Sİro-spun İplİklerİn özellİklerİ Pınar KOLCU Ayfer ŞAHİN Fatma VATANSEVER Sİro-spun İplİklerİn özellİklerİ

gİrİş Bilindiği üzere düzgün olmayan bir iplik, bobinlemeden boya-terbiye işlemine kadar bütün aşamalarda verimi ve kaliteyi olumsuz yönde etkilemektedir. İpliklerin düzgünsüzlüklerinin daha iyi olması için sistemler geliştirilmiştir. Siro-spun tekniği de bunlardan birisidir.

Ticari alanda “Siro-spun” olarak tanımlanan ve ipliklerin kopslara iki kat halinde sarıldığı sistem, Avustralya araştırma kuruluşu CSIRO(Commonwealth Sceintific) ve uluslar arası yün sekreterliği IWS (İnternetional Wool Secretary) işbirliği ile geliştirilmiştir. Bu sistem günümüzde kamgarn iplik eğirmeciliğinde yaygın olarak kullanılmaktadır[1].

sİro-spun sİstemİ Bu sistemde iplik eğirmenin temel prensibi, konvansiyonel bir eğirme sisteminde, bir fitil ucu yerine, aynı çekim sistemine iki fitil ucu beslenilmesi seklindedir (Şekil 1)[1].

Şekil 1. Bir çekim silindirine iki fitil ucu beslenmesi[3].

sİro-Spun sİstemİnde İplİk oluşumu Siro-spun yöntemi ile üretilen iplikler iki kat olmalarına rağmen, ipliklerin görüntüsü tek kat iplik görüntüsüne benzemektedir. İpliklerin büküm yönlerinde, tek bir iğde katlama ve büküm gerçekleştiği için ZZ veya SS olma zorunluluğu ulunmaktadır(Şekil 2)[1]. Şekil 2. Katlı iplik formasyonu[16]

Beslenen fitil uçları, konvansiyonel çekim sisteminde ayrı ayrı çekime tabi tutulmaktadır(Şekil 3). Fitillerin birbirine karışımını önlemek için çekim sisteminde özel fitil ayırıcıları kullanılmaktadır. Uygulanan çekimler normal çekim aralıklarında olmakta ve ön silindirden iki uç halinde iplik alınmaktadır. Alınan iki uç ön silindir çıkışında bir miktar ayrı ayrı bükülmekte, sonra iki uç özel bir iplik rehberinde birleştirilmektedir. İpliklerdeki büküm her iki noktada eşit olarak ortaya çıkmaktadır [1]

Şekil 3. Siro-spun sistemi görünümü[3]

Siro-spun ipliklerin özelliklerinin belirlenmesi üzerine pek çok araştırma yapılmıştır. Siro ipliklerin konvansiyonel ipliklerden daha iyi performansa sahip oldukları belirtilmektedir[6]. Diğer bir çalışmada ise Siro-spun eğirme tekniğinin katlama prosesini kısalttığı, üretim maliyetlerini düşürdüğü ve daha uygun iplik özellikleri sağladığı belirtilmektedir[1].

Deney bölümü Materyal ve yöntem Bu çalışmada aynı yün lif grupları kullanılarak üretilmiş Nm20 Sio-spun, Nm20/1 konvansiyonel tek kat ve Nm40/2 konvansiyonel çift kat %100 yün iplikleri deney örneği olarak seçilmiştir. Bu iplikler için standart test şartlarında (%65 ±2 relatif nem ve 20 ̊C ±2 sıcaklık),iplik numarası, büküm, düzgünsüzlük, tüylülük, mukavemet ve uzama gibi özelliklerin ölçümleri yapılmıştır[1].

YAPILAN ÖLÇÜMLER ve sonuçlarI İplik numarası ve bükümünün ölçümü İplik numarası ölçümleri, iplik çıkrığı kullanılarak 100 m uzunlukta 30 tekrar olarak yapılmıştır. Numara hesaplamasında otomatik Uster Autosorter hassas terazi ve yazıcı kullanılmıştır. Elde edilen değerler Tablo 1’de sunulmuştur[1].

Değişim Katsayısı (CV) Tablo 1. İplik numarası ve büküm değerleri[1] Özellikler Nm20/1(tek Kat) Nm40/2(çit Kat) Nm20/1 Siro-spun Numara (Nm) Standart Sapma (S) Değişim Katsayısı (CV) 19.9 0.69 3.44 0.45 2.27 20 2.23 Büküm (T/M) 441.4 30.9 6.9 383.4 18.6 4.8 431 26.5 6.1 Tablo 1. İplik numarası ve büküm değerleri[1]

İplik düzgünsüzlüklerinin ölçümü İpliklerin düzgünsüzlüklerinin ölçümleri Uster Tester I cihazında yapılmıştır. Ölçümler, DIN 58317 normuna göre cihaz ölçüm ünitesinde 30tex’lik iplik için 4 nolu ölçüm aralığında ve 400m/dakika’lık akış hızıyla 2.5 dakikalık periyotlarda yapılmıştır. İnce yerler için -%50, kalın yerler için +%50 ve Neps için +%200 ölçüm hassasiyet sınırları tercih edilmiştir. Elde edilen düzgünsüzlük(%U), ince yer, kalın yer ve neps değerleri Tablo 2’de verilmiştir[12].

Özellikler Nm20/1(tek Kat) Nm40/2(çit Kat) Nm20/1 Siro-spun Düzgünsüzlük (%U) 13.1 12.2 9.9 İnce yerler (1 Km’de) 30 20 Kalın yerler (1 Km’de) 5 10 Neps (1 Km’de) 100 50 Tablo 2. İpliklerin düzgünsüzlük, kalın yer, ince yer ve neps değerleri[1]

İplik mukavemet ve uzamalarının ölçümü İpliklerin mukavemet ve uzamalarının tespitinde bilgisayar kontrollü Instron 4411 model mukavemet cihazı kullanılmıştır. İpliklerin mukavemet değerleri gram olarak, uzamaları yüzde(%) olarak monitörden okunmuştur. Her bir kops için ölçüm sayısı 50 olarak alınmıştır. Elde edilen değerler Tablo 3’de verilmiştir[13].

Değişim Katsayısı (CV) 283.1 24.2 8.56 311.1 22.8 7.32 357.3 26.4 7.4 Özellikler Nm20/1(tek Kat) Nm40/2(çit Kat) Nm20/1 Siro-spun Kopma dayanımı (g) Standart Sapma (S) Değişim Katsayısı (CV) 283.1 24.2 8.56 311.1 22.8 7.32 357.3 26.4 7.4 Kopma uzaması (%) 14.5 0.82 5.7 17.2 1.28 19.4 1.4 7.7 Tablo 3. İpliklerin mukavemet ve uzama değerleri[1]

İplik tüylülüklerinin ölçümü İpliklerin tüylülük tespitinde, Shirley Yarn Hairiness Monitör tüylülük ölçüm cihazı 5mm’lik aralıkta 3mm’nin üzerinde iplik ekseniyle 70 ̊ ‘lik açı yapan lifleri ölçebilmektedir. Ölçüm zamanı 5, 10, 20, 30 ve 40 saniyelik periyotlar halinde ayarlanabilmektedir. Bu çalışmada 10 saniyelik ölçüm zamanı esas alınmış ve ölçümler 10 tekrarlı olarak yapılmıştır. Elde edilen değerler Tablo 4’de verilmiştir[14].

Değişim Katsayısı (CV) 775.9 51.21 6.6 444.2 19.3 4.3 625.5 38.1 6.1 Özellikler Nm20/1(tek Kat) Nm40/2(çit Kat) Nm20/1 Siro-spun Tüylülük (H/m) Standart Sapma (S) Değişim Katsayısı (CV) 775.9 51.21 6.6 444.2 19.3 4.3 625.5 38.1 6.1 Tablo 4. İpliklerin tüylülük değerleri (Shirley)[1]

ÖLÇÜM DEĞERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI İplik düzgünsüzlük değerleri incelendiğinde Siro ipliklerin düzgünsüzlük değerleri diğer iki iplikle kıyas edilemeyecek kadar iyi durumda bulunmaktadır(Şekil 4). Buradan da Siro ipliklerde lif yerleşimi ve katlama etkisinin önemli rol oynadığı ortaya çıkmaktadır[1].

Şekil 4. İplik düzgünsüzlüklerinin karşılaştırılması[1].

İplik hataları dikkate alındığında Siro ipliklerin özellikle neps değerleri diğer iki iplik türünden daha iyi olarak göze çarpmaktadır. İnce ve kalın yerlerde ise Siro ipliklerle, çift kat konvansiyonel iplik değerleri arasında önemli bir farklılık ortaya çıkmamaktadır. Tek kat ipliğin değerleri ise bu iki ipliğin değerlerine nazaran daha kötü gözükmektedir(Şekil 5)[1].

Şekil 5. İplik hatalarının karşılaştırılması[1]

İplik mukavemetleri değerleri incelendiğinde En yüksek mukavemet değerinin Siro ipliklerde olduğu görülmektedir(Şekil 6)[1].

Şekil 6. İplik mukavemetlerinin karşılaştırılması[1]

İplik uzama değerleri incelendiğinde Siro ipliklerin uzamaları diğer iki türünden daha fazla olduğu görülmektedir(Şekil 7)[1].

Şekil 7. İplik uzamalarının karşılaştırılması[1]

İplik tüylülük değerleri incelendiğinde En düşük tüylülük değerinin Nm40/2 çift katlı iplikte olduğu görülmektedir(Şekil 8). En kötü değer ise Nm20/1 iplikte rastlanmaktadır. Siro iplikler ise ikinci en iyi değerde gözükmektedir[1].

Şekil 8. İplik tüylülüklerinin karşılaştırılması[1]

SİRO-SPUN SİSTEMİNİN AVANTAJLARI Daha az tüylülük oluşur Yüzey görünümü pürüzsüzdür Sürtünme dayanımı yüksektir Yüksek mukavemete sahiptir İplik yüzeyinin kaygan olmasının bir sonucu olarak ipliğin bir sonraki proseslerde çalışma tutumu da pozitiftir Her türlü elyafın çok geniş iplik numarası yelpazesinde çalışılması olanağı vardır[5].

Büküm masrafları yoktur Katlama işlemi ortadan kalkar Daha az enerji ve klimanizasyon giderleri vardır Daha az alana ihtiyaç vardır Daha kısa lifli hammadde kullanılabilir Hammadde maliyetinin tasarrufu vardır Kumaşların mukavemetleri (yırtılma mukavemetleri ve sürtünme dayanımı) daha iyidir[5].

sİRO-SPUN SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI Çift kat düğümlerinin artması Tezgahta çift kat düğümlerinin performansı nedeniyle problemlerin ortaya çıkması Düğüm kayması yaygın bir hatadır. Çünkü iplik daha az tüylüdür[5].

SONUÇ VE TARTIŞMA Bu çalışmada elde edilen bütün sonuçlara genel olarak bakıldığında, Siro-spun ipliklerin özelliklerinin diğer tek kat ve çift kat ipliklerden daha iyi olduğu görülmektedir. Aynı numaradaki tek kat iplik değerlerinin ise, çift kat konvansiyonel ve Siro ipliklerle kıyaslanamayacak kadar kötü olduğu göze çarpmaktadır[1].

Siro-spun iplik özelliklerinin oldukça iyi durumda bulunmasının sebebinin, istenilen iplik formunun tam olarak meydana gelmesinden önce yapılan, katlama(dublaj) işlemi olduğu düşünülmektedir[1].

Sonuç olarak Siro-spun eğirme tekniği, hem iplik kalitesinin arttırılmasını hem de muline ve çift kat ipliklerin, ring iplik makinelerinde üretilebilmelerine imkan sağlamaktadır[1].

kaynaklar 1. USTA, İ.; ve KALKAN, D. ;, “Siro-Spun ve Konvansiyonel İpliklerin Özellikleri Açısından Karşılaştırılması” Tekstil ve Teknik, Sayfa 151-154, Temmuz 2001 2. USTA, İ.; PARLAK, R.; ve COŞKUN, Ö.;, “Pamuklu Siro-Spun Ve Konvansiyonel İpliklerin Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi” Tekstil Ve Teknik, Sayfa 194-200, Mayıs 2003 3. Textile Month ; “Siro-Spun Yarn Production” Page 43-46, November 1984 4. http://www.karsu.com.tr/tr/index.asp# 5. Doç. Dr. CANOĞLU, S.;, “İplik Teknolojisi II” Marmara Üniversitesi Tekstil Eğitimi Bölümü Teknik Eğitim Fakültesi, Sayfa 88-90, 2007 6. KLEIN, W.; ”New Spinning Austems” The Textile İnstitute UK 1993 7. CHU,S.P.; and CHENG S.K.P.; ”Siro Spun And Two Ply” Textile Asia 26(5), Page 48-57, 1995 8. LIN, K.Y.; “A Study of Producing Siro-Spun Yarns On Short Staple Spinning System” Journal of China Textile İnstitute 5(1), Page 8-12, 1995

kaynaklar 9. SHARMA, I.C.; PANDEY, A.; JANVE-JA, A. and SHARMA, N.; “Compatison of Propertie of Siro-Spun And Twofold Yarns And of Their Fabrics”, İndian Journal Of Textile Research, No:1, Page 15-18, March 1986 10. WOLF, B.; “Progress in Unconventional Spinning Techniques” Internetional Textile Bulletin, Yarn Forming, Page 56-58, 1991/1 11. TS 244; “Tekstil-İplikler-Doğrusal Yoğunluk (Birim Uzunluk Başına Kütle) Tayini-Çile Metodu”   12. TS 247; ” Tekstil- İpliklerde Bükü Tayini Doğrudan Sayma Metodu” 13. DIN 53817 14. TS 245; “Tekstil-Paketlerden Alınan İplikler-Tek İpliğin kopma Mukavemetinin ve Kopma Uzamasının Tayini” 15. Shirley Yarn Hairiness Manual Instruction, 1995 16. Y. Doç. Dr. YÜKSELOĞLU, S. M.; “özel iplik üretimi” Marmara Üniversitesi Tekstil Eğitimi Bölümü Teknik Eğitim Fakültesi, Sayfa 29, 2007