KALITIM Hazırlayan: Tuncay AYDEMİR Zonguldak /Devrek İSTİKLAL İ.Ö.O

KALITIM KALITIM: Canlılara ait kalıtsal karakterlerin yavruya aktarılmasına kalıtım denir. Saç rengi, saç şekli, göz rengi, boy, kan grupları canlılara özgü nesilden nesille aktarılan kalıtsal karakterlere örnektir. KROMOZOM: Üzerlerinde canlılara ait özellikleri kontrol eden genleri taşıyan kalıtım birimine kromozom denir. Kromozomlar hücre çekirdeğinde bulunan kromatin ipliklerin hücre bölünmesi sırasında kısalıp kalınlaşmasıyla oluşur. Gen DNA Kromozom

GEN :Canlıya ait bir karekteri şifreleyen DNA parçasına GEN denir GEN :Canlıya ait bir karekteri şifreleyen DNA parçasına GEN denir. Bir karekterin oluşması için iki gen gerekir. Bu genlerden biri anneden diğeri ise babadan gelir. HOMOLOG KROMOZOM: Biri anneden diğeri babadan gelen şekil ve büyüklükleri aynı olan ve karşılıklı bölgelerinde aynı karektere etki eden kromozom çiftine HOMOLOG KROMOZOM denir.. ALEL GEN : Homolog kromozomların karşılıklı bölgelerinde yer alan ve aynı karakter üzerine etki eden gen çiftine denir. Alel genler aynı karakter üzerine zıt etki yaparlar. Örneğin; A, a Allel gen Homolog kromozom

1 karakter = 1 alel gen GENOTİP :Bir canlının fenotipini belirleyen genlerin toplamı yani genetik yapısıdır. Örnek : SS, Aa, bb FENOTİP:Canlıda gen ve çevre etkisiyle oluşan dış görünüşüne denir. Örnek: Uzun bezelye, Kıvırcık saç DOMİNANT (BASKIN GEN): Canlıda her koşulda kendini gösteren gendir. Büyük harfle gösterilir. Örnek: A,B,C RESESİF (ÇEKİNİK GEN) : Baskın bir genle karşılaştığında özelliğini gösteremeyen gene denir. Küçük harfle gösterilir. Örnek: a,b,c Dominant (baskın gen) Resesif (çekinik gen) Uzun boy ( U ) Kısa boy (u ) Siyah göz ( S ) Mavi göz ( s ) Kıvrık saç ( K ) Düz saç ( k ) Yuvarlak tohum ( Y ) Buruşuk bezelye ( y ) Sarı tohum ( S ) Yeşil tohum ( s ) Düz bezelye ( D ) Buruşuk bezelye ( d )

HOMOZİGOT(ARI DÖL): Herhangi bir karekter bakımından canlı anne ve babadan aynı geni alıyorsa buna homozigot gen denir. Homozigot gen karekter baskınsa büyük harf çifti ile, karekter çekinikse küçük harf çifti ile gösterilir. Örnek: Homozigot Düz bezelye : DD Homozigot buruşuk bezelye : dd ( Düz bezelye buruşuğa baskın ) HETEROZİGOT (MELEZ DÖL): Herhangi bir karekter bakımından canlı, anne ve babadan aynı geni almıyorsa buna heterezigot gen denir. Heterozigot dölde baskın karakter fenotip te ortaya çıkar. Çekinik gen yok olmazgizli kalır. Örnek: Heterezigot Siyah göz : Ss Melez Yuvarlak tohum :Yy Heterezigot Uzun boy : Uu

Soru: Uzun bezelye :U Kısa bezelye : u (Uzun baskın) Aşağıdaki soruları sembolle göster Baskın gen: Çekinik gen: Homozigot Uzun bezelye: Heterozigot uzun bezelye: Homozigot kısa bezelye: Heterozigot kısa bezelye

Soru: Uzun bezelye :U Kısa bezelye : u (Uzun baskın) Aşağıdaki soruları sembolle göster Baskın gen: U Çekinik gen: u Homozigot Uzun bezelye: UU Heterozigot uzun bezelye: Uu Homozigot kısa bezelye: uu Heterozigot kısa bezelye: Heterozigotta çekinik karakter ortaya çıkmaz. Bu nedenle genotipi yazılamaz

MENDEL’İN KALITIMLA İLGİLİ ÇALIŞMALARI Kalıtımla ilgili çalışmaları ilk defa Avustralyalı rahip Mendel yapmıştır. Mendel anne ve babadaki kalıtsal karakterlerin yavruya nasıl geçtiğini anlayabilmek için bezelye bitkisi ile uzun yıllar çalışmıştır. Mendel Niçin Bezelye Kullanmıştır? *Kolay yetiştiriliyor olması *Yılda birkaç ürün (döl) alınması *Kısa zamanda çok döl vermesi *Birbirinden ayrılabilen bir çok çeşidi olması * Çeşitleri arasındaki birleşmede elde edilen tohumların kolayca üremesi * Bezelyelerin saf döl olması

MENDEL KANUNLARI 1. KARAKTERLERİN BİRLEŞMESİ KANUNU. Mendel homozigot baskın sarı bezelye ile homozigot çekinik karakterli iki dölün birleşmesi sonucu oluşan tüm yavruların %100 heterozigot (melez) sarı bezelye olduğunu görmüştür. Fenotip : Homozigot sarı x Homozigot yeşil Genotip : SS X ss Ss Ss Ss Ss %100 Heterozigot sarı tohumlu bezelye (Ss)

MENDEL KANUNLARI 2. KARAKTERLERİN GİZLİ KALMASI KANUNU:Homozigot baskın ve çekinik karakterlerin birleşmesinde ortaya çıkan karakterlerde baskın olan özellik görülür. Çekinik olan karakter fenotipte görülmez. Ancak yok olmaz gelecek nesillere aktarılabilir. 3. KARAKTERLERİN AYRILMASI KANUNU:Aynı karaktere ait iki heterozigot dölün birleşmesi sonucu %25 homozigot baskın, %25 homozigot çekinik, %50 oranında ise heterozigot gen oluşur. Fenotip : Heterozigot sarı x Heterozigot sarı Genotip : Ss X Ss SS Ss Ss ss %25 Homozigot sarı (SS) %25 Homozigot yeşil (ss) %50 Hererozigot(melez) sarı (Ss) bezelye oluşur

SORULAR 1. Homozigot sarı renkli bezelye ile heterozigot sarı renkli bezelyeden oluşacak bezelyelerin yeşil olma olasılığı % kaçtır? 2. Heterozigot siyah gözlü anne ile, mavi gözlü babanın birinci çocuğu mavi gözlüdür. İkinci çocuklarının mavi gözlü olma olasılığı % kaçtır?

SORU 1 1. Homozigot sarı renkli bezelye ile heterozigot sarı renkli bezelyeden oluşacak bezelyelerin yeşil olma olasılığı % kaçtır? (sarı:S yeşil: s FENOTİP: Homozigot sarı x Heterozigot sarı Genotip : SS x Ss SS Ss SS Ss %50 homozigot (SS) Sarı %50 heterozigot (Ss) sarı %0 YEŞİL RENKLİ BEZELYE

SORU 2 2. Heterozigot siyah gözlü anne ile, mavi gözlü babanın birinci çocuğu mavi gözlüdür. İkinci çocuklarının mavi gözlü olma olasılığı % kaçtır?( Siyah göz baskın) FENOTİP:Heterozigot Siyah göz anne x Mavi göz baba Genotip : Ss x ss Ss Ss ss ss %50 heterozigot (Ss) siyah gözlü çocuk %50 HOMOZİGOT MAVİ GÖZLÜ ÇOCUK

SORULAR 1. Beyaz çiçekli bir bitki ile melez mor çiçekli bir bitkiden beyaz çiçekli bitki olma olasılığı % kaçtır? 2. Bir çaprazlama sonucu 300 sarı, 100 yeşil tohumlu bezelye elde ediliyor. Sarı renk baskın olduğuna göre çaprazlanan bezelyelerin genotiplerini yazınız. 3. Sarı tohumlu bezelyeler çaprazlandığında 1000 tane SS, 1000 tanr Ss genotipli bezelye elde ediliyor. Buna göre çaprazlanan bezelyelerin genotiplerini yazınız.