HUKUKUN KAYNAKLARI Doç. Dr. Mustafa ÇEKER

HUKUK KURALLARININ UNSURLARI OLAY DÜZENLEME YAPTIRIM CEZA (Hapis, Para cezası, Memuriyetten men vs.) CEBRİ İCRA GEÇERSİZLİK İPTAL TAZMİNAT (maddi tazminat-manevi tazminat)

HUKUKUN KAYNAKLARI ASLİ KAYNAKLAR YARDIMCI KAYNAKLAR Yazılı Kaynaklar Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Kuralları) YARDIMCI KAYNAKLAR Mahkeme Kararları (İçtihatlar) Bilimsel Görüşler (Doktrin)

ASLİ KAYNAKLAR

YAZILI KAYNAKLAR Anayasa Kanunlar Kanun Hükmünde Kararnameler Uluslar arası Antlaşmalar Tüzükler Yönetmelikler

KURALLAR HİYERARŞİSİ Anayasa Uluslarası antlaşmalar Kanunlar Kanun Hükmünde Kararnameler Tüzükler Yönetmelikler

ANAYASA Anayasa, devletin şeklini, işleyişini, yüksek organları ile temel hak ve özgürlükleri düzenleyen ana hukuk kaynağıdır. Yürürlükteki anayasamız 1982 yılında halk oylaması yapılarak kabul edilmiştir.

1982 ANAYASASININ ÖZELLİKLERİ Devlet yönetiminde tek meclisli parlamenter rejimi benimsemiştir. Kuvvetler ayrılığı prensibini esas alarak yasama, yürütme ve yargı yetkilerini birbirinden farklı ve bağımsız organlara vermiştir. Katı (sert) anayasa özelliğine sahiptir. Bazı hükümleri değiştirilemediği gibi, diğer hükümlerinin değiştirilmesi de zorlaştırılmıştır.

ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ Anayasa hükümlerinde değişiklik yapılması TBMM kararıyla olur. Bunun için TBMM üye tamsayısının 1/3’ünün (184) teklifi gerekir. Değişiklik önerileri mecliste iki kez görüşülüp iki kez oylanır. Karar için üye tamsayısının 2/3’ünün (367) her iki oylamada da evet oyu kullanması gerekir. Anayasa değişiklikleri CB onayıyla RG’de yayımlanarak yürürlüğe girerler. Meclisteki oylamada değişiklik en az 3/5 oyla kabul edilecek olursa, CB onayından sonra halk oylaması yapılması gerekir.

KANUNLAR Anayasanın öngördüğü temel ilkelere uygun olarak TBMM tarafından çıkarılan ve sürekli nitelikteki düzenlemelerdir. Kanun önerileri, ya kanun tasarısı (BK) veya kanun teklifi (milletvekilleri) şeklinde meclise sunulur. İlgili komisyonlarda görüşülerek kabul edilen kanun önerileri Meclis Genel Kuruluna gönderilir. Genel Kurulda kabul için en az meclis üye tamsayısının ¼’ünün (139) evet oyu kullanması gerekir. Mecliste kabul edilen kanunlar, CB’na gönderilir. CB, 15 günlük inceleme süresi içinde ya onay verir veya bir kez daha görüşülmek üzere meclise iade edebilir. Meclise iade edilen kanun, tekrar aynen kabul edilirse, CB onaylamak zorundadır. CB tarafından onaylanan kanunlar, RG.de yayımlanarak yürürlüğe girerler.

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELER Meclisten alınan özel yetkiye dayalı olarak Bakanlar Kurulu kararıyla çıkarılan ve kanun niteliğinde hukuki sonuçlar doğuran düzenlemelerdir. Özellikleri Meclisin verdiği özel yetkiyle çıkarılır. Yetki kanununda yazılı olan konuları kapsar. Temel hak ve özgürlüklerle ilgili KHK çıkarılamaz. KHK Çıkarma şartları: Yetki Kanunu Bakanlar Kurulu Kararı CB onayı RG TBMM’ne kanun tasarısı olarak sunulma

KANUNLARIN ANAYASAYA AYKIRILIĞI Denetim Makamı: Anayasa mahkemesi Denetleme alanları: 1. Kanunlar 2. KHK 3. Meclis iç Tüzüğü Anayasa mahkemesine başvuru Yolları Dava Yolu RG’de yayım tarihinden itibaren 60 gün içinde Cumhurbaşkanı İktidar Partisi Ana muhalefet partisi Meclis üye tam sayısının 1/5’i (110 milletvekili) İtiraz Yolu : Mahkemeler Mahkemede hakimin uygulanacak kanunu anayasaya aykırı görmesi Taraflardan birisinin anayasaya aykırılık iddiası Anayasa mahkemesi: 5 ay içinde inceleme yapar. Red kararı verilirse 10 yıl süreyle Anayasa mahkemesine başvurulamaz

ULUSLAR ARASI ANTLAŞMALAR Uluslararası antlaşma, devletler arasında bir hukukî ilişki doğurmak, mevcut bir ilişkiyi değiştirmek veya ortadan kaldırmak üzere, karşılıklı irade beyanlarının uyuşmasıyla yapılan bir hukukî işlemdir. Usûlüne göre onaylanıp yürürlüğe girmiş antlaşmalar, iç hukuk bakımından da bağlayıcıdır ve kanun değerindedir.

TÜZÜKLER Bir kanunun uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek şartıyla Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan yazılı hukuk kurallarıdır. Özellikleri Bir kanun hükmüne dayalı olarak çıkarılabilirler. Danıştay incelemesinden geçirilirler. Anayasa ve kanunlara aykırılıkları halinde Danıştay tarafından iptal edilebilirler.

YÖNETMELİKLER Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla çıkardıkları yazılı hukuk kurallarıdır. Anayasa ve kanunlara aykırılıkları halinde Danıştay tarafından iptal edilebilirler.

ÖRF VE ADETLER Toplum tarafından sürekli bir şekilde uygulanmak suretiyle adeta bir hukuk kuralı gibi benimsenmiş olan davranış biçimleridir. Bir davranış şeklinin hukuk kuralı olarak uygulama alanı bulabilmesi için 3 unsurun yerine gelmesi gerekir: Süreklilik İnanç (Benimsenme) Devlet Desteği

YARDIMCI KAYNAKLAR

MAHKEME KARARLARI Yerel Mahkeme kararları Daire Kararları Sadece davanın tarafları için sonuç doğurur. YM Kararlarına karşı temyiz yolu açıktır. Daire Kararları Temyiz incelemesi sırasında verilir. Emsal (örnek karar) nitelik taşır.

MAHKEME KARARLARI Genel Kurul Kararları İçtihadı Birleştirme Kararları Bozma kararına karşı YM’nin direnme kararı vermesi sonrasında verilir. Hem temyiz mahkemesini hem de YM’yi bağlar. İçtihadı Birleştirme Kararları Benzer olaylara ilişkin kararlar arasındaki çelişkileri gidermek üzere verilir. Resmi Gazetede yayımlanır. Yazılı hukuk kuralı gibi bağlayıcılık taşır.

ÖĞRETİ (DOKTRİN) Hukukun yardımcı kaynaklarının ikincisidir. Doktrin, hukuk alanında çalışan bilim adamlarının görüş ve düşünceleridir. Doktrinin bir bağlayıcılığı yoktur. Hakimler doktrine uymak zorunda değildir. Ancak, istiyorlarsa, karışık bir problemi kendileri çözmek yerine, bu konuda bilim adamlarının önerdikleri çözümden yararlanabilirler.