Yenidoğan Ünitesinde Çağdaş Hemşirelik Bakımının Özellikleri ve Önemi Araş. Görv. Ayşe KARAKOÇ TARI M.Ü. İstanbul Zeynep Kamil Sağlık Yüksekokulu

Son yıllarda yenidoğan alanına bilimsel ve teknolojik açıdan önemli gelişmelere parelel olarak yenidoğan yoğun bakım hemşirelerinin rollerinde de değişiklikler olmuştur. YYBÜ’lerinde verilen hemşirelik bakımının kalitesi artmış ve hemşire ;yenidoğanın en üst düzeyde tedavi ve bakım almasında ekibin çekirdek üyesi olmuştur.

Hemşirelik bakımının kalitesi;hemşirelerin bilgileri, eğitimleri, deneyimlerinin yanı sıra ünitelerin olanakları ile de yakından ilgilidir. Ünitede; görev dağılımları, iş tanımları, iş gücü ölçümleri, personelin nitelikleri, var olan teknik donanım ve olanaklar tespit edilmelidir. Ayrıca ; ünite prosedürlerinin , klinik protokollerinin ve bakım standartlarının oluşturulması kişisel algılama farklarını ortadan kaldırarak bakımın kalitesini artıracaktır.

YYBÜ’ lerde bakımın ana hedefleri; Bebeğin yaşamını en iyi ve en konforlu şekilde devam ettirme Ağrı ve acının kontrolü/azaltılması Yenidoğanın gelişim kapasitesinin izlenmesi ve Aile bakımını içermelidir. YYBÜ’ lerde bakımın ana hedefleri;

YYBÜ’ de çalışan hemşirenin; Çocukları seven Kişilerarası ilişkiler ve iletişim becerileri iyi olan Konusunda deneyimli ve bilgili Bağımsız fonksiyonlarının farkında olan ve uygulayan Sorunları pratik ve akılcı yöntemlerle çözebilen Değişikliğe açık, girişimci, araştırıcı özelliği olan ve GÖZLEM yeteneği iyi olan özellikleri olmalıdır.

YYBÜ Hemşiresinin Rolleri Bakım Verici (Uygulayıcı) Rolü; yenidoğanının bireysel gereksinimlerine uygun bakımın planlanması ve uygulanmasını içerir. En önemli ve vazgeçilmez rolümüzdür. Özellikle yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde “bireyselleştirilmiş gelişimsel bakım” ilkerinin bilinmesi ve uygulanması YYBÜ’de başarının anahtarını oluşturur

Savunucu Rolü; bebek konuşamadığı için onun haklarını savunur ve bakımını koordine eder.

Eğitici ve Araştırıcı rolü; Aile eğitimi ve personelin eğitiminin programlanması,personelin eğitime aktif katılımının sağlanması Değişik araştırma yöntemleri kullanarak; bakımın kalitesini geliştirmeyi ve uzmanlaşmayı sağlar. Danışmanlık Rolü; özellikle yenidoğanın ailesine yöneliktir.

YYBÜ Hemşiresinin Hukuksal ve Medikal Sorumlulukları Malpraktis; “sağlık hizmetlerinin kötü uygulanması” yada “sağlık çalışanlarının bilgisizlik, deneyimsizlik veya ilgisizliği nedeni ile hastanın zarar görmesi durumudur.” Hemşirelikte malpraktis ise; kötü hemşirelik uygulaması sonucu hastanın zarar görmesidir.

Çocuğun ve ailenin zarar görmesini önlemek ve yasalar karşısında kendimizi korumak için malpraktis risklerini artıran durumların bilinmesi ve gerekli önlemlerin alınması önemlidir.

Tedavi uygulamaları malpraktis riskini arttıran en önemli girişimdir. Yasalar hemşirenin uyguladıkları herhangi bir ilaçla ilgili temel bilgiye sahip olduklarını varsaymaktadır. Riski azaltmak için iyi bilmediği bir ilacı uygulamaktan kaçınmalı, ilaç hakkında güvenli kaynaktan bilgi almalı, hatalı olduğunu düşündüğü ilacı özellikle “order eden hekimle” görüşmelidir.

Yasalar; hemşirelerin tedaviyi order edildiği şekilde uygulamasını bekler. Yapılan çalışmalarda ilaç uygulamalarında özellikle doğru yol, doğru doz ve doğru zaman kurallarında hata yapıldığı saptanmıştır. Doğru yol kuralında en büyük hata feeding tüp - IV yol ve IV-IM yolla ilaç uygulamalarında olmaktadır.

Doğru doz kuralında ; erişkin dozdan dönüştürme ve doz hesaplamalarında olmaktadır Özellikle orijinal dozdan önemli miktarda düşük dozlarda ilaç hazırlamada risk artmaktadır. Doğru zaman kuralında ;ilacın atlanması, unutulması ve doz tekrarı en sık karşılaşılan durumlardır.Nedeni ise kayıt edilmemesidir.

Tedavi hatalarından sonra ; Bebeği izleme Girişimde bulunma Ve korumada başarısızlık sonucu malpraktisler görülmektedir. Özellikle ekipmanın hatalı kullanımı, yanıklar, düşmeler en sık karşılaşılan durumlardır.

Riski azaltmak için; Kurumun politika ve prosedürleri oluşturulmalıdır. Hastanın durumunun hızlı değiştiği durumlarda mümkün olduğunca sık kayıt tutarak devam eden izlemi ve bakımı belgelemelidir. Kayıt edilmemiş uygulamanın yasal olarak yapılmamış kabul edildiği unutulmamalıdır.

Bir kaydın yasal olarak güvenilir olması için; Kayıt dosyasının doğru hastaya ait olduğu,hastanın adının ve tarihinin yazılı olunduğundan emin olunmalıdır. Unutma riskini ortadan kaldırmak için uygulamadan hemen sonra kayıt tutulmalıdır. Hemşirenin yazısı okunaklı olmalıdır. İfadeler doğru, açık, ayrıntılı olmalı ve belirsiz ifadelerden kaçınılmalıdır. Sadece kurumun onayladığı kısaltma ve paraflar kullanılmalıdır. Hemşire uyguladığı girişim ve tedavileri başkasına kayıt ettirmemeli ya da başkasının uyguladığını kayıt etmemelidir.

Rutin aktiviteler de kayıt edilmelidir. Çocuğa özgü tedbir ve önlemler kayıt edilmelidir. Hatalı bir girişim olduğunda kurum politikasına göre kayıt edilmeli ve hatayı gidermek için neler yapıldığı belirtilmelidir. Ailenin reddettiği uygulamalar kayıt edilmeli durumu anlaması ve ikna edilmesi için harcanan çabalar belirtilmesidir.

Tedavilerin uygulama zamanı,dozu, çocuğun tedaviye yanıtı kayıt edilmelidir. Hekimle yapılan görüşme girişimi kesin zamanı ile birlikte kayıt edilmeli görüşmenin detayları ve hekimin yanıtı kayıt edilmelidir. Sözlü order’da hastanın kimliği tekrarlanarak kesinleştirilmelidir en kısa zamanda hekime yazılı olarak onaylatılmalıdır.Hemşire sözlü order’ı kendisi duymadığı sürece kayıt etmemelidir.

YYBÜ Hemşiresi ve Yenidoğanın Transportu Ülkemizde YYBÜ’lerin sayısı çoğalsa da; bazen doğumlar YYBÜ olan merkezlerden uzakta olmakta bazen de ünitenin mevcut şartları hasta yenidoğanın gereksinimlerini karşılamakta yetersiz kalmaktadır Bu durumda hasta yenidoğanın daha ileri bakım verebilecek bir YYBÜ’ye nakli gerekir.

Hasta yenidoğanın başka bir üniteye transportunun gerekli olduğu durumlarda; ilk stabilizasyonun sağlanması, resüste edilmesi ve hastaneler arası nakil sırasında verilen bakımın hasta yenidoğanın prognozu üzerinde çok büyük etkisi vardır.

Hastaneler arası transportta 3 çeşit transport söz konusudur. 1.Bölgesel acil tıbbi servisler ile yapılan transport 2. Sevk eden hastanenin hekim/hemşiresi eşliğinde ambulansla yapılan transport 3. Uzmanlaşmış yoğun bakım tranport ekibinin yönettiği transport.

İlk iki tip transport gönderen hastane tarafından organize edildiğinden “tek yönlü” transport olarak ta adlandırılır. Tek yönlü transportun en önemli avantajı zaman kaybının en az olmasından kaynaklanır bununla birlikte hastanın durumunun kritik olduğu koşullarda uygun bir yaklaşım değildir. Çünkü bu çeşit transport gönderen hastane tarafından çok sık yapılmadığı için personel bu konuda deneyimli olmayabilir ve transport için gerekli yeterli ekipmanları bulunmayabilir. Diğer transport şeklinde ise; uzmanlaşmış yoğun bakım personelinden oluşan bir transport ekibine sahiptir ve “iki yönlü” transport olarak adlandırılır. Hastayı kabul eden kurum, gönderen hastaneden hastayı bizzat alır ve ekip bu işi sıkça yaptığı için deneyimlidir, tüm ekipmana sahiptir(üçsel raif,barry peter)

Transport ekibi Transport sisteminin en vazgeçilmezi ekibi oluşturan personelidir. Bunlar; Tıbbi direktör, transport koordinatörü, tıbbi kontrol hekimi, transport hekimi, transport hemşiresi, paramedics (tıbbi teknisyen) , solunum terapisti ve ambulans sürücüsünden oluşur.

Transport Hemşiresi; Pediatrik ve Neonatal Yoğun bakımda en az 1 yıllık deneyimi ve sertifikası olmalıdır. Tıbbi direktör tarafından seçilir. (TD ekip üyelerini belirler) Hava yolu açıklığını sürdürme , venöz geçişi sağlama becerisi olmalı, Transport ekipmanını ve sınırlılıklarını tam olarak bilmeli, Tüm cihazları kullanabilmelidir. Transport hemşiresi gönderen hastanedeki personel ve aile üyeleri için danışmanlık rolünü yerini getirir, Tranport esnasında bebeğin bakımından sorumludur.

Hemşire yönetimindeki bir ekipte hemşirenin sorumluluğu; hasta stabilizasyonunu koordine etmek,yönetmek ve transport boyunca monitorizasyonu sağlamaktır. Hemşire ekip liderleri; endotekheal entübasyon, intravenöz/santral venöz yol açma, pnömotoraks değerlendirme gibi becerilere sahip olmalıdır. Nitekim bir çok ülkede hemşire liderliğindeki tranportların sayısı gittikçe artmaktadır çünkü; çalışmalar göstermiştir ki, hemşire liderliğindeki ekiple gerçekleştirilen operasyonlar bir çok yönden daha avantajlı olarak tanımlanmış ve maliyet etkinliği daha az olarak belirlenmiştir .

Bebeğin Stabilizasyonunun Sağlanması Gönderen hastane bebeğin stablizasyounda; hava yolu açıklığı, solunum ve dolaşım düzenlenmesine odaklanır. Tüm hastalarda transporttan önce mutkala stabil havayolu, yeterli ventilasyon ve vasküler geçiş sağlanmış olmalıdır. İlk çağrı yapıldığında bu durumlardan birinde bir yetersizlik varsa gönderen hastane ekip gelene kadar gerekli girişimleri sağlamalıdır.

YYBÜ Hemşiresinin Aileye Yönelik Sorumlulukları ve Aile Desteği Her aile sağlıklı bir bebek dünyaya getirmek için çocuk sahibi olmayı ister.Ancak doğumun zamanından önce gerçekleşmesi telaşı yanında bir de bebeğin sağlıklı olmaması ve yaşam savaşı içinde olması bir çok olumsuz etkileşimi beraberinde getirir

Bu beklenmeyen durumların peşpeşe oluşması ebeveynlerin korku ve anksiyete yaşamasına neden olur. Bebeği hakkında bilgi alamamak ise bu anksiyeteyi artırır. Aşırı anksiyete ile birlikte ebeveynlerin algılamaları da azalacağından çoğu zaman söylenenleri yanlış algılayabilir ya da anlayamadıklarını ifade ederler.

Yaşanan anksiyetenin nedenleri: Bebeğin iyileşmesine ilişkin endişeleri. Acı hissedip hissetmediğine ilişkin endişeleri, Hastane ortamının yabancı olması, tanımadıkları korkutucu araçlarla karşılaşmaları. Bebeğin bakımında hemşire ve doktora göre kendilerini önemsiz hissetmeleri. Suçluluk duygusu. Evdeki diğer bireyler ve mali endişelerdir.

Bütün bu durumları ortadan kaldırmak mümkün olmasa da ebeveynlerin bu durumla başetmelerini kolaylaştırmada girişimlerimiz olabilir.

AİLENİN BAŞETMESİNİ ETKİLEYEBİLECEK FAKTÖRLER Adölesan dönem hamilelilği Evlenmemiş ebeveynler İlaç ve alkol kullanımı Psikiyatrik hastalık öyküsü Mental retardasyon Ölü doğum ve düşük öyküsü Hamileliği reddetme Prenatal bakım almama Hamilelikte uzun süre hastanede yatma Huzursuz ev ortamı ve kişisel stres Evde fiziksel yada mental engeli olan başka çocuğun olması Benzer öykünün diğer çocukta olması

Unutulmaması Gereken “Ebeveynler ,bebeğin gelişiminde yaşamsal katılımcılardır”

Sorumluluklarımız Açısından Destek Olarak; Atravmatik bakım sağlanmalıdır. (zarar vermemek);hastanın ailenin psikolojik ve fiziksel stresörlerini en aza indirecek yada ortadan kaldıracak girişimlerin uygulanmasıyla, sağlık personeli tarafından teröpatik ortam sağlanarak bakım verilmesidir.(aile için uygun bir ortam sağlamak)

Ebeveynler ekip üyesi olarak değerlendirilmeli ve desteklenmelidir. Ebeveynler ve sağlık ekibi arasında işbirlikçi ilişki ve açık/dürüst ilişki ve iletişim geliştirilmeli Bakımın planlanması ve uygulanmasında ailenin katılımı sağlanmalı, Aileye destekleyici ortam sağlanmalı, Ailenin duygu ve düşüncelerini ifade etmesi sağlanmalı, yargılanmamalı

Ebeveynler kendi gözlemlerini paylaşmaları konusunda cesaretlendirilmeli, Ebeveynlere bebeğin sorunlarını tanıma, bakım verme, bebekle etkileşime geçme (kangru bakımı) konularında destek sağlanmalı, Bebeğin taburculuk planlamasında ve evde izleminde aile eğitimi planlanmalı, Bebek ebeveyn arasında bağlılık sürecinin oluşumu sağlanmalıdır.

Ebeveyn desteğinin sağlanması ile; Ebeveynlerin bakım vermede güven duyguları gelişir, Bebeklerinin gelişimsel aktivitelerini tanıyabilirler Bebek ile sosyal etkileşimleri sağlanır. Anne ve baba sağlıklı çocuğun bakımı ve izleminde anlayış kazanırlar.

YYBÜ’de Unutulmaması Gereken Temel Amacımız Yenidoğanın davranışsal ve gelişimsel organizasyonunu sağlamak, verdiğimiz bakımı daha az gerekli hale getirerek bu görevi en çok hakkı olan sahiplerine yani ana-babalarına devretmektir.

Ebeveynler; Bebeğin kendilerinin yardımına gereksinimi olduğunu anladıklarında ebeveyn desteklenmesinin iyi yapılmış olduğu anlaşılır.

Çağdaş Hemşirelik Bakımının Yenidoğan Morbidite ve Mortalitesi Üzerine Etkisi Yenidoğan alanındaki ilerlemeler; (teknoloji, bakım düzeyleri ve standartları) yüksek riskli bebek ölümlerinde belirgin azalmaya neden olmuştur.

Mortalite oranlarında azalmaya rağmen bu bebeklerde morbidite oranlarında (motor, duyusal ve gelişimsel problemlerde) artış olduğu gözlenmiştir. Bu bulguların sonucu olarak ta; araştırmacılar bu bebeklerin büyüme gelişmesi ile bakım verilen çevre arasındaki ilişkiyi incelemeye başlamışlardır.

YYBÜ’lerine kabul edilen term/pretem yenidoğanlar çok sayıda çevresel uyaran (parlak ışık, yüksek ses, sık dokunulma) ve tekrarlayan ağrılı girişimler gibi çeşitli stres kaynaklarına maruz kalmaktadırlar.

YYBÜ’deki bebekler bu stres ortamından olumsuz etkilenmekte, fizyolojik ve davranışsal belirtiler göstermektedirler. Özellikle kalp hızı ve solunum hızında değişiklikler, renk değişimleri, artan enerji harcaması ile büyümede gecikme, iyileşme sürecinde uzama, kısa ve uzun süreli nörolojik/davranışsal sorunlar ortaya çıkmaktadır.

YYBÜ’de başarının anahtarını; Bütün modern hemşirelik rolleri yanında ; Bebek ile iletişim kurma Bebeği değerlendirme ve Bakımı planlamayı içeren “Bireyselleştirilmiş Destekleyici Gelişimsel Bakım” oluşturmaktadır.

Bireyselleştirilmiş gelişimsel bakım; En özet anlatımla; bebeğin ortamının anne karnındaki ortama benzetilmesi olarak tanımlayabiliriz.

“Bireyselleştirilmiş Destekleyici Gelişimsel Bakım” uygulandığında Büyüme ve gelişme sürecinde ilerleme İyileşme sürecinde kısalma Komplikasyonlarda azalma Kısa ve uzun süreli nörodavranışsal sorunlarda azalma görülmektedir.

Teşekkürler….