HUKUKİ AÇIDAN FAİZ

FAİZ NEDİR? İktisadi Açıdan: Faiz, sermayenin (para) kiraya verilmesi sonucu elde edilen kira geliridir. Hukuki Açıdan: Faiz, paranın zaman değeridir. Paradan belli bir süre boyunca mahrum kalmaktan dolayı uğranılmış olduğu varsayılan zararın tazmini anlamına gelir.

FAİZ TÜRLERİ FAİZ UYGULAMASINDA TİCARET HAYATININ ÇOK DEĞİŞKENLİ KARMAŞIK YAPISI NEDENİYLE PEK ÇOK FAİZ TÜRÜ KARŞIMIZA ÇIKMAKTADIR. ANCAK BİZ BU SUNUMDA HUKUKİ AÇIDAN ŞİMDİLİK TEMEL OLARAK BİZİ İLGİLENDİREN FAİZ TÜRLERİYLE İLGİLİ BİR TASNİF YAPACAĞIZ. ZİRA ASIL KONUMUZ OLAN FAİZ ORANLARI İLE İLGİLİ BU AYRIMLARDAN İSTİFADE EDECEĞİZ. ÖZELLİKLE FİNANSAL PİYASALARDA PEK ÇOK FAİZ TÜRÜ VARDIR.

1) ANAPARA (KAPİTAL) FAİZİ-TEMERRÜT (GECİKME) FAİZİ Anapara Faizi: Alacaklının geçici bir süre için yani vadeye kadar borç verdiği paradan mahrum kalması nedeniyle, talep etme hakkına sahip olduğu fazladan paraya denir. Temerrüt Faizi: Para borcunun borçlusunun, borcunu vadesinde ödememesi sebebiyle gecikme için alacaklıya ödemesi gereken fazladan paraya denir. Sözleşmenin Kurulması Anapara Faizi VADE Temerrüt Faizi İfa

2) İRADİ FAİZ-KANUNİ FAİZ İradi Faiz: Tarafların mahrum kalınan paraya karşılık mahrumiyet süresiyle orantılı olarak serbestçe kararlaştırabilecekleri faize denir. (TTK 8/1) Kanuni Faiz: Taraflar bir faiz oranı belirlememişlerse çeşitli kanunlarda tamamlayıcı ve bazen de emredici hükümler yoluyla bazı faiz oranları belirlenmiştir.

3) BASİT (ADİ) FAİZ-BİLEŞİK FAİZ Basit Faiz: Gerek anapara gerekse temerrüt faizinde, sadece anapara üzerinden faizin işletilmesi (oranlanması) anlamına gelir. Bileşik Faiz: Hesaplanan faiz tutarının anaparaya eklenerek ortaya çıkan yeni miktara (yeni anapara) faiz yürütmek anlamına gelir. Kural Olarak Yasaklanmıştır. (TBK 388, 3095 sk m. 3) Ancak Türk Ticaret Kanunu’nda bazı istisnaları vardır.

4) ADİ İŞLERDE FAİZ-TİCARİ İŞLERDE FAİZ Adi İşlerde Faiz: Mevzuat gereği ticari sayılmayan işlerde uygulanacak faize denir. Adi işlerde uygulanacak iradi faiz hakkında Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır. Ticari İşlerde Faiz: Ticari işlerde uygulanacak iradi veya kanuni faize denir. Bunun için asıl borcun ticari bir işten doğması gerekir.

FAİZ ORANLARI İNCELENİRKEN AŞAĞIDA YER ALAN ŞEMA SİSTEMATİĞİ TAKİP EDİLECEKTİR Anapara Faizi Adi İşlerde Sözl. Hüküm Var Sözl. Hüküm Yok Ticari İşlerde Temerrüt Faizi SIRASIYLA ÖNCE TÜRK PARASI BORÇLARINDA FAİZ, SONRA DA YABANCI PARA BORÇLARINDA FAİZ SUNULACAKTIR.

ADİ İŞLERDE ANAPARA FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Kanunun emredici hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla, sözleşmede belirlenen faiz oranı uygulanır (TBK 88/1). Ancak sözleşmede belirlenen faiz oranı 3095 sk. na göre belirlenen yıllık faiz oranının (%9), yüzde ellisini aşamaz (%13,5). Ayrıca gabin (aşırı yararlanma) hükümleri saklıdır. (TBK m. 28) Sözleşmede Hüküm Yoksa: Faiz oranı belirlenmemiş ise, faiz oranı %9 olarak uygulanır. (3095 sk. 1/1) Bakanlar Kurulu kararı ile yüzde dokuza indirilmiştir.

TİCARİ İŞLERDE ANAPARA FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Taraflar faiz oranını serbestçe belirleyebilirler. Sözleşme hükümleri gereği belirlenen faiz oranı uygulanır (TTK 8/1, 3095 sk m. 1). Ayrıca borçlu tacir muzayaka (zorda kalma, TBK m. 28) hali hariç, belirlenen faiz miktarının fazla olduğunu ileri sürerek sözleşmeyle bağlı olmadığını ileri süremez. Sözleşmede Hüküm Yoksa: Faiz oranı belirlenmemiş ise, faiz oranı %9 olarak uygulanır. (3095 sk. 1/1)

ADİ İŞLERDE TEMERRÜT FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Kanunun emredici hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla, sözleşmede belirlenen faiz oranı uygulanır (TBK 120/1, 3095 sk 2/1). Ancak sözleşmede belirlenen faiz oranı 3095 sk. na göre belirlenen yıllık faiz oranının (%9), yüzde yüzünü aşamaz (%18). Ayrıca gabin (TBK 28) hükümleri saklıdır. Sözleşmede Hüküm Yoksa: Faiz oranı belirlenmemiş ise, faiz oranı %9 olarak uygulanır. (TBK 120/1, 3095 sk. 1/1) Ancak; Sözleşmede anapara faizi belirlenmiş ancak temerrüt faizi belirlenmemiş ise ve sözleşmede belirlenen faiz oranı yasal temerrüt faizinden (%9) fazla ise temerrüt faizi oranı hakkında sözleşmede belirlenen anapara faizi oranı geçerli olur (TBK 120/3). BORCUNU ZATEN ÖDEYECEK OLDUĞU ZAMANDA MESELA YÜZDE ON, AMA TEMERRÜT FAİZİ YÜZDE DOKUZ OLUNCA GECİKİNCE ÖDEYECEĞİ FAİZ İN DAHA YÜKSEK OLMASI HAKKANİYETE DAHA UYGUNDUR. Borçlunun temerrüdünden istifade etmesi engellenmek istenmiştir.

TİCARİ İŞLERDE TEMERRÜT FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Taraflar faiz oranını serbestçe belirleyebilirler. Sözleşme hükümleri gereği belirlenen faiz oranı uygulanır (TTK 8/1, 3095 sk m. 2/1). Sözleşmede Hüküm Yoksa: Faiz oranı belirlenmemiş ise, faiz oranı %9 olarak uygulanır. (3095 sk. 2/1). Ancak ticari işlerde, kısa vadeli avanslar için uygulanan faiz oranı (% 11) üzerinden temerrüt faizi talep edilebilir (3095 sk m. 2/2). Sözleşmede, temerrüt faizi oranı hakkında hüküm olmamakla beraber kanuni temerrüt faizi oranından veya avans faiz oranında daha fazla oranda anapara faiz oranı belirlenmiş ise, temerrüt faizi, sözleşmede öngörülen anapara faizi oranından düşük olamaz (3095 sk 2/3). TTK 1530 kapsamına giren sözleşmeler bakımından temerrüt faiz oranı Merkez Bankası tarafından belirlenir. Belirlenecek bu oran 3095 sk na göre ticari işlerde uygulanacak olan temerrüt faizi oranından (% 11) en az sekiz puan fazla olmalıdır (TTK 1530/7) Bu oran da şu an yıllık % 15 tir. KOBİ LER İÇİN GETİRİLEN HÜKÜM

YABANCI PARA BORÇLARINDA FAİZ

ADİ İŞLERDE ANAPARA FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Sözleşmede gösterilen faiz oranı uygulanır (3095 sk 4-a). Ancak sözleşme ile belirlenen anapara faizi 3095 sk 4-a’da öngörülen faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz. (TBK 88/2) Sözleşmede Hüküm Yoksa: Devlet bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz uygulanır. (3095 sk 4-a)

TİCARİ İŞLERDE ANAPARA FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Taraflar faiz oranını serbestçe belirleyebilirler. Sözleşme hükümleri gereği belirlenen faiz oranı uygulanır (3095 sk m. 4-a) Sözleşmede Hüküm Yoksa: Devlet bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz uygulanır. (3095 sk 4-a)

ADİ İŞLERDE TEMERRÜT FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Kanunun emredici hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla, sözleşmede belirlenen faiz oranı uygulanır (3095 sk 4-a). Ancak sözleşmede belirlenen faiz oranı 3095 sk. M. 4-a’ya göre belirlenen yıllık faiz oranının (%9), yüzde yüzünü aşamaz (%18) (TBK 120/2) Sözleşmede Hüküm Yoksa: Devlet bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz uygulanır. (3095 sk 4-a)

TİCARİ İŞLERDE TEMERRÜT FAİZİ Sözleşmede Hüküm Varsa: Taraflar faiz oranını serbestçe belirleyebilirler. Sözleşme hükümleri gereği belirlenen faiz oranı uygulanır (TTK 8/1, 3095 sk m. 4-a). Sözleşmede Hüküm Yoksa: Devlet bankalarının o yabancı para ile açılmış bir yıl vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz uygulanır. (3095 sk 4-a)