DOZ –YOĞUNLUK ve DOZ-ETKİ İLİŞKİSİ
Zehirlerin etki oluşturabilmeleri için etki yerlerinde belli yoğunluğun üzerinde bulunmaları gerekir. Farmakolojide herhangi bir biyolojik etki veya cevaba yol açmak için ortamda bulunacak ilaç molekülü sayısı hücre başına ortalama 4x104 olarak kabul edilir.
Doz-yoğunluk-etki ilişkisi I. Doz-yoğunluk ilişkisi 1. Tek seferde maruz kalma 2. Tekrarlanarak maruz kalma II. Doz-etki ilişkisi 1. Kademeli doz-cevap ilişkisi 2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi
I. Doz-yoğunluk ilişkisi 1. Tek seferde maruz kalma Zehrin tek seferde alınmasını takiben belli arlıklarla kan örnekleri alınarak, bunlardaki zehir yoğunluğunu zaman göre gösteren eğriye zehrin kan yoğunluğu-zaman eğrisi adı verilir. Bu eğri zehirin alınma yoluna göre değişkenlik gösterir.
İ.V. yolla verilen bir zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği Dağılma dönemi Atılma dönemi Zaman İ.V. yolla verilen bir zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği
Damar dışı yola verilen zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği 2 Emilme ve dağılma dönemi Atılma dönemi Etki Süresi 1 EKEY Zaman Pik plazma yoğunluğuna Ulaşma süresi Etki süresi Damar dışı yola verilen zehirin plazma yoğunluğu – zaman grafiği
Damar dışı yolla verilen bir zehirin plazma- yoğunluğu zaman grafiğinden şu sonuçlar çıkarılır: → Eğrinin çıkan kısmında emilme hızı, atılma hızından büyük (ka>ke), doruk yoğunlukta bu iki değer birbirine eşit ve inen kısmında atılma hızı emilme hızından büyüktür. → EAA bize ilacın emilip dolaşıma giren miktarını verir. → Eğrinin tepe noktası tek dozda plazmada doruk ilaç yoğunluğunu (Ydoruk) verir. Bu, ayrıca doruk yoğunluğa ulaşma süresini de verir. → Eğri, ilacın EKEY’u verir.
I. Doz-yoğunluk ilişkisi 2. Tekrarlanarak maruz kalma Zehirli bir maddeye tekrarlanarak maruz kalma durumunda, her seferinde emilerek dolaşıma giren zehir miktarı önceki uygulamaların vücutta kalan miktarına eklendiğinden, plazmadaki zehir yoğunluğu giderek yükselir. Bu durumda vücuda giren ve çıkan zehir miktarı yaklaşık olarak birbirine eşitlenir. Bu andaki plazma zehir yoğunluğuna kararlı durum yoğunluğu (Yss) denir.
Plazma ilaç yoğunluğu Yssmax Yssort Yssmin Zaman 1 2 3 4 5 6
II. Doz-etki ilişkisi 1. Kademeli doz-cevap ilişkisi Herhangi bir zehrin dozunun arttırılması genellikle etki şiddeti veya süresinde artışa sebep olur. Yalnız, bu artış dozdaki artışla doğru orantılı değildir. Şöyle ki, dozun iki katı veya daha fazla oranda artmasıyla etki şiddetinde de aynı oranda artışa yol açılamaz. 1. Kademeli doz-cevap ilişkisi 2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi
Kademeli doz-cevap ilişkisi II. Doz-etki ilişkisi Kademeli doz-cevap ilişkisi Kademeli doz-cevap ilişkisine göre oluşan cevabın şiddeti hedef yapıda işgal edilen reseptörlerin sayısıyla orantılıdır. Doruk değerde bir etkinin oluşması reseptörlerin tamamının kapatılmasının veya uyarılmasının bir sonucudur.
% Ölüm 100 64 39 Doz 1 2 3 4 10
2. Kuvantal doz-cevap ilişkisi Bu ilişki ya hep ya hiç prensibi olarak bilinir. Yani ilacın belli miktarda verilen dozu bir etkiyi oluşturur ya da oluşturmaz.
Cevap verenler % olarak Dozlar yatay eksende ve hayvan sayısı ( % olarak) dikey eksende gösterildiğinde normal dağılım eğrisi (Gauss eğrisi) elde edilir; Cevap verenler % olarak 50 Aşırı duyarlı hayvanlar Az duyarlı (dayanıklı) hayvanlar Doz ÖD99 ÖD50