KISALTMA GRUPLARI

KISALTMA GRUPLARI Bu konu için önerilen literatür: 1. KISALTMA GRUPLARI: Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, 2008, 79-84. 2. KISALTMA GRUPLARI: Enfel Doğan, Türkçe Cümle Bilgisi – I, Anadolu Üniversitesi, 2012, 122-132.

KISALTMA GRUPLARI Başka bir kelime grubu veya cümleden kısaltma veya kalıplaşma yoluyla elde edilen gruplara, kısaltma grupları denir. Kısaltma grupları bazi özellikleri şöyledir: 1. Kısaltma grupları çoğu zaman şu gruplardan kısaltılarak ve kalıplaşarak oluşmuşlardır: - isim-fiil; - sıfat-fiil; - zarf-fiil.

KISALTMA GRUPLARI 2. Bu grupların sonunda düşmüş bir “olan, eden, olmak, etmek, olarak, ederek” kelimeleri vardır. Örneğin: boynu bükük, çiçeği burnunda, devede kulak, yükte hafif, başa bela, içine kapanık, kıldan ince, kılıçtan keskin, bini aşkın, vatanı müdafaa, konuyla ilgili, elle tutulur, bizim kız, senin oğlan vb.

KISALTMA GRUPLARI 3. Kısaltma grupları iki isim unsurundan oluşmuştur. İkinci unsur çoğu zaman nitelik (belirten) ismidir: etine dolgun, cana yakın, dile kolay, içine kapanık, keyfine düşkün, elde bir, devede kulak, arada bir, yükte hafif, pahada ağır, ikide bir, yandan çarklı, sonradan görme, kardan adam, anadan doğma, içten pazarlıklı, vb. - Bazen ikinci unsur nitelik ismi olmayan örnekler de görülebilir: cana yakın (arkadaş), senden ayrı (günler), el ele (dolaşmak), baş başa (gelmek), vb.

KISALTMA GRUPLARI 4. Kısaltma grubunu oluşturan unsurlar kelime grubu olabilir: geleneklere çok bağlı (adam), sırt çantası ağır (öğrenci). 5. Kısaltma grupları cümle içinde isim, sıfat veya zarf görevinde bulunabilirler: Ondan daha heyecanlıya hiç rastlamadım. (i) Dili bir, gönlü bir, imanı bir insan yığını. (s) Yemeği gece yarısına yakın yerler. (z) 6. Vurgu ikinci unsur üzerindedir.

KISALTMA GRUPLARI Kısaltma gruplarının yapısı: a) İsnat grubu – Birinci unsur iyelik ekini alır, nadiren ek almaz. İkinci unsur çoğu zaman sıfat, nadiren isimdir. Örnekler: karnı tok, boynu bükük, çiçeği burnunda, burnu büyük, baş açık, ayak yalın, para peşin, baş aşağı; saçı uzun, aklı kısa, başı boş, çenesi düşük, eli uzun, gözü pek, gözü tok, kulağı kesik, eli kulağında, vb. - İsnat grubu genellikle deyim olarak kullanılır.

KISALTMA GRUPLARI b) Belirtme (yükleme, akuzatif grubu) – Birinci unsuru belirtme durum ekini almış, ardından da bir isim gelerek ortaya çıkan bir kelime grubudur: toplantıyı teşrif, kurultayı tertip, vatanı müdafaa, kitabı tenkit, vb. - Grubu oluşturan her iki unsur da kelime grubu olabilir.

KISALTMA GRUPLARI c) Tamlayan (ilgi, genitif) grubu – Birinci unsuru tamlayan durum ekini almış, ikinci unsur ise isimdir. Belirtili isim tamlamalarında ikinci unsurun iyelik ekini kaybetmesiyle ortaya çıkmış bir gruptur: bizim kız, senin oğlan, Ali Baba’nın çiftlik, Ahmetlerin tarla, vb. - Her iki unsur kelime grubu olabilir.

KISALTMA GRUPLARI ç) Yönelme (yaklaşma, datif) grubu – Birinci unsuru yönelme durum ekini almış, ardından da bir isim veya sıfatın gelerek oluşturuduğu gruptur: cana yakın, başa bela, içine kapanık, dile kolay, dillere destan, vb. - Her iki unsur kelime grubu olabilir.

KISALTMA GRUPLARI d) Bulunma (lokatif) grubu – Birinci unsuru bulunma durum ekini almış bir kelime ve ardından gelen bir isim veya sıfatın oluşturduğu gruptur: binde bir, devede kulak, yükte hafif, çantada keklik, solda sıfır, vb. - Her iki unsur kelime grubu olabilir.

KISALTMA GRUPLARI e) Ayrılma (uzaklaşma, çıkma, ablatif) grubu – Birinci unsuru ayrılma durum ekini almış, ardından da bir isim veya sıfat gelerek ortaya çıkan bir kelime grubudur: yandan çarklı, elden düşme, kılcan ince, kılıçtan keskin, kardan adam, evlerden uzak, vb. - Grubu oluşturan her iki unsur da kelime grubu olabilir.

KISALTMA GRUPLARI f) Vasıta (enstrümental) grubu – Birinci unsuru vasıta durum ekini almış, sonra da bir isim gelerek ortaya çıkan kelime grubudur: insanlarla dolu, konuyla ilgili, düşmanlarıyla barışık, taşla kaplı, vb. - Her iki unsur da kelime grubu olabilir.

KISALTMA GRUPLARI g) Eşitlik (ekfatif) grubu – Birinci unsuru eşitlik durum ekini almış, ikinci unsuru ise isim olan bir kelime grubudur: sayıca kalabalık, zekaca üstün, adetçe az, dince yasak, vb. - Grubu oluşturan unsurlar kelime grubu olabilir.

1. Aşağıdaki cümlelerde kelime gruplarını bulunuz: Kendini buz gibi hissederek hemen zihniyle ona uzandı, ama sadece diğer tüm çalışanlarda hissettiği o yoğun cana yakınlığı algıladı. Kanunlardan habersiz zavallı insanlarla dolu. Tipik bilim adamları içine kapanık insanlardı, gerçek dünyada başarılı olmak için gerekli olan iletişim becerilerinden yoksun olurlardı. "Abaküs mü?" diye sordu saçı uzun aklı kısa güzellik abidelerinden biri.

2. Aşağıdaki cümlelerde kelime gruplarını bulunuz: Uyuyamayacağını anlayınca bir parça yiyecek aramak için dışarı çıktı. Hepsinin biraz önce ellerine birer kese gümüş verilerek bırakıldıklarını söyledi. Fakat bir kadının güzel "gözleriyle büyülenerek bir uğraşa girdiğini sezdirmek istemeyerek sordu. Ondan başka, Tokta Beğ gemilerle kaçmalı ki, gittiği yolu öğrenemeyip ardına düşmeyesiniz...

BUGÜNLÜK BU KADAR.