Harita Genel Komutanlığı, Jeodezi Dairesi Ankara, eayhan@hgk.mil.tr JEODEZİK YÖNTEMLER İLE DEPREM ÖNCESİ, ANI VE SONRASI DEFORMASYONLARIN BELİRLENMESİ   Mehmet Emin Ayhan Harita Genel Komutanlığı, Jeodezi Dairesi Ankara, eayhan@hgk.mil.tr

SUNUŞ PLANI Yanal Atımlı Fayların Deformasyonu Deprem Öncesi(İntersismik) Deformasyonlar Deprem Anı(Kosismik) Deformasyonlar Deprem Sonrası(Postsismik) Deformasyonlar Sonuç Ve Öneriler

Yanal Atımlı Fayların Deformasyonu

a : Sismojenik Tabaka Kalınlığı. DEPREM DÖNGÜSÜ Deprem Öncesi Deprem Anı Deprem Sonrası Fay Zonu b a GİRİŞ Deprem döngüsü, yerkabuğunun en dış tabakasını oluşturan ve sismik etkinliğin sürdüğü sismojenik tabakada etkili olan, deprem öncesi, deprem anı ve deprem sonrası deformasyonlardan oluşur. Tektonik plaka sınırlarındaki faylar için deprem döngüsü içinde yer alan bu farklı deformasyon türleri, kabuğun yapısı, fayın türü, sismojenik tabaka kalınlığı, oluşum mekanizması, etkilenen bölgenin büyüklüğü, zaman dilimi ve büyüklükleri nedeniyle farklı karakterdedir. Bu çalışmada yanal atımlı faylar boyunca deprem döngüsünü oluşturan deformasyon türleri ele alınacaktır. Sismojenik tabakanın altında yeralan tektonik plakaların elastik yarı uzayda sınır yüzeyi boyunca serbest kayma hareketi sonucu sismojenik tabakada deprem öncesi deformasyon başlar. Plaka sınırının her iki tarafında yaklaşık simetrik uzanan plaka sınırı deformasyon zonunda daha çok yatay yönlü yamulma gerinimi (shear strain) birikimine neden olur. Sismojenik tabakanın plaka sınırı boyunca asismik kayma (creep) yapmaması durumunda deprem öncesi deformasyon plaka sınırı yakın çevresinde küçük ve uzaklaştıkça büyümek üzere genel olarak yıllık birkaç santimetre mertebesindedir. Plaka sınırı deformasyon zonunun yarı genişliği sismojenik tabaka kalınlığının yaklaşık 2-3 katıdır (Turcotte & Shubert, 1982). Genel olarak uzun bir zaman diliminde( birkaç yüzyil gibi ) devam eden deprem öncesi deformasyon sonucunda plaka sınırı boyunca sismojenik tabaka bir fay zonu içinde ana fay ve ikincil öncelikli faylar boyunca kırılır ve deprem oluşur. Deprem anında oluşan deformasyon a : Sismojenik Tabaka Kalınlığı. b : Deformasyon Zonu Genişliği. 2-3 x a dır.

Sağa Yanal Atılımlı Fay

Deprem Öncesi Deformasyonlar

1992-1999 GPS ÖLÇÜLERİ İLE HESAPLANAN DEPREM ÖNCESİ YATAY HIZ ALANI

GS GF MS GI I SL DF BGI 100 200 300 400 500 600 700 km 1 5 2 24 mm/yr 21 mm/yr 26 mm/yr 13v 13 mm/yr 11 mm/yr 17 mm/yr 20 mm/yr

Deprem Anı Deformasyonlar

17 Ağustos 1999, İzmit Depremi, Mw=7.5

17 Ağustos 1999, İzmit Depremi, Mw=7.5

12 Kasım 1999, Düzce Depremi, Mw=7.2

12 Kasım 1999, Düzce Depremi, Mw=7.2 Yanal Atım Düşey Atım

İzmit ve Düzce Depremlerinde Toplam Yatay Atım (Fay Düzlemi Modellemesi)

Deprem Sonrası Deformasyonlar

17 Ağustos 1999, İzmit Depremi, Mw=7.5

17 Ağustos 1999, İzmit Depremi, Mw=7.5

SONUÇLAR KAFZ içinde oluşan depremlerde deformasyon; Deprem Öncesi 2-3 cm / yıl Deprem Anında ± 2-3 metre Deprem Sonrasında ± 5-6 cm / 75 gün mertebesindedir. Deprem öncesi deformasyon sismojenik tabaka kalınlığının(10 – 20 km) 2-3 katı alanda ( 20 – 60 km ) oluşur. Plaka sınırı deformasyon bölgesi genişliği KAF için 40 – 120 km arasında değişmektedir.

Deprem anı deformasyon, depremin büyüklüğüne ( 6 – 7 Deprem anı deformasyon, depremin büyüklüğüne ( 6 – 7.5 için ) ve yüzey kırığının geometrisine bağlı olarak KAFZ için 100 – 250 km yarıçaplı alanda etkili olmaktadır. Deprem sonrası deformasyon ise zamanla doğrusal değişmeyip, depreme anı deformasyona benzer yapıda ve KAFZ için yüzey kırığı çevresinde 100 – 250 km yarıçaplı bir alanda etkilidir.

Jeodezik yöntemlerle deprem döngüsü içindeki deformasyonlar ölçülmek istendiğinde; Deformasyonun türü göz önünde tutulmalı, Jeodezik ağ deformasyon bölgesinin dışına taşacak biçimde planlanmalı, Nokta dağılımı, Ölçme ve değerlendirme yöntemi ve Ölçü yineleme aralığı uygun seçilmelidir.