HAREKET VE KUVVET Bir varlığın sabit kabul edilen bir noktaya göre yer değiştirmesine hareket denir. Bulunduğu yer zamanla değişen varlıklar hareketli varlıklardır. Belli bir mesafeyi daha kısa sürede tamamlayan hareketli hızlı, uzun sürede tamamlayan hareketli yavaş olarak nitelendirilir.

Saatin akrep ve yelkovanı, dönme dolap, dönen tekerlek Saatin akrep ve yelkovanı, dönme dolap, dönen tekerlek çember şeklinde bir yol izleyerek dönme hareketi yaparlar Ahşap bir sandalye ileri geri gidip , gelir. Belli bir noktanın etrafında gelip giden cisimler sallanma hareketi yapar.

BİTKİLERDE HAREKET: Yaprakları ile güneş ışığına Kökleriyle topraktaki suya yönelir. Bitkilerde yer değiştirme hareketi görülmez.

SABİT HIZLI HAREKETLER: Bir hareketli eşit zaman aralıklarında eşit yollar alıyorsa sabit hızla hareket ediyor demektir. Saatte 90 km hızla hareket eden otomobilin hareketi. Saatin, yelkovan ve akrebin hareketi, Tören yürüyüşü yapan askerlerin yürüyüşü. Dünya etrafında Ay’ın dönüşü sabit hızlı harekettir.

HIZLANAN HAREKET Bir Hareketlinin hızı zaman içerisinde artıyorsa hızlanan hareket yapıyordur. Balkondan aşağı düşen kedi. Kaydıraktan kayan çocuk.

Yokuştan aşağı yuvarlanan kaya. Gaz pedalına basılan otomobilin hızı Yokuştan aşağı yuvarlanan kaya. Gaz pedalına basılan otomobilin hızı. Kalkış yapan uçak hızlanan harekettir.

YAVAŞLAYAN HAREKET: Bir hareketlinin zaman İçerisinde azalıyorsa yavaşlayan hareket yapıyor demektir. İnişe geçen uçak Kırmızı ışığı gören otomobilin hareketi Frene basılan otomobilin hareketi yavaşlayan harekettir.

Şekil 1 Şekil 2 Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi hareket halindeki bir top bir engele çarptığında yönünü değiştirerek hareket etmektedirler. O halde hareketli varlıklar başka bir varlığa çarptığı zaman hareketlerinin yönü değişir. Şekil 1 de hareket halindeki duran bir varlığa karşıdan çarparsa tekrar geldiği yöne doğru hareketine devam eder. Şekil 2 de görüldüğü gibi hareket halindeki varlık duran bir varlığa yandan gelerek çarparsa farklı bir yöne doğru hareketine devam eder.

CİSİMLERİ HAREKET ETTİRME VE DURDURMA Hareket halindeki cisimleri durdurmak veya duran cisimleri hareket ettirmek için itmek veya çekmek gerekir. Ancak her itme ve çekme harekete sebep olmaz. İstediğimiz kadar büyük kuvvet uygulayalım tek başımıza bir duvarı harekete geçiremeyiz. Ağaç, ev gibi yere sabitlenmiş ya da sıkışmış nesneleri hareket ettiremeyiz. ip

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi bir varlığın ucuna ip bağlayıp çekersek, çekilen varlık hareket eder. Hareket eden bir varlık itilerek veya çekilerek hızı yavaşlatılır veya durdurulabilir. Bazı varlıkların itilerek veya çekilerek durdurulması tehlikeli olur. Örneğin çok hızlı yuvarlanmakta olan tekeri durdurmak bize zarar verir.

KUVVET İTME – ÇEKMEDİR KUVVET İTME – ÇEKMEDİR Duran bir cismi hareket ettiren Hareket halindeki bir cismi durduran Cismin hızında, yönünde ve şeklinde değişiklik yapabilen etkiye kuvvet denir. Kuvvet cisimlere etki ederek onların hareketini; Hızlandırır, yavaşlatır, durdurur, yönünü değiştirir ve döndürür.

KUVVETİN ETKİLERİ 1-Hızlandırma Etkisi: Kuvvet uygulayarak hareket halindeki bir cismin hareketi hızlandırılabilir. Bunun için cismin yönünde uygulanan kuvvet arttırılmalıdır. Örneğin: Hareket halindeki bir otomobilin gaz pedalına basınca otomobil hızlanır. 2-Yavaşlatma ve durdurma etkisi: Hareket halindeki bir cisme, hareket yönüne zıt bir kuvvet uygulanırsa cismin yavaşlamasına, hatta durmasına neden olur. Örneğin; Sürtünme kuvveti cismin yavaşlamasına ve durmasına neden olan cismin hareketi ile zıt yönlü kuvvettir.

KUVVETİN CİSİMLERİN ŞEKLİNE ETKİSİ Kuvvet cisimlerin şekillerinde; Bükme Sıkma Germe Vurma yoluyla değişiklik yapılabilir. Oyun hamuruna parmağımızla bastığımız yerde parmağımızın izi kalır, şekli değişmez. Bir lastiği iki ucundan çektiğimizde lastik uzar (germe) Plastik cetveli büktüğümüzde cetvel eğilir. (bükme) Süngeri avucumuzda sıkıştırdığımızda büzülür Bütün bunlar kuvvetin şekil değiştirmesine örnektir.

3- Yön değiştirme etkisi: Hareket halindeki bir cisme hareket yönünden farklı bir yönde ve hareketine neden olan başka bir hareket uygulanırsa, hareket yönünün değişmesine neden olur. 4-Döndürme etkisi: Bisikleti sürmek için pedala basarak tekerleği hareket ettirirken Kapıyı açmak için kapı kolunu çevirirken Otomobil direksiyonunu döndürüp tekerleklerin yönünü değiştirirken Tornavida ile vidaları sıkıştırırken kuvvetin döndürme etkisinden yararlanırız.

ESNEK MADDELER: Kuvvet uygulandığında şekli değişen, kuvvet ortadan kalktığında eski şekline dönen varlıklara esnek maddeler denir. (lastik, sünger, sarmal yay, plastik şişe, lastik top, balon)

ESNEK OLMAYAN MADDELER: Esnek olmayan maddelere kuvvet uygulandığında, bu maddelerin de şekli değişir. Kuvvet etkisi ortadan kalktığında bu maddeler eski hallerine Oyun hamuru, cam macunu, tahta, cam, tebeşir, teneke kutular, kâğıt, tuğla vb.

Murat Atılgan İlköğretim Hazırlayan Erol OKUTAN Murat Atılgan İlköğretim Okulu ESKİŞEHİR