EDİRNE’Lİ ERGENLERDE OBEZİTE Fulya Karaman*, Tuğcan Alp*, Zekeriya Aktürk** Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi *Dönem I Öğrencileri, **Aile Hekimliği AD Yrd. Doç. Dr. GİRİŞ ve AMAÇ Obezite vücutta fazla miktarda yağ birikmesi sonucu ortaya çıkan ve mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Besinlerle alınan enerji miktarının, metabolizma ve fizik aktivite ile tüketilen enerji miktarını aştığı durumda ortaya çıkar. Obezite insan vücudunda kalp ve damar sistemi, solunum sistemi, hormonal sistem, sindirim sistemi gibi sistemleri etkileyen ve birçok önemli rahatsızlığa zemin hazırlayan bir hastalıktır. Kalp hastalıkları, yüksek tansiyon, şeker hastalığı, yüksek kolesterol, solunum rahatsızlıkları, eklem hastalıkları, adet düzensizlikleri, kısırlık, iktidarsızlık, safra kesesi hastalıkları, taş oluşumu ve bazı kanser türleri obezite ile doğrudan ilişkilidir (1). Amerika’da yapılan araştırmalarda 12-24 yaş arası ölümlerin %60’ının, akut ve kronik hastalıkların ise büyük çoğunluğunun sadece 3 nedene bağlı olduğu görülmüştür: kalp hastalıkları (%34), kanser (%23) ve inme (%7). Bu 3 nedene yol açan davranışlar; tütün kullanımı, sağlıksız beslenme ve fizik aktivite eksikliğidir (2). Sağlıksız beslenme ve fizik aktivite eksikliği ise obezitenin en önemli nedenleridir. Ergenlerin boy ortalamaları 165.7  10.01cm, ağırlık ortalamaları 54.7  11.16 kg olarak saptandı (Grafik 3 ve 4) BULGULAR Öğrencilerin yaş ortalamaları 15.09  1.80 (Min. 11, Max. 19) olarak hesaplandı. Diğer demografik özellikler tablo 1’de görülmektedir.   N % Cinsiyet Kız Erkek 484 399 54.8 45.2 Yaşadığı yer Ailesiyle Akrabalarıyla Yabancı aileyle Arkadaşlarla Özel yurtta Kamu yurdu Yetiştirme y. Yalnız Diğer Toplam 769 28 3 8 11 45 6 2 880 87.4 3.2 0.3 0.9 1.3 5.1 0.7 0.2 100.0 Grafik 2: Öğrencilerin boy dağılımları Tablo 1: Öğrencilerin demografik özellikleri Ülkemizde; Kadın nüfusun 1/3’ü Erkek nüfusun 1/5’i OBEZDİR. Vücut kitle indeksine göre %7’si hafif olmak üzere ergenlerin %8’inin obez olduğu saptandı (Grafik 1). Örneklemimiz içerisinde morbid obezite vakasına rastlanmadı. Grafik 3: Öğrencilerin ağırlık dağılımları Şekil 1: Ülkemizde cinsiyete göre obezite prevalansı Cinsiyete göre vücut kitle endeksleri karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel bir farklılık bulunamadı (Ki kare = 2.973, p= 0.396) (Tablo 3) İnsanların morbidite ve mortaliteleri açısından bu kadar önemli olan ve sıklığının da her geçen gün arttığını bildiğimiz bu hastalığın önlenmesi için prevalansına yönelik sağlam verilerin bulunması gerekir. Bu nedenle eğitime ve değişime en uygun populasyon olan ergenlerin Edirne ili için obezite prevalanaslarını saptamak amacıyla bir araştırma yapıldı. VKİ Kız (%) Erkek(%) Toplam 20'den az 270 (56.5) 240(61.5) 510 (53.7) 20-24.9 167 (34.9) 125(32.8) 292 (33.6) 25-29.9 36 (7.6) 21(5.4) 57 (5.6) 30-39.9 5 (1) 4 (1.7) 9 (1.1) 478 (100) 390 (100) 868 (100) MATERYAL ve METOT Araştırma Edirne il merkezindeki toplam 28 ortaokul ve lisedeki 12.923 öğrenci üzerinde yapıldı. Evreni oluşturan öğrencilerden okullara ve cinsiyete göre tabakalandırılarak 1.400 öğrenci (% 9.23) rasgele örnekleme yöntemiyle seçildi. Örneklem sayısına ve cinsiyet dağılımına uygun olacak şekilde her sınıfın bir şubesi seçildi ve bu sınıftaki bütün öğrencilere araştırmacıların geliştirdikleri bir anket uygulandı. Araştırma sonunda toplam 883 öğrenciye (% 6.83) ait verilere ulaşıldı. Dörder kişilik iki araştırma ekibi oluşturuldu. Ekiplere anketle ilgili eğitim verildi ve bir öğrenci grubuna deneme anketi uygulandı. Araştırmacılar okullara giderek belirlenen sınıflardaki bütün öğrencilere araştırmacıların hazırladığı ve öğrencilerin demografik özelliklerini sorgulayan bir anket uyguladı. Her öğrencinin boy ve ağırlıkları ölçüldü. Boy ölçümleri ayakkabılar çıkarılmış şekilde duvara monte mezuro kullanılarak yapıldı. Ağırlık, ceket ve ayakkabılar çıkarılarak sanyo marka yer baskülü ile ölçüldü. Anketler sınıftaki bütün öğrencilere aynı anda, araştırmacıların gözetiminde, kendi kendine doldurma yöntemiyle uygulandı. Her birey için ağırlık/(boy)2 formülü ile vücut kitle endeksi (VKİ) hesaplandı. Vücut kitle endeksine göre obezite sınırları şekil 2’de görülmektedir. Hesaplamalarda 25’in üstü obezite için sınır olarak kabul edildi. Şekil 2: Vücut kitle endeksine göre obezite sınırları Sonuçlar bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak değerlendirildi. Grafik 1: Vücut kitle endeksine göre obezite dağılımları Tablo 3: Cinsiyetle vücut kitle endeksi arasındaki ilişki Ailesiyle birlikte yaşayan ergenlerin diğerlerine oranla anlamlı derecede daha obez oldukları saptandı (Ki kare=7.870, p=0.005) (Tablo 2). Yaşla vücut kitle endeksleri karşılaştırıldığında 15 yaş ve altındaki öğrencilerin istatistiksel olarak anlamlı derecede daha obez oldukları saptandı (Ki kare = 24.683, p=0.000) (Tablo 4).   Ailesiyle Diğer Toplam Obez değil 692 107 799 % 86.6 % 13.4 % 100.0 Obez 65 1 66 % 98.5 % 1.5 757 108 865 % 87.5 % 12.5 VKİ 15 yaş ve altı 16 ve üzeri Topl. 20'den az 308 202 510 20-24.9 125 167 292 25-29.9 35 22 57 30-39.9 4 5 9 Toplam 472 396 868 Toplam Tablo 2: Ergenlerin aileleriyle birlikte yaşama durumlarına göre obezite prevalansları Tablo 4: Yaş gruplarına göre vücut kitle endeksleri SONUÇ Bulgularımız Edirne’li ergenlerin %8’inin obez olduklarını göstermektedir. Ülkemizin erişkin nüfusunda obezite prevalansının %20-33 arasında olduğu göz önüne alınırsa (1) Edirne’li ergenlerdeki obezite prevalansının düşük olduğunu söyleyebiliriz. Örneklemimizdeki kızların obezite prevalansı erkeklere göre hafif fazla olmakla birlikte bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Diğer taraftan 15 yaş ve altındakilerin diğerlerine oranla daha obez oldukları saptanmıştır. Bu farklılıkların ergenlik döneminde fizik aktivitenin daha fazla olması (3) ve vücut görünümüne önem verilmesinden (4) kaynaklandığını düşünüyoruz. 15 yaş altındaki ergenlerin diğerlerine oranla daha obez olmaları da bu yaş grubu için vücut görünümünün daha önemsiz olmasından kaynaklanabilir. Diğer taraftan ailesiyle birlikte yaşayanların anlamlı oranda daha obez oldukları görülmektedir. Bu bulgu, kültürel yapı nedeniyle ülkemizdeki ebeveynlerin çocukların beslenmesi konusundaki titizlikleriyle paralellik göstermektedir. Obezite gibi sağlığı tehdit eden davranışlar genellikle gençlik çağında kazanılır ve erişkinde devam eder. Bizim bulgularımız da ergenlik döneminde müdahale edildiğinde erişkinlikteki obezite prevalanslarının düşürülebileceğini göstermektedir. Bunun sağlanabilmesi ise ancak gençlere dengeli beslenme ve düzenli fizik aktivite imkanlarının sağlanması ve dengeli beslenmenin önemi konusunda eğitim verilmesiyle mümkün olacaktır. Bütün aşamalarda ailenin de sürece dahil edilmesi ihmal edilmemelidir. < 20 20-24.9 25-29.9 30-39.9 ≥ 40 KAYNAKLAR 1. http://www.genetikbilimi.com/genbilim/obezitenedir.htm 2. Kolbe LJ, Kann L, Collins, JL. Overview of the youth risk behavior surveillance system. Public Health Reports 1993;108(Supp 1):2-8. 3. Boreham CA, Twisk J, Savage MJ, Cran GW, Physical activity, sports participation, and risk factors in adolescents. Medicine & Science in Sports & Exercise 1997;97:788-793 4. Guinn B, Semper T, Jorgensen L, Skaggs S. Body image perception in female Mexican-American adolescents. Journal of School Health 1997;67(3):112-114.