TURBA-TURBALAŞMA (Peat-Peatification) (Torf-Vertorfung) Kavuşan JEM408 1/69

TURBA NEDİR? Bitkisel ve az oranda hayvansal organik artıkların, anaeorobik koşullar altında mantarlar, bakteriler, enzimler ve ayrışma ile serbestlenen veya yeniden oluşan organik bileşiklerin etkileriyle ayrışması, parçalanmasıyla ile oluşan organik tortul bir kütlelere TURBA adı verilir. Kavuşan JEM408 2/69

TURBA NEDİR? Birbiri üzerine turbaların yığışmasıyla dehidratasyon, demetanisazyon ve dekarboksilasyon olarak tanımlanan süreçler sonucu değişime uğramasıyla organik tortul kayaç haline dönüşmesi ile kömür ve sapropelitler oluşur. Kavuşan JEM408 3/69

Turbalaşma-Turbalıkların özellikleri Turbalık (turbiyer): Turba adı verilen güncel organik kökenli tortullaşmanın geliştiği basenlerdir. Kavuşan JEM408 4/69

Turbalaşma-Turbalıkların Tipleri SINIFLAMA PARAMETRELERİ BOTANİK BİLEŞİMLERİ AYRIŞMA DERECELERİ TROFİK DURUMLARI TOPOGRAFİK KONUMLARI SU KÜTLESİ İLİŞKİLERİ JEOLOJİK KRİTERLER Kavuşan JEM408 5/69

Turbalaşma-Turbalıkların Tipleri SINIFLAMA PARAMETRELERİ BOTANİK BİLEŞİMLERİNE GÖRE SAZ-KAMIŞ TURBALIĞI AĞAÇ TURBALIĞI YOSUN TURBALIĞI Sphagnum yosunu Kavuşan JEM408 6/69

Turbalaşma-Turbalıkların Tipleri SINIFLAMA PARAMETRELERİ AYRIŞMA DERECESİNE GÖRE: AZ AYRIŞMIŞ TURBALIK ORTA DERECE AYRIŞMIŞ TURBALIK ÇOK AYRIŞMIŞ TURBALIK Kavuşan JEM408 7/69

Turbalaşma-Turbalıkların Tipleri SINIFLAMA PARAMETRELERİ TROFİK DURUMLARINA GÖRE: OLİGOTROFİK MESOTROFİK ÖTROFİK (eutrofik) Kavuşan JEM408 8/69

Turbalaşma-Turbalıkların Tipleri SINIFLAMA PARAMETRELERİ TOPOGRAFİK KONUMLARINA GÖRE: ALÇAK YÜKSEK Kavuşan JEM408 9/69

Turbalaşma-Turbalıkların Tipleri SINIFLAMA PARAMETRELERİ SU KÜTLESİYLE İLİŞKİLERİNE GÖRE: ALÇAK YÜKSEK Kavuşan JEM408 10/69

Turbalaşma-Turbalıkların Tipleri SINIFLAMA PARAMETRELERİ JEOLOJİK İLİŞKİLERİNE GÖRE: OTOKTON ALLOKTON Kavuşan JEM408 11/69

BATAKLIKLARI KORU SAVE THE BOGS Kavuşan JEM408 12/69

Turbalaşma-Turbalıkların özellikleri ALÇAK BATAKLIK (Lowmoor, Niedermoor): Açık bir su kütlesi ile doğrudan ilişkili olan bataklıklardır. YÜKSEK BATAKLIK (Highmoor, Hochmoor): Açık bir su kütlesi ile ilişkisi olmayan ve tamamen bitkiler tarafından serbest su yüzeyi istila edilerek kaplanmış olan bataklıklardır. Kavuşan JEM408 13/69

Turbalaşma-ALÇAK BATAKLIK Kavuşan JEM408 14/69

Turbalaşma-ALÇAK BATAKLIK Açık su kütlesi ile ilişkilidir. Bitki örtüsü belirgindir ve tipiktir. Bitki örtüsü bitkilerin oturduğu zeminin su ile doygunluğuna bağlı olarak gelişir. Açık su olan bölgede çökelim allokton karakterde gelişir. pH değeri 5,5-6,5 arasındadır bazan 7’ye yaklaşabilir. Kavuşan JEM408 15/69

Turbalaşma-ALÇAK BATAKLIK Kavuşan JEM408 16/69

Turbalaşma-YÜKSEK BATAKLIK Kavuşan JEM408 17/69

Turbalaşma-YÜKSEK BATAKLIK Serbest su kütlesi bulunmaz, ancak geçirimsiz taban ile sınır alanda LAGG adı verilen su çember bölgesi bulunur. Bitki örtüsü belirgindir ve tipiktir. Bitki örtüsü bitkilerin oturduğu zeminin su ile doygunluğuna bağlı olarak geliştiğinden orta kısımda SPHAGNETUM adı verilen Sphagnum’ca (yosun) zengin bir otsu alan yer alır. Her bölgede çökelim otokton karakterde gelişir. pH değeri genellikle 3,5-5,5 arasındadır. Kavuşan JEM408 18/69

Turbalaşma-Organik maddenin doğadaki durumu OKSİJENLE İLİŞKİSİNE GÖRE: HUMUSLAŞMA TURBALAŞMA SABUNLAŞMA Kavuşan JEM408 19/69

Turbalaşma-Organik maddenin doğadaki durumu HUMUSLAŞMA Organik madde O2 ile reaksiyona girerek humuslu topraklar oluşur. Organik madde birikmesi çok hızlıdır. Tümü okside olmaz. Yoğun bir kısmi oksidasyon sonucu ileri düzeyde aromatisazyon gelişir. Kavuşan JEM408 20/69

Turbalaşma-Organik maddenin doğadaki durumu SAPONİFİKASYON Organik madde daha az oranda oksijen içeren (H)+(–OH)- hidroksil bakımından zengin ortamlarda sabunlaşırlar. Bunun sonucu organik maddenin transformasyon değişir ve denizel ve gölsel ortamlarda SAPROPEL adı verilen tortullar oluşur. Bu oluşum süreci ortama giren organik maddenin çokluğuna bağlıdır. Kavuşan JEM408 21/69

Turbalaşma-Organik maddenin doğadaki durumu HUMİFİKASYON Organik maddenin çok az ve hatta yok sayılabilecek derecede çözünmüş oksijenin (–OH) bulunduğu ortamlarda ayrışması sonucu organik maddenin parçalanmasıdır. Bu süreç hümik kömürlerin başlangıcıdır. Kavuşan JEM408 22/69

Turbalaşma-otoktoni/alloktoni OTOKTON TURBALAŞMA Turbalaşma, bitkisel materyalin taşınmadığı yani yerli yerinde(in-situ) kömürleşmesidir. Euotoktoni:(Yersel otoktoni) kömürü oluşturan bitkiler yerli yerinde kömürleşmişlerdir. Hipotoktoni: (Aquatik otoktoni) Kömürü oluşturan bitkilerin yaşadıklaı ortamda kömürleşmesidir. ALLOKTON TURBALAŞMA Turbalaşma evresinde taşınma sözkonusudur. Primer alloktoni: Bitkisel materyalin taşındıktan sonra kömürleşmesidir. Sekonder alloktoni: Daha önce kömürleşmiş materyalin taşınması ve jeokimyasal diyajeneze uğramasıdır. Kavuşan JEM408 23/69

Turbalaşma-Biyokimyasal yapıtaşları- Organik Bileşikler Kavuşan JEM408 24/69

Turbalaşma-Biyokimyasal yapıtaşları- Organik Bileşikler AMİNO ASİTLER Kavuşan JEM408 25/69

Turbalaşma-Proteinler-Peptitler Kolay hidrolize olurlar. H2O alarak peptidler enzim olarak reaksiyonlara girerler. Polimerlerin parçalanmasına etki ederler. Son ürünleri ise NH4- bileşikler halinde suda çözünürler. Kolay asimili edildiklerinden ortamdaki canlılar tarafından hemen alınrlar. Bu nedenle besin kaynağı yani nutrient’tirler. Kavuşan JEM408 26/69

Turbalaşma-Proteinler-DNA-RNA Kolay hidrolize olurlar. Kolaylıkla diğer canlılar tarafından nutrient olarak alınırlar. Kolaylıkla reaksiyona girerek -NH4 türevlerine dönüşürler. Kavuşan JEM408 27/69

Turbalaşma-Proteinler-DNA-RNA Kavuşan JEM408 28/69

Turbalaşma-Biyokimyasal yapıtaşları- Organik Bileşikler Kavuşan JEM408 29/69

Turbalaşma-Biyokimyasal yapıtaşları- Organik Bileşikler ŞEKERLER VE KARBONHİDRATLAR Kavuşan JEM408 30/69

Turbalaşma-Karbonhidratlar Kavuşan JEM408 31/69

Turbalaşma-Karbonhidrat-Linyin Kavuşan JEM408 32/69

Turbalaşma-Biyokimyasal yapıtaşları- Organik Bileşikler Kavuşan JEM408 33/69

Turbalaşma-Biyokimyasal yapıtaşları- Organik Bileşikler LİPİDLER Kavuşan JEM408 34/69

Turbalaşma-Lipidler-Lipoidler Kavuşan JEM408 35/69

Turbalaşma-Lipidler Kavuşan JEM408 36/69

Turbalaşma-Lipidler-Steroid-Steroller Kavuşan JEM408 37/69

Turbalaşma-Lipidler-Terpenoidler Kavuşan JEM408 38/69

Turbalaşma-Biyokimyasal yapıtaşları- Organik Bileşikler PORFİRİNLER Kavuşan JEM408 39/69

Turbalaşma-iz bileşikler-Porfirin-Klorofil Kavuşan JEM408 40/69

Artist’s conception of a Carboniferous forest based on fossil evidence Kavuşan JEM408 41/69

Figure 29.19x A peat moss bog in Norway Kavuşan JEM408 42/69

Turbalaşma-Etkenleri Mantarlar Enzimler Oksidasyon Redüksiyon Makroorganizmalar Mikroorganizmalar Kavuşan JEM408 43/69

Turbalaşma-Etkenleri Fiziksel ayrışma: Böcekler ve kunduz gibi makroorganizmalar, gravitasyon yardımıyla bitkilerin küçük parçalara ayrılmasıdır. Kimyasal ayrışma: Oksidasyon-redüksiyon, enzim reaksiyonları vb kimyasal etkenlere bağlı gelişen ayrışmadır. Biyolojik ayrışma: Mikroorganizmaların etkisiyle biyokimyasal yapıtaşlarına kadar bozuşma sürecidir. Kavuşan JEM408 44/69

Turbalaşma-Etkenleri Mantarlar: Artık bitkisel parçaları aerobik veya anaeorobik koşullarda parçalarlar. Parçalama kendi yaşamları için besin kaynaklarını üretmek için yaparlar. Kalan bileşikler ve ölümleri sonrasında kendileri turbalara katılırlar. Enzimler: Değişik bitkisel artıkların ayrışması sonucu serbestlenen bileşiklerin enzimatik etkilerle daha yüksek moleküllü olan organik molekülleri ayrıştırmasıdır. Kavuşan JEM408 45/69

Turbalaşma-Etkenleri Oksidasyon: Atmosferik serbest O2 veya suda çözünmüş haldeki ‘-O-’ veya ‘O=‘ olarak tanımlanan oksijen ile karbonun yükseltgenmesidir. Kısmi oksitlenme ve tamamen oksitlenme olabilir. Kısmı oksitlenme, organik maddenin kısmen korunmasıdır. Kavuşan JEM408 46/69

Turbalaşma-Etkenleri Redüksiyon: Organik maddenin değişik elementlerce indirgenmesidir. Burada H, N, S indirgenmede önemli reaksiyonları ortaya koyar. Kavuşan JEM408 47/69

Turbalaşma-Etkenleri Mikroorganizmalar: Değişik tür bakteriler organik maddeleri parçalayarak yaşamlarını sürdürürler. Ölümleri ile kendileri de materyal olarak turbaların içerisine katılırlar. Hidrokarbon (Methanococcus vb), azot bakterileri (nitrobacter), kükürt bakterileri (Desulfovibrio sulfuricans, Thiobacillicus vb) türlerdeki mikroorganizmalar canlıların hem hızlı şekilde ölümlerine, hem de bunların parçalanmalarına yardım ederler. Kavuşan JEM408 48/69

Turbalaşma-Etkenleri-Metanisazyon Kavuşan JEM408 49/69

Turbalaşma-Etkenleri-S bakterileri Kavuşan JEM408 50/69

Turbalaşma-Turbaların bileşenleri Francis 1963’e göre turbaları meydana getiren organik bileşenler: FULVİK ASİT HİMATOMELANİK ASİT PİROMATOMELANİK ASİT HÜMİK ASİT HÜMİNLER Kavuşan JEM408 51/69

Turbalaşma-Turbaların bileşenleri FULVİK ASİT (fulvic acid): Beyaz-soluk sarı renklidir. Su, alkol, fenol ve alkalilerde çözünür. HİMATOMELANİK ASİT (hymatomelanic acid): Soluk kahverenklidir. Alkol, fenol ve alkalilerde çözünür fakat suda çözünmez . PİROMATOMELANİK ASİT (pyromatomelanic acid): Koyu kahverenklidir. Fenol ve alkalilerde çözünür, alkol ve suda çözünmez. HÜMİK ASİT (humic acid): Koyu kahve- kızıl kahverenklidir. Sadece alkalinlerde çözünür. HÜMİNLER(humin): Koyu kahve-siyah renklidir. Organik çözücüler ve alkalinlerde çözünmez. Kavuşan JEM408 52/69

Turbalaşma-Teorileri-Bergius (1913) Kömürlerin kökeninin bitkisel artık olduğunu ve yerküredeki jeotermik gradyanı, ısı ve basınç şeklinde düşünerek, saf sellulozu otoklavda ısıtır. Kavuşan JEM408 53/69

Turbalaşma-Teorileri-Schrader (1922) Kavuşan JEM408 54/69

Turbalaşma-Teorileri-Waksman (1936) Kavuşan JEM408 55/69

Turbalaşma-Teorileri-Francis (1961) Kavuşan JEM408 56/69

Turbalaşma-Teorileri-Casagrande (1973) Kavuşan JEM408 57/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-1 FULVİK ASİT: Daha ziyade polisiklik bir bileşimde olup C=O bakımından zengindir. Kavuşan JEM408 58/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-2 HUMİK ASİT: 4 aromatik halkali ve halkalar arasında C=O bağlar bulunmaktadır. O=C-OH fonksiyonel yan grupları içerir. Kavuşan JEM408 59/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-3 Kavuşan JEM408 60/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-4 Kavuşan JEM408 61/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-5 Kavuşan JEM408 62/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-6 Kavuşan JEM408 63/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-7 Kavuşan JEM408 64/69

Turbalaşma-Güncel Teoriler-8 Kavuşan JEM408 65/69

Turbalaşma-Turbaların bileşenleri Francis 1963’e göre turbaları meydana getiren organik bileşenler: FULVİK ASİT HİMATOMELANİK ASİT PİROMATOMELANİK ASİT HÜMİK ASİT HÜMİNLER Kavuşan JEM408 66/69

Turbalaşma-Turba Çeşitleri Francis,1963’e göre: FİBRÖZ (AGAÇSI) TURBA PSEUDO-FİBRÖZ TURBA AMORF TURBA KARIŞIK TURBA Kavuşan JEM408 67/69

Turbalaşma-Turba Çeşitleri Soil Survey Staff 1975’e göre (HİSTOSOL) sınıflaması FİBRİK HEMİK SAPRİK FOLİST Kavuşan JEM408 68/69

Turbalaşma-Turba Üretimi Kavuşan JEM408 69/69