Yaşlanma ve fotoyaşlanmanın klinik tanımı ve etkileyen faktörler Doç.Dr.Kıymet Baz Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji AB Dalı

Yaşlanma Yaşlanma İlerleyen zamanla ortaya çıkan Deri dahil tüm organlarda Maksimum fonksiyon ve kapasitenin azaldığı Progresif bir süreç Yaşlılık 65 yaş üzeri yaşam süreci (WHO) Deri yaşlanmasının başlangıç yaşı Genetik Endokrin faktörler Çevresel etkiler her birey için farklılık gösterir

Deri Yaşlanması İntrensek ( Genetik, Kronolojik) Derinin tamamını etkiler Tüm organizmada yaşlanmanın yansıması Fizyolojik deri yaşlanması Kaçınılmaz Ekstrensek ( Fotoyaşlanma) Güneşe maruz bölgelerde Kronolojik yaşlanmayı hızlandırır, artırır ya da erken başlatır Geciktirilebilir, engellenebilir bir süreç Erken yaşlanma (Ekstrensek yaşlanmayı ifade eder, % 90 nedeni UV)

Deri yaşlanması-etkileyen faktörler İntrensek yaşlanma Ekstrensek yaşlanma Genetik Metabolik reaksiyonlar (oksidatif stres..) Hormonlar Ultraviyole*(%80-90) Sigara Yetersiz ve dengesiz beslenme Hava kirliliği Kimyasallar, ilaçlar Elektromanyetik alan İnfrared radyasyon Sıcak ve rüzgar gibi olumsuz iklim koşulları

Yaşlanma teorileri Hücre yaşlanması Telomer kısalması Serbest radikal teorisi** DNA tamir kapasitesinde azalma Mitokondrial DNA(mtDNA)’da nokta mutasyonlar Artmış kromozomal anormallikler Tek gen mutasyonları

Serbest radikal teorisi Yaşla birlikte Antioksidan kapasite azalır oksidatif stres Serbest radikaller (ROT) artar Normal metabolizma UV (UVA*) Çevre, hava kirliliği Stres Sigara Alkol Radyasyon Aşırı Egzersiz Bazı ilaçlar

Deri yaşlanması (A) Intrinsically aged skin (inner side of the upper arm of an 83-year-old) (B) extrinsically aged skin ( the face of a 75-year-old woman)

İntrensek yaşlanma-Telomer Kısalması Kromozom uçlarında ardışık dizilmiş nükleotid tekrarından oluşan zincir Son 100-200 bazı her hücre bölünmesinde kaybedilir Kritik kısalığa ulaşınca hücre artık bölünmez (p53 aktivasyonu) Hücrenin biyolojik saati gibi davranır

İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler Genetik Yaşlanmadan sorumlu spesifik bir gen yok Erken yaşlanma sendromlarında, bazı tek gen mutasyonları yaşlanma belirtilerinin ortaya çıkışında etkili Hayat boyu özellikle mitokondriyal DNA(mDNA) da oluşan mutasyonlar DNA sentezinde azalma ve tamir mekanizmalarında bozukluk

İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler Hormonlar HRT (Östradiol+Progesteron) Elastisite, hidrasyon, kalınlık Östrojen Kollajen, GAG, hyaluronik asit*sentezi, bariyer fonksiyonu Testosteron Eksikliğinde deri gevşek ve ince Tiroid hormonları Deri kuruluğu Kortizol Stres ve anksiyetede artan düzeyleri erken deri yaşlanması GH ve Melatonin Oksidatif stres ve apoptozisi azaltarak etki (hayvan ç.)

İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler Retinoik asit reseptörler Retinoik asit reseptör alfa (RAR-alfa) artma Matriks metalloproteinaz-1 (MMP-1) düzeyinde artma Kollajen yıkımı

İntrensek yaşlanma Klinik Atrofi Elastisitede azalma ( gevşek görünüm) Kuruluk İnce kırışıklıklar Mimik çizgilerinde belirginleşme Derinin normal geometrik yapısı korunur Deri yüzeyi düzgün ve lekesiz

İntrensek yaşlanma Epidermis Hücre yenilenmesi, melanosit ve langerhans hücreleri Dermis Kollajen (tip I*), elastik fibriller, hücreler, vaskülarite Diğer Ter ve yağ bezleri, kıl follikülü

İntrensek yaşlanma Genç deri Yaşlı deri Langerhans cell papilla melanocyte blood vessel stratum corneum epidermis dermis subcutis Genç deri Yaşlı deri Histopatoloji DEB’de düzleşme Epidermal atrofi Dermal atrofi

İntrensek yaşlanma- fonksiyonel değişiklikler ARTAR AZALIR Bül oluşumu Enfeksiyon Frajilite Kanser gelişimi Kuruluk Hücre yenilenmesi Hasara yanıt Yara iyileşmesi Mekanik koruma Bariyer fonksiyonu Kimyasal temizlenme Duyu algılaması İmmün yanıt Vasküler yanıt Termoregülasyon Ter ve sebum üretimi D vitamini üretimi Saç ve tırnak kalınlığı ve büyüme hızı

Fotoyaşlanma İntrensek yaşlanma belirtileri + kronik UV etkileri Kümülatif Derinin UV’ye karşı verdiği inflamatuvar bir yanıt UV deride etkileri Serbest radikal oluşumu ( özellikle UVA) Direk hücre ölümü (özellikle UVB) MMP artışı Antioksidan enzimlerde azalma (SOD,GP,Hem oksidaz)

Fotoyaşlanma MMP Kollajenaz (MMP1) Tip I-II-III kollajen Gelatinaz-72kd (MMP9) Stromelysin-1(MMP-3) Fibronectin, laminin, kollajen IV Elastaz Elastin TIMP ROS MMP COLLAGEN DEGRADATION

Fotoyaşlanma Fotoyaşlanma (Görünüm ) Derin kırışıklıklar Pigment değişiklikleri (Hiper-hipopigmentasyonlar) Telenjiektaziler, solar purpura Kaba, sarımsı-soluk renk Premalin (aktinik keratoz)lezyonlar Benin-malin deri tümörleri

Fotoyaşlanma En belirgin bulgu elastozis “Kutis romboidalis nukka” Sarımsı renk değişikliği Pürüzlü, kalın, kaba deri yüzeyi Derin çizgilenmeler “Favre-Racouchot sendromu”

Fotoyaşlanma Epidermis Sıklıkla akantotik (Deri tipi I-II ise atrofik) Keratinosit maturasyonu azalır Hücresel atipi görülebilir Dermis* Elastozis * Kollagen azalır Nonfonksiyonel GAG ve proteoglikanlar artar, hyaluronik asit azalır Fibroblast sayısı artar ve hipertrofiktir Mast hücresi Histiyositler “Heliodermatitis” Diğer mononükleer h (Güneşe bağlı kutanöz inflamasyon)

Fotoyaşlanma Derecesi Derinin ne kadar ve ne süredir güneşe maruz kaldığı Kişinin deri tipi En fazla etkilenenler Açık havada çalışanlar Sıcak iklimlerde yaşayanlar Açık tenli kişiler

Deri tipine göre fotohasarlı derinin özellikleri (Glogau sınıflaması) Deri tipi I ve II Deri tipi III ve IV Koruyucu hiperplazi Bronzlaşma Lentijinler Epidermal kalınlaşma* Proliferatif hasar Epidermal atrofi* Fokal depigmentasyon Psödoskarlar Mutasyon ve displazi Efelidler Nevüsler Lentigo maligna Melanom Aktinik keratozlar* Bazal hücreli kanser Skuamöz hücreli kanser

Güneş hasarının şiddeti (Glogau sınıflaması) Tip Yaş Klinik belirtiler Tip I (Hafif) Erken fotoyaşlanma bulguları 35 yaş öncesi (28-35) Bazı hafif pigmentasyon problemleri Keratoz yok Az sayıda yüzeyel kırışıklıklar Makyaj gerektirmez veya çok az gerektirir Tip II (Orta) Hafif ve orta dercede fotoyaşlanma 40 yaş civarı (35-50) Hafif görülebilir lentijinler Görülmeyen fakat palpabl olan aktinik keratozlar Gülünce ortaya çıkan kırışıklıklar, Az makyaj gerektirir Tip III (İleri) Belirgin fotoyaşlanma 50 yaş ve üstü (50-65) Belirgin diskromi Telenjiyektaziler Görünür aktinik keratozlar İstirahat halindeyken de belirgin olan kırışıklıklar Devamlı makyaj gerektirir Tip IV (Şiddetli) Şiddetli (ağır) fotoyaşlanma 60-70 yaş ve üzeri (60-75) Gri-sarı deri rengi Aktinik keratozlar ve malin deri tümörleri Yoğun kırışıklık , Makyajla kapatılamaz

Sigara ve deri yaşlanması 1971, periorbital kırışıklıklar ve sigara ilişkisi 1985, “ smoker's face (içici yüzü) ” tanımlanmış - Belirgin kırışıklıklar (özellikle dudak çevresinde, dudağa dik) -Atrofi -Alttaki kemik çıkıntıda belirginleşme -Sarımsı soluk renk, pletorik görünüm, mor-kırmızı renk

Sigara ve deri yaşlanması Solar elastozise benzer değişiklikler -Nötrofillerde artmış elastaz aktivitesi -Kronik dermal iskemi -A vitamini azalması -Artmış DNA hasarı MMP-1 ve MMP-3 artışı Tip 1 kollajende azalma Transforming growt factor β 1(TGF- β 1) receptör azalma Deride östrojen azalması Deri kuruluğunda artma (diüretik etkiye bağlı)

Sigara ve deri yaşlanması Etkiye ilişkin çelişki ?? Kırışıklıklar ve erken deri yaşlanma (40 paket/yıl) İçilen sigara miktarı ve süresi ile ilişkili 10-20 yıl erken yaşlanma Güneş faktörü kontrol altına alındıktan sonra kırışıklık oluşumunda sadece sigaranın etkisi oldukça sınırlı(%6) Etkisi kalıcı (sigara bırakılması sadece daha ileri gidişi engeller)

Kuru deri ve yaşlanma Yaşla birlikte deri kuruluğu artar -Str. Korneum lipid içeriği azalır ( seramidler, yağ asitleri ve kolesterol) -Transepidermal sıvı kaybı artar Kuru deride kırışıklık oluşumu kolaylaşır

İmmün sistem ve deri yaşlanması Yaşla birlikte Antijen sunan hücreler Antijen spesifik T ve B lenfositler Lenfosit sitokin sekresyonu İnfeksiyon ve malinite Proinflamatuvar sitokin salınımı

İmmün sistem ve deri yaşlanması Nörohormonlar Kutanöz inflamasyon ve fotoyaşlanmada etkili Fotoyaşlanmada -Substans P (SP) -Sinir büyüme faktörü(NGF) -CGRP (kalsitonin gen ilişkili peptit)

Beslenme ve deri yaşlanması Doğal Vitaminler ve antioksidanlardan zengin Vit E ve C Karotenoidler(beta-karoten, likopen) Botanikler (yeşil çay, silimarin, resveratrol.. Yaşlanmayı geciktirir Dengeli beslenme Günlük kalori miktarının azaltılması (Malnutrisyon olmaksızın kalori azaltılması)

Kronolojik ve fotoyaşlanma (Tüzün ve ark. 2005) Kronolojik yaşlanma Fotoyaşlanma Klinik Atrofik, lekesiz, düzgün yüzey, elastikiyet kaybı Pürüzlü, kaba, sert yüzey İnce, derin kırışıklıklar Solgun, sarımsı renk, Lekeli Deri çizgileri Normal geometrik paternde Belirgin değişmiş, silinmiş Epidermis Kalınlığı Proliferasyon hızı Bazal keratinosit Keratinizasyon Str. korneum Azalmış Sellüler düzensizlik Değişmemiş Normal basket filesi Erken artmış, geç atrofi Artmış Heterojenite, diskeratoz değişmemiş, Heterojen;basket filesi ve kompakt patern DEB(dermo-epidermal bileşke) Rete kaybı, düzleşme Densa redublikasyonunda azalma Densa redublikasyonunda artma Dermis Grenz zonu* Elastin Elastik lifler* Kollajen Mikrovaskülarite İnflamatuvar hücre Yok Elastogenezi elastoliz izler (güve yeniği fibriller) Fibrilde ılımlı birikim Fibril demeti büyüklüğü ve organizasyonunda ılımlı değişim Normal yapı İnflamasyon bulgusu yok Belirgin Belirgin elastogenezi masif dejenerasyon izler Elastik fibrilde yoğun birikim Fibril demeti büyüklüğü nde orta düzeyde değişim Bazal membrana benzer materyal birikimi Perivenüler, histiyositik lenfositik birikim

Deri yaşlanması-etkileyen faktörler İntrensek yaşlanma Ekstrensek yaşlanma Genetik Hücre metabolizması Hormonlar Ultraviyole***(%80-90) Sigara** Yetersiz ve dengesiz beslenme* Hava kirliliği Kimyasallar, ilaçlar Elektromanyetik alan İnfrared radyasyon Sıcak ve rüzgar gibi olumsuz iklim koşulları