VOB ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ EYLÜL 2011 VOB ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ V.OSB ENERJİ ZİRVESİ 26KASIM 2011 KKTC/GİRNE Emir CETİNKAYA Sözleşme, Araştırma ve İstatistik Müdürü

İÇİNDEKİLER VOB Hakkında Genel Bilgi Dünya’da Enerji Piyasaları ve İşlem Gören Sözleşmeler Türkiye Elektrik Piyasası Yapısı ve Gelişimi VOB’da İşleme Açılan Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmelerine Genel Bakış Sonuç

VOB Hakkında Genel Bilgi

Gelecek Yönetiminde Start Verildi! Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) 4 Şubat 2005’te gonga ilk vuruşu Başbakanımızın yapmasıyla uzaktan erişimli elektronik bir Borsa olarak faaliyete geçti. Geçen altı yıllık süre içerisinde artan işlem hacmi ve açık pozisyon sayısı ile VOB finansal sistemimizde kalıcı bir yer edindi. Bu süre zarfında yatırımcılar VOB’un sunduğu birçok yenilikle tanışma fırsatı buldu. VOB’da her türlü dayanak varlığın gelecek vadelerdeki fiyatları bugünden alınıp satılabilmektedir. 4 Şubat 2005, İzmir VOB Hizmet Binası, İzmir

VOB Ortaklık Yapısı VOB-Ülkemizde ilk AŞ Statüsünde Kurulan Borsadır. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) %25 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) %18 İzmir Ticaret Borsası (İTB) %17 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. %6 Akbank T.A.Ş. %6 Vakıf Yatırım Menkul Değerler A.Ş. %6 Garanti Bankası T.A.Ş. %6 İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. %6 Türkiye Sermaye Piyasaları Aracı Kuruluşlar Birliği %6 İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. %3 Türkiye Sinai Kalkınma Bankası A.Ş. %1

Birçok Farklı Dayanak Varlık Elektrik Ham Petrol Euro/Dolar Enerji Döviz Doğal Gaz Japon Yeni/Dolar Kalorifer Yakıtı Kanada Doları/ABD Doları Dow Jones Hazine Bonosu Endeks S&P 500 Faiz Eurodolar Nasdaq 100 Euroyen Altın Metaller Gümüş Pamuk Alüminyum Tarımsal Buğday Canlı Sığır Soya Fasulyesi Hayvansal Süt Tereyağı

VOB’da İşlem Gören Sözleşmeler Şu an itibariyle ülkemizde reel sektörün ve finansal piyasaların ihtiyaç duyduğu emtiaya ve finansal ürünlere dayalı 13 farklı vadeli işlem sözleşmesi Borsa’da alınıp satılmaktadır: Döviz (Dolar/TL, Euro/TL, Euro/Dolar) Hisse Senedi Endeksi (İMKB 30-100 Endeksi, Fark Endeksi) Faiz (Gösterge) Emtia (Pamuk, Buğday, Altın, Dolar/Ons) Baz Yük Elektrik Canlı Hayvan

Yıllar İtibariyle Toplam İşlem Hacmi (TL) 2011 yılı ilk on ayında yıllık toplam işlem hacmi 2010 yılı toplam işlem hacminin %87’sine ulaşmıştır. Aylık bazda günlük ortalama işlem hacmimiz 2011 yılının Ekim ayında 1.9 milyar TL civarındadır.

VOB-İMKB İşlem Hacmi Oranı Ekim 2011 itibarıyla VOB işlem hacminin İMKB işlem hacmine oranı %80’dir. 2010 yılında bu oran ortalama %71 olarak gerçekleşmiştir.

VOB Endeks-30/İMKB Endeks-30 Aylık İşlem Hacmi Oranı Ekim2011 itibarıyla VOB Endeks-30 sözleşmeleri işlem hacminin İMKB Endeks-30 işlem hacmine oranı %113’tür. 2010 yılında bu oran ortalama %132 olarak gerçekleşmiştir.

Dünya Türev Borsaları Sıralaması (Ocak-Haziran 2011) Kaynak: Futures Industry Association

İşlem Teminatları

ÜYELERİMİZ Halen VOB’da faaliyet gösteren üye sayısı 99 olup web sitemizden üye bilgilerine erişilebilir.

Reel Sektör için VOB’un Önemi Ülkemizde faaliyet gösteren OSB’ler üretim üsleridir. OSB’lerde faaliyet gösteren kurumlarımız açısından geleceğe yönelik fiyatların bilinmesi ve risk yönetimi önem arz etmektedir. VOB’da işlem gören, döviz, emtia ve elektrik sözleşmeleri bu amaçla tüm reel sektör firmalarınca kullanılabilir. VOB bu kapsamda her türlü işbirliğine açıktır. İTKİB ve EİB ile benzer işbirliği yapılmaktadır.

TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASI

Elektrik Piyasasının Gelişimi

Elektrik Piyasası Önemli Gelişmeler Elektrik Piyasası Kanunu (2001) Çıkarılması Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Kurulması DUY Yönetmeliğinin yayınlanması 2006-2009 arası gün öncesi planlama ve dengeleme güç piyasasına geçiş. 2009’dan bugüne uygulanan piyasa yapısı 2011 Aralık Ayı itibariyle geçilecek yeni yapı.

Elektrik Piyasasında Ticaret TEİAŞ Gün Öncesi Piyasası Serbest Piyasa İkili Anlaşmalar VOB Baz Yük ve Pik Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri Tezgahüstü Piyasalar

Elektrik Piyasası 2010 yılında hacminin piyasalara dağılımı: *Kaynak: EPDK

Elektrik Piyasası Elektrik piyasası şematik gösterimi: *Kaynak: EPDK

Elektrik Piyasası Özelleştirmeler Dağıtım özelleştirmeleri Türkiye 21 dağıtım bölgesine ayrılmıştır. Dokuzunun özelleştirmeleri tamamlanmıştır. Üretim özelleştirmeleri 52 Hidro Elektrik Santrali özelleştirme kapsamına alınmıştır.

Elektrik Piyasası Önemli Farklar: Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na Geçiş 14 Nisan 2009 tarih ve 27200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği ile TEİAŞ tarafından işletilen Gün Öncesi Planlama’nın Gün Öncesi Piyasası’na dönüşmesi düzenlenmiştir. Önemli Farklar: Tüketim tarafı sisteme alış/satış teklifi verebilecek Teklif bölgeleri uygulamasına geçilecek SGÖF yerine Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatı (KPTF) hesaplanacak

ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ

Vadeli İşlem Sözleşmeleri Amaçlar Fiyat riski yönetimi ihtiyacına cevap vermek Geleceğe ilişkin beklentilerin fiyatlara yansımasını sağlamak Piyasalaşma Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Fiyatların Dünü, Bugünü ve Geleceği Bugün Geçmiş Gelecekte ? Geçmiş ve anlık fiyatları biliyoruz. Ya gelecekteki fiyatları nasıl bileceğiz ?

VOB Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri 26 Eylül 2011 tarihinde Nakdi Uzlaşmalı Baz Yük Elektrik vadeli işlem sözleşmeleri borsamızda işlem görmeye başladı. Pik Yük Elektrik vadeli işlem sözleşmesi için hazırlıklarımız tamamlandı, yakında işlem görmeye başlayacak. Fiziki Teslimatlı vadeli işlem sözleşmeleri için altyapı ve çalışmalarımız tamamlandı, TEİAŞ ile işbirliği içerisinde teslimat süreci tanımlanabilir.

Sözleşme Kodu 612F-ENELCBAZ1211 Futures (Vadeli İşlem Sözleşmesi) Aralık Vadeli sözleşmeleri Futures (Vadeli İşlem Sözleşmesi) Enerji Vade ayı 2011 Elektrik Baz Yük

VOB Fiyat Ekranı

Şeffaf Veri Paylaşımı: Dünya’dan Örnekler EEX Transparency Platform

Şeffaf Veri Paylaşımı: Dünya’dan Örnekler Reuters Enerji Piyasası Platformu

Yurt Dışı Borsalarda İşlem Gören Elektrik Sözleşmeleri Nakdi Uzlaşma Fiziki Teslimat ICE   NASDAQ OMX RTS (Rusya) ASX (Avustralya) CME-NYMEX APX (Amsterdam) PXE (Prague) EEX

VOB BAZ YÜK ELEKTRİK VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ

BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Özellikleri Baz Yük Elektrik Sözleşmesi Dayanak Varlık: Dayanak varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları’ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalamadır. Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, dayanak varlık, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları’ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama olacaktır. Sözleşme Büyüklüğü: Vade ayındaki saat sayısı x 1 MWh Vade Ayındaki Saat Sayısı: Vade ayındaki gün sayısı x 24 Sözleşme büyüklüğü vade ayındaki gün sayısına ve yaz saati/kış saati uygulamasına göre değişkenlik gösterir. Fiyat Kotasyonu: 1 MWh elektrik enerjisinin TL değeri virgülden sonra iki basamak olarak ifade edilir (Örnek: 121,25) Minimum Fiyat Adımı: 0,01

BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Taslak Özellikleri Baz Yük Elektrik Sözleşmesi Vade Ayları: Yılın bütün ayları (Aynı anda içinde bulunulan ay ve bu aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür.) Uzlaşma Şekli: Uzlaşma, vade sonunda nakdi uzlaşma yöntemi ile yapılır. Günlük Uzlaşma Fiyatı: İşlem gören diğer sözleşmelerle aynıdır. Son Uzlaşma Fiyatı: Vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Sistem Gün Öncesi Fiyatları’ndan (SGÖF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatıdır. Gün Öncesi Planlama’dan Gün Öncesi Piyasası’na geçildiğinde, vade ayının her bir saati için TEİAŞ tarafından açıklanan Kısıtsız Piyasa Takas Fiyatları’ndan (KPTF) hesaplanan basit aritmetik ortalama son uzlaşma fiyatı olur. Yukarıdaki yöntemlerle belirlenen vade sonu uzlaşma fiyatı en yakın fiyat adımına yuvarlanır.

BAZ YÜK Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmesi Taslak Özellikleri Baz Yük Elektrik Sözleşmesi Son İşlem Günü: Vade ayının son iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda son işlem günü bir önceki iş günüdür. Vade Sonu: Her vade ayının son günü. Vade ayının son günü bir iş günü değilse; sözleşmenin vadesi, vade ayının son gününü izleyen ilk iş günüdür. Yurt içi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün olması durumunda sözleşmenin vadesi bir sonraki iş günüdür. Başlangıç Teminatı: 12.000 TL Günlük Fiyat Hareket Limiti: Baz fiyatın +/-%10’u Pozisyon Limiti: Mutlak pozisyon limiti 2.000, oransal pozisyon limiti %10’dur.

Aylara Göre Baz Yük V.İ.S Büyüklükleri: Sözleşme Büyüklüğü Aylara Göre Baz Yük V.İ.S Büyüklükleri: AY Gün Sayısı Toplam Saat Sayısı Ocak 31 744 Şubat 28 672 Şubat - Artık Yıl 29 696 Mart* 23 743 Nisan 30 720 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim** 25 745 Kasım Aralık

SPOT PİYASA VERİLERİ TEİAŞ-PMUM sitesinden fiyat verilerine erişilebilmektedir.

SPOT PİYASA VERİLERİ Gün Öncesi Planlama Fiyatlarının Günlük Ortalamaları:

SPOT PİYASA VERİLERİ Gün Öncesi Planlama Fiyatlarının Günlük Değişimi:

SPOT PİYASA VERİLERİ Gün Öncesi Planlama Fiyatlarının Günlük Değişimi:

GELECEKTE VOB-Baz Yük Vadeli İşlem Sözleşmelerinin başarılı olması ile birlikte; VOB- Pik Yük Vadeli İşlem sözleşmelerinin işleme açılması, VOB- Baz Yük ve Pik Yük Vadeli İşlem Sözleşmelerinin 12 vade ayına kadar vade yapısının uzaması, Elektrik vadeli işlem sözleşmelerinde basamaklandırma sisteminin oluşturulması, Fiziki teslimatlı elektrik vadeli işlem sözleşmelerinin işleme açılması…

TEŞEKKÜRLER… ecetinkaya@vob.org.tr