9. Sınıf Dil ve Anlatım 24-28 MART

TAMLAMALAR Bir ismin ya da sıfatın başka bir isimle oluşturduğu gruba tamlama denir. Tamlamalar isim ve sıfat tamlaması olmak üzere önce ikiye; isim tamlamaları da kendi arasında dörde ayrılır. 1. İsim Tamlaması Bir ismin başka bir isimle oluşturduğu gruba isim tamlaması denir. Bir isim başka bir isimle araya bir ek alarak ya da ek almadan tamlama oluşturur. Tamlamada birinci sözcük tam­layan, ikinci sözcük tamlanandır. İsim tamlamaları dört türlü­dür:

a. Belirtili isim tamlaması: Belirtili isim tamlamasında tam­layan da tamlanan da ek alır. Bu tür tamlamada tamlayan -ın/in, tamlanan 3. kişi iyelik ekini (-ı,-i,-sı,-si) alır. Ayşe’nin elbisesi, çocuğun gömleği, kapının kolu, okulun bahçesi vb.  b.  Belirtisiz isim tamlaması: Bu tamlamada yalnız tamla­nan ek alır, tamlayan ek almaz. çam ağacı, tarla kuşu, utanma duygusu, Türk bayrağı, okul çantası, yemek masası vb.

TAMLAMALAR c.  Takısız isim tamlaması: Bu tamlamada tamlayan ve tamlanan ek almaz. Bu tür tamlamalarda tamlayan, tamlana­nın ya neye benzediğini ya da neden yapıldığını anlatır. taş duvar, cam boru, tahta köprü, çelik masa, demir kapı, yün çorap vb. Takısız tamlamada tamlayan tamlananın neden yapılığını gösterir; tahta köprüde köprünün tahtadan; “demir kapı”da, kapının demirden yapıldığı anlatılmaktadır.

TAMLAMALAR Yufka yürek, kiraz dudak, elma yanak, taş yürek, sırma saç tamlamalarında tamlayan, tamlanan varlığın neye benzediği­ni mecazlı olarak ifade etmektedir. d. Zincirleme isim tamlaması: Tamlayanı isim tamlaması olan tamlamalara zincirleme isim tamlaması denir. Bu tür tamlamalar birden çok sözcükten oluşur. Bahçe duvarının önü, okul kapısının rengi, çantanın içindeki eşyalar, kitabın son sayfası vb.  

TAMLAMALAR Ad Tamlamalarıyla İlgili Özellikler: Belirtili ad tamlamalarında tamlayan çoğul, tamlanan da belgisiz bir sözcük olursa tamlayan eki “-in” yerine “-den” eki kullanılabilir. Aşağıdakilerden hangisi (Aşağıdakilerin hangis i) Yolculardan biri (Yolcuların biri) Belirtili ad tamlamalarında kimi zaman tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir.

TAMLAMALAR Tadı yok sensiz geçen günlerin. Belirtili ve zincirleme ad tamlamalarında tamlayan ile tamla­nan arasına sözcükler girebilir. Masanın ayağı (Masanın kırık ayağı) Evin borcu (Evin bir türlü bitmek bilmeyen borcu) Belirtili ad tamlamalarında tamlayan, tamlanan ya da ikisi birden zamir olabilir. Onun kızı (Tamlayan zamir)

TAMLAMALAR Çocukların birçoğu (Tamlanan zamir) Onların birçoğu (Tamlayan da tamlanan da zamir) Tamlayanı zamir olan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer. Bunlara “tamlayanı düşmüş ad tamlaması” denir. Olayı bize babası anlatmıştı. (Onun babası) Evimiz çok güzel oldu. (Bizim evimiz) Paran var mı? (Senin paran)

TAMLAMALAR Bir tamlayan, birden çok tamlanan için; bir tamlanan da bir­den çok tamlayan için ortak kullanılabilir. Evin kapısı ve penceresi açık kalmıştı. (Tamlayan ortak) Ahmet’in, Murat’ın ve Deniz’in velisi toplantıya katılmadı. (Tamlanan ortak)

TAMLAMALAR 2. Sıfat tamlaması Bir sıfatın bir isimle oluşturduğu tamlamaya sıfat tamlaması denir. Tamlayan durumundaki sıfat tamlanan varlığın bir niteliğini, özelliğini belirtir ve ek almaz. Güzel yazı, büyük bir iş, çalışkan çocuk, beş kişi, kırmızı kalem, yeşil saha, vb.