temperature. If an oil temperature of approx. 127 °C is exceeded, the control mode stops and the bypass coupling is closed. Kontrol ediliyor Kapalı Araç hızı

Yağ pompası

Yağ pompası The oil pump is driven via grooves in the converter hub.

Ön planeter dişli grubu The front (primary) planetary pinion gear is a simple planetary pinion set consisting of: 1 rotor wheel 1 sun wheel 4 planetary wheels arranged on the planetary pinion carrier.

Ön planeter dişli grubu İç dişli (drive) Güneş dişli (fixed) Planet dişli Planet taşıyıcı (output) This simple planetary pinion set exhibits the following design features: The sun wheel is fixed. The gearbox input shaft always drives the rotor wheel. The drive in the front (primary) planetary pinion set is therefore effected by the planetary pinion carrier.

Arka planet dişli grubu The rear (secondary) planetary gear is a Ravigneaux-type planetary pinion set consisting of: 1 rotor wheel 1 large sun wheel 1 small sun wheel 4 long planetary pinions 4 short planetary pinions 1 planetary pinion carrier All planetary pinions are arranged on the planetary pinion carrier. The long planetary pinions are interlocked with the large sun wheel. The short planetary pinions are interlocked with the small sun wheel.

Kısa planet dişli Küçük güneş dişli Büyük güneş dişli Uzun planet dişli The rear (secondary) planetary gear is a Ravigneaux planetary pinion set. With this design, the drive is effected on the axle drive, in all gears, via the rotor wheel. This arrangement: simply planetary pinion set with downstream Ravigneaux planetary pinion set, also named after its developer Lepelletier. İç dişli Planet taşıyıcı

Ön planet dişli taşıyıcısı küçük güneş dişliye bağlanır. Çok diskli K1 kavraması The multi-plate coupling K1 connects the front planetary pinion carrier to the small sun wheel of the rear planetary pinion set. Active in 1st, 2nd, 3rd and 4th gear. Ön planet dişli taşıyıcısı küçük güneş dişliye bağlanır.

Çok diskli kavrama Devre dışı Multi-plate couplings connect components of the planetary gear together in the frictional state. This causes a torque transfer from one component to another. Example: The frictional (closed) multi-plate coupling K1 connects the front planetary pinion carrier to the small sun wheel of the rear planetary pinion set. Devre dışı

Çok diskli kavrama Devrede Multi-plate couplings connect components of the planetary gear together in the frictional state. This causes a torque transfer from one component to another. Example: The frictional (closed) multi-plate coupling K1 connects the front planetary pinion carrier to the small sun wheel of the rear planetary pinion set. Devrede

Orta mil arka planet dişli taşıyıcısına bağlıdır. Çok diskli K2 kavraması The multi-plate coupling K2 connects the drive shaft (turbine shaft) to the planetary pinion carrier of the rear planetary pinion set through the intermediate shaft. Active in 4th, 5th and 6th gears. Orta mil arka planet dişli taşıyıcısına bağlıdır.

Ön planet dişli taşıyıcısı arka büyük güneş dişliye bağlanır. Çok diskli K3 kavraması The multi-plate coupling K3 connects the front planetary pinion carrier to the large sun wheel of the rear planetary pinion set. Active in 3rd, 5th and R gears. Ön planet dişli taşıyıcısı arka büyük güneş dişliye bağlanır.

Arka büyük güneş dişliyi kilitler. B1 disk freni Disc brake B1 holds the large sun wheel of the rear planetary pinion set in place. Active in 2nd and 6th gears. Arka büyük güneş dişliyi kilitler.

Disk fren Disc brakes hold certain components of the planetary gear in place. I.e.: disc brakes connect components of the planetary gear with the gearbox housing. The components therefore stop. Example: Disc brake B1 holds the large sun wheel of the rear planetary pinion set in place. The sun wheel stops. Devre dışı

Disk fren Disc brakes hold certain components of the planetary gear in place. I.e.: disc brakes connect components of the planetary gear with the gearbox housing. The components therefore stop. Example: Disc brake B1 holds the large sun wheel of the rear planetary pinion set in place. The sun wheel stops. Devrede

Arka plenet dişlisini kilitler B2 Disk freni Disc brake B2 holds the planetary pinion carrier of the rear planetary pinion set in place. Active in 1st (with engine brake and Tiptronic) and R gears. Arka plenet dişlisini kilitler See notes page

(X) Sadece motor freni (Yavaşlama ve Tiptronic) Vites değişim mantığı Vites Kilitleme kavraması Disk fren Free wheel 1 2 3 4 5 6 R K1 K2 K3 B1 B2 F1 X (X) The shifting element logic shows which actuators are active in which gear. (X) Sadece motor freni (Yavaşlama ve Tiptronic)

G93 G194 G193 N89 N88 Hidrolik kontrol Valf gövdesi G93 gear oil temperature sensor. G194 oil pressure sensor detects pressure control of disc brake B2. G193 oil pressure sensor indicates pressure control of disc coupling K1. N88 and N89 control engine brake function in 2nd gear and disc brake B2.

AYARLAMA VALFLERİ 0 ile maksimum arasında ayarlama yaparlar. Kontrol ünitesi akım miktarını değiştirmek suretiyle valfi herhangi bir açıklığa ayarlayabilir. N 91 – N 93 AÇMA-KAPAMA VALFLERİ İki konumlu valflerdir. Ya tam açık, yada tam kapalıdır. Basınçlı yağı yönlendirmek için kullanılırlar. Kontrol ünitesi akımı vererek valfi açar, akımı keserek kapatır. N 89 – N 89 – N90 – N 92 – N 94

Şanzıman kontrol ünitesi soketinden solenoid valfler aşağıdaki gibi ölçülür. Direnç değerleri literatürden alınmalıdır. R R

Acil durumda çalışma Belli yapı parçalarının devre dışı kalması durumunda, otomatik şanzımanın normal çalışması olanaksızdır.Bu durumda otomatik şanzıman, sadece acil durumda çalışma modunda çalıştırılabilir. Acil durumda çalışma sırasında, konvertör kilitleme kavraması kapalı değildir ve şanzıman, 3.vitesdeki tüm ileri hareket kademelerindedir. Vites kolunu "R" konumuna getirerek, el sürgüsü itilir ve böylelikle geri vitese geçilir.Acil durumda çalışma modu, gösterge tablosunda değiştirilmiş bir gösterge ekranı ile görülebilir.

NTC tipinde bir sensördür Değişken basınçları ayarlamak için Elektronik kontrol Yağ sıcaklık sensörü G93 NTC tipinde bir sensördür Değişken basınçları ayarlamak için Sıcaklığa bağlı sıcak değişim programı kilitleme kavramasının çalışması için. Yağ sıcaklığı çok yükseldiği zaman yaklaşık 127 0 C de kilitleme kavraması açılır. 150 0 C de motor torku azaltılır. The oil temperature sensor G93 is a NTC. It is required for the following functions: • Adapting the switch pressures • Activating/deactivating temperature-dependent functions Warm-up program, converter bypass coupling etc. • Activation of gearbox protection devices when oil temperature is too high from approx. 127 °C, bypass coupling control set to closed, from approx. 150 °C, engine torque reduced

Yağ basınç şalterleri G193/G194 K1 kavrama basıncındaki artmayı izler G193 and G194 are membrane switches that switch to earth at approx. 3 bar. G193 monitors the pressure increase of K1, G194 monitors the pressure increase of B2. G193 B2 fren basıncındaki artmayı izler

Yağ basınç şalterleri G193/G194 Şalter açık Yağ basıncı < Yaklaşık 3 bar G193 and G194 are membrane switches that switch to earth at approx. 3 bar. Şalter kapalı Yağ basıncı > Yaklaşık 3 bar

Şanzıman giriş hız sensörü G182 Elektronik kontrol Şanzıman giriş hız sensörü G182 K2 Disk grubu G182 The gearbox input speed sensor G182 is an inductive sensor. It records the input speed at the disc bracket of K2 for the following functions: • Control of converter bypass coupling • Control, adaptation and monitoring of shifting processes • Plausibility of engine and gearbox output speed

Park kilidi ile çıkış dişlisi Elektronik kontrol Şanzıman çıkış hız sensörü G195 Park kilidi ile çıkış dişlisi The sensor for gearbox output speed G195 is an inductive sensor. It records the output speed on the parking lock wheel for the following functions: • selection of shifting points • control of dynamic shifting program • plausibility of engine and gearbox input speed G195

DSP Dynamic Selection Program Dinamik Seçim Programı Sürücünün gaza basma hızına bağlı olarak ECO ve SPORT konumları arasında geçiş yapılması sağlanır. Eğer sürücü pedala hızlı bir şekilde basarsa sistem SPORT konumuna geçiş yapar. Pedal bu pozisyonda tutulmaya devam ederse ECO moduna tekrar geçiş yapılır.

Vites Kolu “D” konumundayken vitesler yüke bağlı olarak kendiliğinden değişir. Fakat ilk vites doğrudan sürücü tarafından seçilemez aracın maruz kaldığı yüke bağlı olarak kontrol ünitesi tarafından seçilir. 1. vites sadece Tiptronik vites konumundan seçilebilir. Bu durumda 1. vites motor frenini kullanır vites kolu sağ taraftaki vites konumuna getirildiğinde şanzıman Tiptronik programında olacaktır. Seçilen vites gösterge tablosunda da gösterilecektir.

Vites kolu kilidi Vites kolu kilidi, motor çalışırken istenmeden bir sürüş kademesine geçilmesini önler. N110 vites kolu kilit solenoidi vites kolunu, "P" ve "N" konumlarında kilitler. Kilit ancak ayak frenine basıldığında çözülür.

Kontak anahtarı çıkartma kilidi Kontak anahtarı girişinin hemen arkasında birer adet kilitleme pimi bulunan iki adet yay geri dönüşlü kilitleme sürgüsü bulunmaktadır. Kontak anahtarnın takılması ve çıkartılması sırasında kilitleme pimleri kontak anahtarının her iki yanında iç profil boyunca kayar. Bu süreç sırasında iki kilitleme sürgüsü eksenel olarak birbirlerinin tersine doğru hareket eder. Kontak anahtarı yerine tam olarak oturmuşsa kilitleme sürgüleri/kilitleme pimleri asıl konumlarına gelmiş demektir (anahtar takılı olmadığında olduğu gibi).

Çıkartma kilidinin serbest bırakılması: Kontak kapatılıp vites kolu "P" konumuna getirildiğinde kontrol ünitesi kontak anahtarı çıkartma kilidi solenoidini kısa süre için devreye sokar. Anahtar kilitleme mekanizması kilitleme plakalarını serbest bırakır ve kontak anahtarı çıkartılabilir.Bir problem oluştuğunda kalem benzeri bir cisimle acil durum açma noktasına bastırılır ve mekanik olarak kilit açılır anahtar serbest kalır.