PSY 281 DENEYSEL PSİKOLOJİ: ÖĞRENME

Bana hayatında öğrendiğin çok önemli birşeyi söyle Neden hatırlayamıyorsun? Çünkü bilinç altında!

Değişik öğrenme şekilleri vardır

Öğrenme izlenebilir veya izlenemeyebilir Ör. (izlenemeyen) – dinliyorsunuz Ör. (izlenemeyen) – ormanda yürüyüş (izlenebilen) – sonraki gün Ör. (izlenemeyen) – bilim insanının konuşmasını dinledim (izlenebilen) – köpeğime davranışım

Öğrenme kişisel veya sosyal olabilir Ör. (kendi kendinden öğrenme) – adamı dövüyor Ör. (sosyal öğrenme) – arkadaşımı gördüm

Öğrenme, dışsal veya içsel bir ödülle alakalı olabilir Ex. (dışsal ödül) – çocuk çamaşırları yıkıyor Ex. (dışsal ödül)- fare pedala dokunuyor Ex. (içsel ödül) – mehmet birine yardım etti Ex. (içsel ödül) – inanıyorum ki...

İnsanlarla insan olmayan canlıları karşılaştıracak olursak İçgüdüler Kuşlar İnsan Bütün canlılar...

Öğrenmeyi tanımlayalım Öğrenme, zihinde uzun dönemli temsiller ve bu temsiller arasında bağlantılar oluşturmaktır. (bu temsiller davranışa yol açabilir veya açmaz) Bu tanımı inceleyelim, 1- uzun dönem 2- nörolojik 3- içgüdü değil

Öğrenmenin karakteristik özellikleri -potansiyel -Tamamıyla yeni -Frekans/sıklık -Hız -Şiddet -Karmaşıklık -Farklı bir cevap

Öğrenmenin hayatımızdaki önemi Öğrenme algımızda, hissiyatımızda, düşünmemizde ve davranışlarımızda değişmeler yaratır Seligman ve Maier (1967) yaptıkları deneyde...

Bazı öğrenme çeşitleri İzlenim düzeyinde öğrenme Uyaran – cevap öğrenmesi Motor öğrenme !ilişkiler!

DAVRANIŞÇILIĞIN TEMEL İDDİALARI 1- bir davranış için geçerli olan prensipler bütün davranışlar için geçerlidir 2- öğrenme sürecinin nasıl gerçekleştiği ancak uyaran ve tepkiye bakılırsa en iyi şekilde anlaşılabilir 3- öğrenme davranış değişikliğine yol açar 4- bir organizma boş bir sayfa gibi doğar 5- öğrenme, organizmanın etrafındaki nesneler ve olaylar sayesinde gerçekleşir.

Klasik koşullanma/öğrenme

koşullama Koşulsuz.U.- doğal uyaran Koşulsuz.T – doğal tepki koşullu. U. – koşulsuz uyaranla ve yarattığı fizyolojik durumla eşleşip, aynı etkiye sahip olan şey Koşullu T. – koşullu uyarana verilen tepki (koşulsuz uyarana verilenin aynısı)

Et – ? Koşulsuz. U. Köpeğin salya akıtması – ? Koşulsuz T. Zil –? Koşullu uyaran Köpeğin zile salya akıtması - ? Koşullu T.

Gerçek hayat örnekleri  Adamın biri, kırmızı bir zarfla çok kötü bir haber alır. O andan sonra kırmızı renkli zarf bu kişide kötü bir duygu yat-ratır. Artık kırmızı rengide sevmemektedir.  Kısa küt saçlı kız arkadaşından oldukça kavgalı şekilde ayrılır. Artık kısa küt saçlı bir kız gördüğünde rahatsızlık hissetmekte bu kıza güvenmemektedir.  Kadın tatilde menekşe boyalı bir odada konaklar. Odada okadar güzel zamanlar geçirirki artık herhangi bir yerdeki menekşe boyalı bir odaya girdiğinde kendini çok iyi hissetmektedir. Dahası, nezaman menekşe renkli birşey görse bu şeyi beğenmekteddir.

Klasik koşullanma/öğrenme prensipleri Sönme kanunu Eğer bir müddet boyunca zili çalsak ama arkasından yemek vermesek ve bunu defalarca tekrarlasak, köpeğin tavır ve vaziyeti ne olurdu? Köpek salya akıtmayı bırakırdı Köpek aradaki bağlantıyı unuturdu. Doğrumu bu? Hayır – unutmaz, köpek isteyerek tepki vermez.

Arkadan/sonradan nötr uyaranı vermek 1 2 Zil et EŞLEME ÇEŞİTLERİ

Gecikmiş/ örtüşen İz/ayrık Beraber/ Eş zamanlı Zil et Zil Et Zil et Koşullanma kolaylıkla gerçekleşir Koşullanma gerçekleşir ama geçen süre çok uzun olmamalı Çok az ve kuvvetsiz bir koşullanma/öğrenme gerçekleşir

sonuç Geriden çalınan zil haricinde, her durum koşullanma yaratacaktır Gecikmiş(örtüşen), ize (ayrığa) göre daha az denemede koşullanma yaratır

KLASİK KOŞULLAMA SÜRECİ İÇİNDE SIK RASTLANAN FENOMENLER Eşleştirme eğilimi Birbirini takip etmenin önemi Kendiliğinden geri gelme Genelleme

BİRİNCİ DÜZEY ÖĞRENMESİ/KOŞULLAMASI iki şeye ihtiyaç vardır Nesne/olay senin fizyolojin(kaçınılmaz birinci tepki) gergin(-) rahat(+) Etkileşime girdiği herşey -Pozitif nötr uyaran -Negatif nötr uyaran Olarak değişir Veya -Nötr nötr uyaran olarak kalmaya devam eder. Bu nötr uyaranların bazısı kuvvetli bir fizyolojik reaksyon yarattığı anda Ksuz. U. a dönüşür. Ksuz. U Ksuz.T

İKİNCİ DÜZEY KOŞULLAMASI üç şeyin etkileşimine ihtiyaç vardır N.U Ksuz.U fizyolojik reaksyon Bu düzeyde klasik koşullanma oluşur. Nötr uyaran, Ksuz.U. ve Ksuz.T. ile eşleşir. Eşleşme: N.S + Ksuz.U. – Ksuz.T. Birinci düzey eşleşmesi ve koşullanması gerçekleşmeden ikinci düzey koşullanması gerçekleşemez Ör. Denize girince rahatlamış hissedersin. Aynı anda denizin sesinide dinlersin. Bu noktadan sonra, artık denizin sesini duyduğunda rahatlama hissini yaşarsın.

N.U – dalgaların sesi Ksuz. U. – deniz suyu Ksuz. T. – rahatlama Eşlenme: Dalga sesi + deniz suyu – rahatlama hissi Klu.U. – dalga sesi Klu. T. - Rahatlama

ÜÇÜNCÜ DÜZEY KOŞULLAMASI Bu durum, Klu.U. Bir nötr uyaranla eşleştiğinde ortaya çıkar. Klu.U. - Dalga sesi N.U. – Martı Eşlenme: dalga sesi + martı Klu.U. – martı Klu. T. - rahatlama

FEAR CONDITIONING

FOBİ N. – trafik kamerası (-)Ksuz.U. – Flaş (-)Ksuz.T. – korku ve anksiyete(ödeycek param yok ve bu kez hapse gireceğim) Eşleme: Tr. kamerası + Ksuz.U. – Ksuz.T Süper Klu.U. – Tr. kamerası Klu. T. – çok korkup, anksiyete yaşayıp fobik bir reaksyon göstermek.

Ortamdaki diğer uyaranların nitelik değiştirmesi Süper (-) Ksuz. U. – Flaş (-)Ksuz. U - kamera direğinin gri rengi veya kamera kutusunun kare şekli Kamera direğinin altındaki güller ise (-) nötr uyarana dönüşür

KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi Wolpe ilk deneylerinde kedileri kullandı. Bu kediler deney esnesında bir kutunun içinde bulunuyordu. Bu hayvanlara elektrik şokuyla aynı anda bir işitsel (veya görsel) uyaran verildi. Kediler, elektrik şokuyla sesin bağlantılı olduğunu öğrenince, bu uyaran korku yaratmaya başladı. Yani bu uyarandan korkmayı öğrendiler. Sonra, bu ses uyaranı her verildiğinde, aynı anda elektrik şoku yerine yemek verildi. Budefa kediler bu uyarandan yavaş yavaş korkmamayı öğrendi.

Fakta şunu belirtmek gerekir ki, bu kedilere korkmamayı öğretirken eğitimin birinci kısmı korku koşullaması yapılan kutudan belli uzaklıktaki bir mesafeden başladı. Kediler giderek kutuya doğru yaklaştırıldı. Wolpe, öğrenilen korkunun nötralize edilmesini sağlayan bu prosedüre karşıt koşullama adını verdi. KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi

Wolpe nin öne sürdüğü şeyler: 1- yeme hadisesi - eğer organizma için yeterince keyif vericiyse- korkuyu engelleyebilir. 2- yeme hadisesinin tekrar eden bir şekilde korkulan uyaranla eşleşmesi, bu uyaranın korku vermek yerine hoşa giden birşey haline dönüşmesini sağlayabilir. KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi

Fobi, bir durum karşısında gösterilen aşırı korku ve anksiyete reaksyonudur. Kişinin durum karşısında gösterdiği tepki, herhangi bir insanın göstereceğine kıyasla çok daha aşırıdır. Spesifik bir fobi örneği: Bir kişiye örümcek gösterilir. Örümcek aslında pavlovun zilinin yerindedir. Yani nasıl zil koşullanmamış uyaranken köpeğin salya akıtmasına neden olmazsa, örümcekte nötür bir uyaranken kişide korku uyandırmaz. Birçok kişi örümceklerden korkmaz mesela. Gerçekta korku yaratan örümcek değildir. Örümceğin zehirlemesiyle ilgili kişinin deneyimi ve kafasında bu hayvanı eşleştirdiği durumların imajlarıdır. Veya bu hayvanın hemen akla getirdiği bir düşüncedir: ya bana saldırırsa v.b Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi: FOBİLER

Sistematik duyarsızlaştırmada korkuların öğrenildiği varsayılır. Sistematik duyarsızlaştırma, kişinin kontrollü ve aşamalı şekilde korktuğu obje veya duruma maruz bırakılmasıdır. Bu maruz bırakma, kişinin duruma karşı olan duyarlılığını ortadan kaldıracaktır. Bu mağruz bırakma 2 şekilde yapılabilir: 1- in vitro – korkulan şeyin hayal edilmesi 2- in vivo – korkulan şeye gerçekten maruz kalınması KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi

Sistematik duyarsızlaştırmaya başlamadan önce, danışana rahatlama tekniklerinin öğretilmesi gerekir. Böylece daha fazla kontrol altında tutulabilir. (güvenli yer alıştırması). Bu birinci aşamadır. İkinci aşamada, danışan korktuğu objeye dereceli şekilde maruz bırakılır. Terapist öncelikle danışandan bir korku hiyararşisi oluşturmasını ister. Sorulan sorularla danışan yönlendirilir. En az korkulan durum, en fazla korkulan durum ve bunların arasındaki durumlar saptanır. Bir yılan fobisini örnek olarak alacak olursak, bir çizgi filimde bir yılan karakteri görmek 5 olarak puanlanırken, boynuna yılan dolanması 100 olarak puanlandırılabilir. Hastaya gevşeme tekniği öğretildikten sonra, duyarsızlaştırma girişimi başlar. Terapist danışana, bir yılanlı çizgi film gösterir ve sakinleşmesine yardımcı olur. Ayrıca danışana hoşuna gidecek bir uyaran aynı anda verilebilir (yiyecek veya benzeri birşey). Giderek danışan daha rahatsız edici uyaranlara mağruz bırakılır. Gerçek bir yılan resmi, yan odada bir yılan, aynı odada bir yılan vs. Her aşamada danışan yılana yavaş yavaş duyarsızlaşır. Korkularının gerçek dışı olduğunu kavrar. Böylece sönme gerçekleşmiş olur. Yani, koşullanmış uyaran, koşullanmış tepki yaratmaz. Çünkü eşleşme kırılmış ve uyaranın koşullanmış olma durumu ortadan kaldırılmıştır. KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi

Duyarsızlaştırma terapisi aşamaları: 1- korku hiyararşisinin oluşturulması 2- rahatlama teknikleri 3- duyarsızlaştırma alıştırması 4- değerlendirme KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi

Rahatlama teknikleri: -Kas gevşetme eksersizleri -Nefes eksersizleri -Güvenli yer eksersizi -Mantra eksersizi Duyarsızlaştırma terapisinin klinik etkililiği: - %90 oranında başarılı olduğu bulgulanmıştır. - Fobilerle ilgili olarak, psikodinamik terapilerden çok daha hızlı ve etkili olduğu görülmüştür. KLASiK ÖĞRENME UYGULAMALARI Wolpe ve duyarsızlaştırma terapisi