Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D. FONKSİYONEL BESİNLER Prof. Dr. Gülay Koçoğlu Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D.

Fonksiyonel Besinler Gelişim Yaşlanan nüfus Artan sağlık harcamaları Sağlığın korunması ve geliştirilmesinde bireysel etkinlik, sağlık bakımında özerklik Diyetin hastalık prevelansını ve progresyonunu değiştirdiğine özgü artan bilimsel çalışmalar Beslenme alışkanlıklarının değişimi J Am Diet Assoc 2004;104:814-26

Fonksiyonel Besinlerin Tanımı İçerdikleri fizyolojik aktif bileşenleri ile sağlıklı beslenmeye katkıda bulunmanın yanı sıra iyi hal ve sağlığı geliştirici, hastalık riskini azaltıcı etkileri olan besinlerdir International Life Sciences Institute (ILSI),2002

Foods for Specified Health Use- FOSHU (1991)

Fonksiyonel Besinlerin Bileşenleri Makro besin öğeleri Mikro besin öğeleri Besin değeri olan bir besin bileşeni Besin değeri olmayan bir besin bileşeni Br J Nutr 2002;88:S133-S38 ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002

Besindir, kesinlikle ilaç değildir Fonksiyonel Besinler Besindir, kesinlikle ilaç değildir Normal diyet örüntüsü içinde yer almalıdır Besin değeri/temel beslenmenin dışında hedef işlevler üzerinde pozitif etkisi olmalıdır Yaşam kalitesini yükselten iyi hal ve sağlığı geliştirici, hastalık riskini azaltıcı etkisi olmalıdır Etkinliği objektif, güvenilir, bilimsel çalışmalar ile gösterilmelidir Bri J Nutr 2002;88:S133-S38

Fonksiyonel Besinlerin Üretimi Tanımlama /eliminasyon Besinin doğal olarak içerdiği besin öğesi/bileşeninin konsantrasyonunu artırma Besinin doğal olarak içermediği, ancak sağlık üzerine yararlı olduğu bilinen bileşenleri ekleme Besin öğelerinin yerine geçen bileşenler ekleme Besin bileşenlerinin stabilitesini ve bioyararlılığını artırma Br J Nutr 2002;88:S133-S38 ILSI Europe Concise Monograph Series, 2002

Fonksiyonel Besinlerin Sağlıkla İlgili Hedef İşlevleri Büyüme, gelişme ve farklılaşma Sübstrat metabolizması Oksidatif strese karşı savunma Kardiyovasküler fizyoloji Gastrointestinal fizyoloji Davranışsal ve psikolojik işlevler Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

1) Büyüme, Gelişme ve Farklılaşma Hamilelik ve emziklilik döneminde maternal adaptasyon İskelet gelişimi Nöral tüp gelişimi Büyüme ve vücut bileşimi İmmün işlev Psikomotor ve bilişsel gelişim Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

2) Sübstrat Metabolizması Uygun vücut ağırlığının korunması İnsülin duyarlılığının ve kan glukoz düzeyinin kontrolü Trigliserid metabolizmasının kontrolü Fiziksel aktivite sırasında optimal performans Sıvı homeostazı Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

3) Oksidatif Strese Karşı Savunma DNA’ nın fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması ÇDYA ‘ nin fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması Lipoproteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması Proteinlerin fonksiyonel aktivitesi ve yapısının korunması Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

4) Kardiyovasküler Fizyoloji Lipoprotein homeostazı Endotelyal ve arteriyal bütünlük Trombojenik potansiyelin kontrolü Hipertansiyon kontrolü Homosistein düzeyinin kontrolü Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

5) Gastrointestinal Fizyoloji Optimal intestinal işlev İntestinal mikroflora bileşimi Barsaklara eşlik eden lenf doku (GALT) işlevinin kontrolü Fermantasyon ürünlerinin kontrolü Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

6) Davranışsal ve Psikolojik İşlevler İştah, tokluk ve doygunluk Bilişsel performans Ruhsal durum ve canlılık Stres yönetimi Bri J Nutr 1999;81:S1-S27

Biyoaktif Bileşenler Karotenoidler Lutein/ Zeksantin Mekanizma AOx, makular dejenerasyon riskinde azalma (Kalp, kanser, katarakt) Besin Ispanak Mısır Yumurta International Food Information Council (IFIC), 2004 J Am Diet Assoc 2004;104:814-26

Karotenoidler Bileşen Laykopen Mekanizma AOx, antimutajen LDL-K ve LDL-K oksidasyonu Apoptozis (prostat, serviks, kolon, özefagus, rektum ve mide) (Kalp, kanser) Besin Domates ve ürünleri Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Diyet/Fonksiyonel Posa Bileşen Diyet/ Fonksiyonel Posa Β-Glucan Pectin Psyllium Mekanizma Tümör oluşumu ve gelişimi TK ve LDL-K ve TG Divertiküler hastalıklar Kan glikoz düzeyinin regülasyonu (Kalp, kanser, diyabet, barsak) Besin Yulaf, Kepekli tahıl ürünleri Sebzeler Meyveler Kurubaklagiller Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

İsothiosiyanatlar Bileşen İsothiosiyanat Mekanizma Phenethyl (PEITC) Benzyl (BITC) Sulforaphanes Mekanizma İnhibe etme(Sitokrom P450) Tümör oluşumu/gelişimi Karsinojen aktivasyonu Karsinojen detoksifikasyonu ??? (Kanser) Besin Brokoli, lahana, karnabahar Biomed Pharmacother 2003;57:251-260 Am J Med 2002;113;S71-S88

Monoterpenler Bileşen Monoterpen Mekanizma İnhibe etme d-Limonen Perillic acid Mekanizma İnhibe etme (farnesyl-transferaz enzim) Karsinojen detoksifikasyon Tümör oluşumu/gelişimi TK ve LDL-K oksidasyonu HMG CoA redüktaz (Kalp, kanser) Besin Turunçgiller Biomed Pharmacother 2003;57:251-260 Am J Med 2002;113;71S-88S

Flavonoidler Bileşen Flavonon Mekanizma AOx, antimutajen Tangeritin Naringenin Hesperidin Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi (deri, meme,karaciğer, akciğer, mide, kolon) (Kanser) Besin Turunçgiller Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Flavonoidler Bileşen Flavonol Mekanizma AOx, antimutajen Quarcetin Kaempherol Myricetin Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi TK , LDL-K oksidasyonu HDL-K ,platelet agregasyonu ekosanoid sentezi (Kanser, kalp) Besin Soğan, Elma, Çay Brokoli, Marul Çilekgiller, Kırmızı şarap Biomed Pharmacother 2003;57:251-260 Am J Med 2002;113;S71-S88

Flavonoidler Bileşen Flavanol Mekanizma AOx, antimutajen Epicatechin EGK E-3-gallate EGKG Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi Karsinojen detox Apoptozis LDL-K oksidasyonu Platelet agregasyonu (Kalp, kanser) Besin Yeşil/siyah çay, Kakao/çikolata Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Flavonoidler Bileşen Antosiyaninler Mekanizma AOx, antimutajen Petunidin Peonidin Delfinidin Siyanidin Mekanizma AOx, antimutajen Tümör oluşumu/gelişimi Karsinojen detox Apoptozis LDL-K oksidasyonu Platelet agregasyonu (Kalp, kanser) Besin Elma, çilek, üzüm, armut, kiraz, vişne, şeftali, erik Nutrition 2004;20:95-102 Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Fitoöstrojenler Bileşen Lignanlar Kumestran Mekanizma Enterolactone Enterodial Coumestrol Mekanizma LDL-K ,AOx, östrojen/antiöstrojen Yan etki:pro-oksidan aktivite ??? Besin Keten tohumu Yonca Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Fitoöstrojenler Bileşen İsoflavon Mekanizma Genistein Daidzein Mekanizma İnhibe etme (Sitokrom P450 ) AOx, östrojen/antiöstrojen, antimutajen, anjiogenez ,apoptozis TK , LDL-K , LDL-K oksidasyonu TG ,HDL-K , trombozis (Kalp,kanser, Osteoporozdan korunma) Besin Soya, Kurubaklagiller Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Kükürtlü Bileşenler Bileşen S’ lü bileşenler Mekanizma AOx Allicin, diallyl sulfide, diallyl disulfide, allyl mercaptan Mekanizma AOx Karsinojen detoksifikasyon Tümör gelişimi TK ve LDL-K , TG Kolesterol ve yağ asidi sentezi Kan basıncı , trombozis ??? (kalp, kanser, HT) Besin Soğan Sarımsak Pırasa Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Sterol/Stanol Bileşen Bitki sterolleri Mekanizma TK ve LDL-K , AOx Sitostanol Stigmasterol Campesterol Mekanizma TK ve LDL-K , AOx Kolesterol emilimi Yan etki: karotenoid emili (Kalp) Besin Soya fasulyesi yağı, pirinç kepeği yağı Biomed Pharmacother 2003;57:251-60 Am J Med 2002;113;S71-S88

Biyoaktif Bileşenler Bileşen Inülin, FOS Laktobasilli Bifidobakteri Mekanizma Gastrointestinal sağlığı geliştirebilir Gastrointestinal sağlığı ve immün sistemi geliştirebilir Besin Buğday, soğan,muz, sarımsak, pırasa, enginar, yer elması, kuşkonmaz,hindiba Yoğurt, diğer süt ürünleri International Food Information Council (IFIC), 2004

Biyoaktif Bileşenler Bileşen PUFA-n-3; DHA/EPA Mekanizma TG, kalp hastalıkları, kalp ile ilgili ölümler, miyokardial infarktüs zihinsel ve görme işlevini sürdürmede katkıda bulunabilir Besin Su ürünleri International Food Information Council (IFIC), 2004

Ayrıca; Nane, kekik, ada çayı, anason, defne yaprağı, maydonoz, dere otu, rezenede bulunan bazı Uçucu yağlar hipertansiyon, sindirim ve solunum sistemi hastalıkları, kanser, kalp hastalıklarından korur.

İnsanların veya hayvanların PROBİYOTİKLER İnsanların veya hayvanların doğal mikroflorasına ait özellikleri geliştiren, tüketilmeleri sonucunda ağızda, gastrointestinal sistemde, üst solunum yollarında ya da üregenital kanallarda yararlı etkileriyle sağlığa ve iyileşmeye yardımcı olan tek veya karışık mikroorganizma kültürleridir.

Bağırsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma Endojen patojenleri durdurma İnflamatuar bağırsak hastalıklarının kontrolü İrritable Bağırsak Sendromunun kontrolü İnfant besin alerjisi semptomlarını azaltma Dengelenmiş immün yanıt İntestinal mikrofloranın normalizasyonu Kolonizasyona direnç Doğal immüniyeti güçlendirme İmmünomodülasyon Eksojen patojenleri durdurma Serum kolesterolünü düşürme Probiyotikler Probiyotikler Bağırsak epitellerine vitaminler (örn, folik asit) ve KZYA sağlama Safra tuzlarının dekonjigasyonu ve sekresyonu Metabolik Etkileri Bağırsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma Laktozun hidrolizi Kolon kanser riskini azaltma Laktoz toleransını geliştirme Int J Food Microbiol 2002 15;78:99-117

PROBİYOTİKLERİN ETKİLERİ I- İmmünomodülasyon Dengelenmiş immün yanıt İnflamatuar bağırsak hastalıklarının kontrolü İnfant besin alerjisi semptomlarını azaltma Doğal immüniyeti güçlendirme

II- İntestinal mikrofloranın normalizasyonu İrritable Bağırsak Sendromunun kontrolü Kolonizasyona direnç Endojen patojenleri durdurma

III- Metabolik Etkileri Safra tuzlarının dekonjigasyonu ve sekresyonu  Serum kolesterolünü düşürme Laktozun hidrolizi  Laktoz toleransını geliştirme Bağırsaklarda toksijenik/mutajenik reaksiyon seviyesini azaltma Bağırsak epitellerine vitaminler (örn, folik asit) ve KZYA sağlama Eksojen patojenleri durdurma Kolon kanser riskini azaltma

Diyare süresini kısaltma 0.7 (0.3-1.2) gün Diyare sıklığını azaltma Probiyotikler Diyare Diyare süresini kısaltma 0.7 (0.3-1.2) gün Diyare sıklığını azaltma 1.6 (0.7-2.6) dışkı/gün Dig Dis Sci 2002;47:2625-34 Pediatrics 2002;109:678-84

Fonksiyonel Besinlerin Önerilen Tüketim Düzeyi Besin Tüketim Düzeyi Yeşil/siyah çay 4-6 fincan/gün Soya protein 25 g/gün: kan lipitleri 60 g/gün: menopozal s Sarımsak 600-900 mg/gün: kan basıncı 1 diş serum kolesterolü Sebze-meyve 5-9 por kanser riski kan basıncı

Besin Tüketim Düzeyi Fruktooligosakkaritler 3-10 g/gün Probiyotik ürün 1 SB/g Balık 180 g/hafta kalp has

Fonksiyonel Besin Piramidi Ekmek, Tahıl, Pirinç ve Makarna Kakao/ Çikolata Bal Yağlar ve Şekerler Et, Tavuk, Balık, Yumurta,Kuru baklagil ve Yağlı tohum Süt, Yoğurt ve Peynir Brokoli, Brüksel lahanası, havuç, lahana, karnabahar, kereviz, sarımsak, turp, enginar, soğan, pırasa, soya fasulyesi,domates Sebzeler Elma, muz, çilek, böğürtlen, greyfurt, meyve suları, limon, portakal Meyveler Tam buğday ürünleri ,mısır ürünleri, yulaflı ürünler, pirinç, keten tohumu Ekmek, Tahıl, Pirinç ve Makarna Yeşil veya siyah çay Sıvı Southern Illinois University, Functıonal Foods For Health Program ,2004