Doç. Dr. Naim NUR Halk Sağlığı Anabilim Dalı ANEMİLER Doç. Dr. Naim NUR Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Anemi Kandaki Hb düzeyinin azalması, Kan hücrelerinin sayısının azalması ve Şekillerinin bozulması durumudur.

Anemi bir hastalık değil, bir bulgudur.

Anemi Kriterleri: Normal Anemi Hemoglobin(g/dl) Yeni doğan 18 - 6 ay-5 yaş 12 11 6 yaş ve üstü 13 12 Yetişkin Erkek 15-16 13 Yetişkin Kadın 13-15 12 Gebe 12 1

Dünyada Tahmini Anemi Prevalansı (%) Bölgeler 0-4 yaş 5-12 yaş 15-49 yaş E 15-49 yaş K Gebe Afrika 56 49 20 44 63 Kuzey Amerika 8 13 4 - Latin Amerika 26 17 30 Güney Asya 50 32 58 65 Doğu Asya 22 11 18 Avrupa 14 5 2 12 Okyanusya 15 3 19 25

Bölgeler 0-4 yaş 5-12 yaş 15-49 yaş E 15-49 yaş K Gebe Gelişmiş Ülkeler 12 7 3 11 14 Gelişmekte Olan Ülkeler 51 46 26 47 59 Türkiye 49 30 25-50 50-70 DÜNYA 43 37 18 35 Sayı (Milyon) 194 217 174 288 44

DSÖ VERİLERİNE GÖRE; Dünya nüfusunun yaklaşık %30’u (1.3 milyar), Gebe kadınların yarısından fazlası ( %51), Okul öncesi çocukların %43’ü, Okul çağı çocuklarının %37’si, Kadınların 1/3’ünden fazlası anemiktir. Ciddi anemi anne ölümlerinde 5 kat artışa yol açmaktadır.

DSÖ 2002 yılı raporu demir eksikliği anemisini Kaybedilen Sağlıklı Yaşam Yılının en önemli on nedeni arasında listeliyor. Sorun önlenemediğinde ve kontrol altına alınmadığında sağlık sistemini etkilemesi, çocuklarda bilişsel yetenekleri engellemesi, yetişkinlerde ise üretkenliği düşürmesi nedeniyle ülke ekonomisine büyük yük getirmektedir.

Türkiye’de 0-5 yaş grubu çocukların ortalama % 50’sinde Çeşitli araştırmaların sonuçlarına göre bulgular değişmekle birlikte genel olarak 0-5 yaş grubu çocukların ortalama % 50’sinde Okul çağı çocukların %30’unda, Gebelerin 2/3’ünde, Emzikli kadınların ise % 50’sinde demir eksikliği anemisi olduğu kabul edilmektedir.

GEBELERDE ANEMİNİN, ANNE VE BEBEKTE NEDEN OLABİLECEĞİ ETKİLER a)Anneye olan etkileri: Maternal ve fetal mortalite ve morbiditede artma, Düşük doğum ağırlığı riskinde artma, Bağışıklık sisteminde zayıflama

Motor gelişim ve koordinasyonda bozulma, Büyüme gelişme geriliği, b) Bebek ve çocuğa olan etkileri: Motor gelişim ve koordinasyonda bozulma, Büyüme gelişme geriliği, Dil ve okul gelişiminde bozukluk, Azalmış fiziksel aktivite, Yorgunluk, Dikkat eksikliği ve enfeksiyonlara karşı dirençte azalma.

SEMPTOMLAR Halsizlik, çabuk yorulma, Çarpıntı Sık nefes alıp verme (egzersizle belirginleşen) Uykuya eğilim Baş ağrısı Baş dönmesi İştahsızlık Süt çocuklarında irritabilite, beslenme isteksizliği, kilo alamama Pika öyküsü

DEMİR EKSİKLİĞİ ANEMİSİ

Dünya çapında anemilerin % 50’sinde neden, demir eksikliğidir.

Demir eksikliği anemisinin Halk sağlığı açısından önemi; Sık görülmesi, Önlenebilir bir sorun olması, Prematür doğum, ana-çocuk hastalık ve ölüm risklerini arttırması Enfeksiyonlara direnci azaltmasıdır.

Demir Emilimi Normal bir diyette 10-20 mg demir bulunur. Bu demirin %5-10’ emilir.

Demirin Görevleri Hemoglobin yapısında yer alarak, oksijen taşınmasını sağlar, Katalaz ve peroksidaz gibi enzimlerin işlevlerinde ve enerji üretimi, protein metabolizmasında etkilidir, Lenfosit yapımında gereklidir, Karnitine olan etkisi ile yağ asitlerinin metabolizmasına etki eder.

Demir yetersizliği anemisi; Hipokromik, mikrositer özelliktedir.

Demir Eksikliği RBC Normal RBC

Başlıca nedenleri 1. Kronik kan kaybı. Hemoroid, peptik ülser, özefagus varisi, divertikül, polip, ülseratif kolit, aspirin vb ilaçlar, parazitler 2.  Diyette demir eksikliği Hayvansal besinlerin yeterli alınamaması 3.  Barsaktan emilimin bozulması Gastrektomi, çölyak, idiopatik steatore vb,

4. Organizmanın gereksiniminin artması Gebelik, emziklilik dönemleri, Menstruel kanamaların fazlalığı, Sık ve sağlıksız koşullarda yapılan düşük, doğum ve kürtajlar Hızlı büyüme dönemleri Prematütrite

5. Emilimi olumsuz etkileyen faktörler olması Fitatlar (Kepekli tahıllar) Tanen (çay-kahve), Okzalatlar (yeşil sebzeler) Fazla posa alımı Yetersiz protein alımı

Yüksek doz antibiyotik (tetrasiklin) kullanımı, Mide asit salgısının azalması, Antiasit ilaç kullanımı, Barsak parazitleri,

Barsaktan Demir Emilimini Arttıran Durumlar Büyüme dönemi, gebelik, emzirme, kanama gibi gereksinimin artması, Midedeki asit salgısı, C vitamini varlığı, Vücuttaki demirin azalması, Proteinden zengin gıdalar, Bakır, kobalt, mangan gibi elementlerin besinlerle alınması.

MAKROSİTİK , MEGALOBLASTİK ANEMİLER

B12 vitamini ve/veya folik asit eksiklikleri sonucu ortaya çıkan anemilerdir. Kan hücrelerindeki çekirdek-sitoplazma matürasyonu arasındaki ilişkinin bozulması sonucu ortaya çıkar

Eritrositlerin Matürasyonu Vitamin B12 Ve Folik Asit Gereksinimi Eritrositlerin son olgunlaşmasında vitamin B12 ve Folik asit önemlidir Her ikisi de DNA sentezi için gereklidir Vitamin B12 ve folik asidin yokluğunda, DNA azalır ve buna bağlı olarak nükleer olgunlaşma ve bölünme yetersiz olur.

Makrositik RBC Normal RBC

B12 vitamin eksikliği doku düzeyinde myelin sentezi için gerekli olup eksikliğinde nörolojik bulgular görülür. Folik asit eksikliğinde de nörolojik bulgular görülmez

FOLİK ASİT EKSİKLİĞİ ANEMİSİ Folik asit alınmasının tamamen durduğu durumlarda 2-4 ay sonra anemi gelişir. Folik asit eksikliği varken gebe kalınması durumunda bebekte nöral tüp defekti gelişebilir.

Folat Eksikliği Nedenleri Diyetle yetersiz alım Keçi sütü kullanımı Besinlerin hazırlanmasında yanlışlıklar Gereksinim artışı: gebelik, bebeklik ve büyüme, Alkol kullanımı

Emilim bozukluğu: ince barsak hastalıkları (tropikal sprue, çöliak hastalığı vb) İlaçlar: Antikonvülzanlar, oral kontraseptifler, triamteren, trimetoprim, sülfametoksazol,

Klinik Bulgular Anemi Subikter Atrofik glossit Malabsorpsiyon Kilo kaybı

B12 (KOBALAMİN) EKSİKLİĞİ Doğadaki mikroorganizmalar tarafından sentez edilir Et, balık, yumurta ve süt gibi hayvansal proteinlerle alınır. Alınmasının tamamen durduğu durumlarda 3-4 yıl sonra anemi gelişir.

Yiyeceklerle alınan B12 vitamini midedeki parietal hücrelerden salınan bir glikoprotein olan intrensek faktör (IF) le bağlanarak ileuma gelir.

Megaloblastik anemilerin prototipidir Pernisiyöz Anemi Megaloblastik anemilerin prototipidir Gastrik sekresyonda IF’nin eksikliği sonucu meydana gelir IF’nin eksikliğinde B12 vitamininin emilimi bozulur Pernisiyöz aneminin erişkin formu Kuzey Avrupa’da en sık görülen anemidir. Kadınlarda daha sıktır (K/E:1.4/1) İleri yaşlarda görülür. Ülkemizde az görülmektedir.

B12 Vitamini Eksikliği Nedenleri Yetersiz alım (vejeteryanlar) IF eksikliği İntrensek faktörün konjenital yokluğu veya anormalliği Gastrektomi Gastrik mukozanın atrofisi Gereksinimin artması Emilimin bozulması

Diğer Besin Öğeleri Yetersizliği Vitamin C: Folik asitin etkinleşmesi için gerekli, inorganik demirin barsaktan emilimini arttırır. B 6: Hemin yapısında rol alır. PEM: Tüm besin öğelerinin yetersiz olması, malabsorbsiyon gelişmesi Vitamin D: Raşitik çocuklarda sık. ?

ANEMİDEN KORUNMA

Beslenme eğitimi ve diyetin düzenlenmesi Demir ve folat desteği, İlaçların düzenli alınmasının sağlanması, Parazit enfeksiyonlarının kontrolü, Gereksiz aspirin vb kullanılmamalıdır. Besin zenginleştirilmesi çalışmaları yapılması gerekir. Etkili aile planlaması yöntemlerinden yararlanılarak sık (24 aydan az) ve çok sayıda (3 +) doğumlar önlenmelidir.

Beslenme Önerileri Her yenidoğanın ilk 6 ay sadece anne sütü alması sağlanmalıdır. Her yenidoğanın 6. aydan sonra uygun, yeterli miktarda ek besinlerle beraber 1.5-2 yaşına kadar emzirmesi desteklenmelidir. Gebelere ve 6-24 aylık çocuklara demir veya demir-folik asit desteği sağlanmalıdır.

“İyi hekimler hastalığı önlerler. Vasat hekimler hastalık belirmeden yok ederler. Kötü hekimler hastalığı tedavi ederler.” -Huang Dee: Nai - Ching (2600 B.C. 1st Chinese Medical Text)