Dil Gelişimi

DİL GELİŞİMİ Dil, duygusal ve sosyal iletişimin en önemli birimlerinden birisi olup karmaşık bir iletişim sistemidir.

DİL GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Duyusal ve fiziksel engel Zihinsel engel Olgunlaşma Duygusal durum Güdüleme, teşvik Sağlık Diğer çevresel etmenler (ailenin sosyoekonomik düzeyi, çocuğun yakın çevresinde yaşıtlarının olup olmaması, dilin niteliği, kitle iletişim araçları…)

DİLİN ÖĞELERİ Fonem (ses) Morfem (Sözcük) semantik (Anlam) Sentaks (cümle birimleri) Pragmatik (kullanım)

1. Fonem (Ses): Bir dilde yer alan en küçük ses birimidir. "Sal" sözcüğünde ilk harfe karşılık gelen ses /s/ olarak sembolize edilmiş bir fonemdir. 2. Morfem (Sıra): Bir dildeki en küçük dil yapı birimidir. Hatta her hecenin bir morfem olduğu söylenebilir. /s/, /a/, /l/, fonemleri bir araya gelerek "sal" morfemini oluştururlar.

3. Semantik (Anlam): Semantik anlam bilimidir 3. Semantik (Anlam): Semantik anlam bilimidir. Konuşma dilinde kelimelere yüklenen anlamları inceler. Eğer bir kişi konuşma dilinde kelimeleri, anlamlarına uygun şekilde kullanabiliyorsa semantik yapıya uygun davranıyor demektir.

4. Sentaks (Söz Dizimi-Dilbilgisi): Sentaks gramer bilgisiyle ilgilidir. Eğer bir kişi konuşma dilinde, gramer yapısına uygun şekilde konuşabiliyorsa, sentaks yapıya uygun davranıyor demektir. «"Güneş doğdu." Bu ifade hem semantik hem de sentaks açıdan doğrudur.» «"Ay düştü." Bu ifade sentaks yani gramer kuralları açısından doğru olmasına karşın, semantik açıdan yanlıştır.»

5. Morgem: Dil gelişiminde "tek sözcük" evresi olarak bilinir 5. Morgem: Dil gelişiminde "tek sözcük" evresi olarak bilinir. Bu evrede çocuk tek bir kelime kullanarak bir şeyler anlatmaya çalışır. «1,5 yaşındaki Ahmet "kedi" diyor. (Ahmet kedi derken farklı şeyleri anlatmak istemiş olabilir. "Anne, kediyi yanımdan al, korkuyorum.", "Anne, kediye bak", "Anne, o kediyi yanıma getirin, onunla oynamak istiyorum." ...)» «Burada önemli olan çocuğun kullanmış olduğu kelimenin herkes tarafından kabul görmüş olması değildir. Çocuk, kendi oluşturduğu ses dizilerini, belli bir şeyi ifade etmek için kullanıyorsa yine morgem konuşma gerçekleştirdiği söylenebilir.» «2 yaşındaki Ayşe annesine suyu kastederek "bu bu" ya da salıncağı kastederek "vın vın" demektedir.»

6. Telegrafik Konuşma: Dil gelişiminde "iki sözcük" evresi olarak bilinir. Bu evrede çocuk iki kelimeyi yan yana koyarak, bir şeyler anlatmaya çalışır. «2 yaşındaki Ali, "Anne su" diyor. (Büyük ihtimalle annesinden bir bardak su istiyor.)» «2,5 yaşındaki Selim parkı görünce "Anne vın vın" diyor. (Büyük ihtimalle annesinin kendisini - vın vın ifadesini salıncak kabul edersek- salıncakta sallamasını istiyor.)»

7. Aşırı Kurallaştırma: Çocuğun bir olay ya da kavramla ilgili öğrenmiş olduğu kuralı, bu olayla ilgili - ilgisiz ayrımı yapmaksızın tüm durumlara genellemesidir. «"-ler", "-lar" ekiyle çoğul yapıldığını öğrenen bir çocuk, birden fazla şeker gördüğünde "şeker" yerine "şekerler" diyebileceği gibi, masa üzerinde duran çok sayıda şekerin "hepsini" isteyeceği zaman "heplerini istiyorum" da diyebilir.» «"ayakkabı" kelimesine "-cı" eki ekleyerek "ayakkabıcı" yapıldığını öğrenen bir çocuk, "manav" yerine "manavcı", "bakkal" yerine "bakkalcı", "berber" yerine "berberci" diyebilir.»

8. Eksik Kurallaştırma: Çocuğun bir olayla ilgili öğrendiği kuralı, sadece o olayla sınırlandırmasıdır. Bu yönüyle aşırı kurallaştırmanın tersi kabul edilebilir. «5 yaşındaki Ali, üst kat komşusu Ayşe Manım'a "misafir“ demektedir. Bir gün alt kat komşusu Sevinç Hanım gelince, annesinin onca sözüne karşın Sevinç Hanım'ı "misafir" kabul etmez. Nedeni sorulduğunda ise "Misafir öbür teyze" der.»

9. Alıcı Dil: Alıcı dil, çocuğun çevresindeki kişilerin dilini anlama becerisidir. Bu beceri çeşitli etkinliklerle artırılabilir. Ayrıca, çocuğun bu beceriye dayanarak, yeni bir kelime öğrenmedeki istekliliği de alıcı dil kapsamında değerlendirilebilir. Eğer çocuk bir olayla ilgili yeni bir sözcük öğrendiğin de, bu olayla ilgili olabilecek diğer sözcükleri de öğrenmek istiyorsa alıcı dil becerisi gelişmiştir. «Babasının alet çantasındaki aletlerden birinin adını öğrenen çocuk, alet çantasının başına oturur ve sırayla içindeki tüm aletlerin adını sorar.»

10. İfade Edici Dil: İfade edici dil, çocuğun kendisini anlatabilme becerisidir. Burada unutulmaması gereken temel nokta, alıcı dilin, ifade edici dilden önce geliştiğidir. Yani ifade edici dilin gelişmesinin (çocuğun kendisini etkin bir şekilde ifade edebilmesinin ön koşulu, alıcı dilinin gelişmiş olmasıdır

11. Yansıtıcı Konuşma: Karşılıklı konuşma esnasında, karşımızdaki kişinin (örneğin çocuğun) içini dökmesi, dilediği sayıda cümle kurarak kendini istediği gibi ifade edebilmesi, başarmak için nelere ihtiyacı olduğunu, çocuğun kendi konuşmaları içerisinden çekip bulmasını sağlamak amacıyla kullanılır.

Dil Gelişimi Kuramları 1. Davranışçı Görüş 2. Sosyal Etkileşimci Görüş 3. Nativist (Ana Dili – Doğuşçuluk) Görüş 4. Biyolojik Temelli Görüş

1. Davranışçı Görüş Çocuklar kendilerini istendik sonuca götüren sesleri tekrarlayarak dili kazanırlar. Dilin kazanımı büyük oranda çevre etkisine bağlanmıştır. Davranışçı görüş, dilin kazanılmasında pekiştirme ve tekrar olmak üzere iki faktör üzerinde durur.

Çocuk; bazı sesleri tesadüfen çıkarır ödüllendirilerek dili öğrenir ödüllendirilmeyen sesler söner

2. Sosyal Etkileşimci Görüş Dil, sosyalleşme içerisinde gerçekleşmektedir. Yani çocuk çevresini gözler, kendisine yakın gördüğü kişileri model alır, kendi sesini onların sesine benzetir. Dilin kazanılmasında gözlem ve taklit olmak üzere iki temel faktör üzerinde durur.

3. Nativist Görüş (Ana Dili – Doğuşçuluk) Dil, tam anlamıyla genetik olarak aktarılmaktadır ve bütün insanlar dil kazanım araçlarına zaten önceden sahiptir. Çevre etkisi tamamen göz ardı edilmiştir.

4. Biyolojik Temellli Görüş Dil gelişimi ile ilgili en çok rağbet gören görüştür. Chomsky ve Lenenberg bu görüşün öncüleri arasındadır.

Aynı evde yetişen çocukların farklı zamanlarda konuşmaları, farklı kültürlerde yetişen çocukların ilk çıkardıkları seslerin benzer olması, hiç işitemeyen çocukların özel eğitimle konuşmayı öğrenebilmeleri, dil gelişiminin biyolojik bir temeli olduğu görüşünün ortaya çıkmasına neden olmuştur.

İnsan beyni ve sinir yapısı, genetik olarak dili öğrenecek biçimde tasarlanmıştır. Yani insanlar doğuştan dil öğrenebilecek mekanizmaya sahiptir. Biyolojik olarak belli bir olgunluk düzeyine geldiklerinde tıpkı yürümeyi öğrendikleri gibi konuşmayı öğrenirler.

Bu kurama göre; konuşmayı öğrenmede sözcüklerin anlamını kavrama (düşünsel düzey-temel yapı) ve anlamlı sesler çıkarma (konuşulan sözcükler-yüzeysel yapı) olmak üzere iki süreç vardır. Dil gelişiminde kalıtımın yanında çevre ile etkileşimde önemlidir.

CHOMSKY’e göre Dil kazanımı 3 düzeyde gerçekleşir. CÜMLE BİRİMLERİ MORFEM FONEM

Dil Gelişimi Dönemleri ERGENLİK VE YETİŞKİNLİK İKİNCİ DİL SOSYAL VE BİLİMSEL ETKİNLİKLER İLK GRAMER 24-60 AY GRAMER YAKLAŞIK 300 KELİME TELEGRAFİK KONUŞMA 18-24 AY 2-3 SÖZCÜKLÜ CÜMLE TELGRAF (GRAMER YOK) AŞIRI KURALLAŞTIRMA YAKLAŞIK 50 SÖZCÜK TEK SÖZCÜK 12-18 AY MORFEM (TEK SÖZCÜK) İLK ANLAMLI SÖZCÜK KRİTİK DÖNEM:Tek sözcük AGULAMA 0-1 yas AĞLAMA(0-2 AY) ses BABILDAMA (2-6 AY) : EVRENSEL SESLER ses,sıra ÇAĞILDAMA (HECELEME) (6-12 AY); İLK ANLAMLI KELİMELER ses,sıra,anlam

Çocuklarda dil gelişimi tablosu Yaş 0-3 ay 3-6 ay 6-12 ay Dil gelişimi Seslere başını çevirir. Mırıldanma ve gülümsemeyle karşılık verir. Anlaşılmaz sesler çıkarır (bababa, gagaga). İsmine yanıt verir. ”Ce" oyunu oynamaktan hoşlanır Sözcükleri taklit eder. "Hayır"a tepki verir. "Anne" ,"baba” gibi sözcükleri söyleyebilir. Kolay heceleri söyleyebilir (da, go, ga).

12-18 aylar arası dil gelişiminde kritik dönemdir. Yaş 12-18 ay 18-24 ay 24-36 ay Dil gelişimi Sözcük dağarcığı 5-20 arasındadır. Basit direktifleri takip eder. İsmine karşılık verir. Bay bay yapmak. İki basit sözcükle basit cümle kurar. Örneğin"Baba gitti". İki ya da dört sözcükle cümle kurar. Bilinen insanların, nesnelerin ismini bilir. Yaklaşık 50 sözcük bilir. İki aşamalı direktifleri takip eder. ("oyuncağını getir" ve "koltuğa koy.”) Dört- beş sözcüklük cümleler kullanır. "Neden" soru tipini kullanır, basit sorular sorar.

Yaş 3-4 yaş 4-5 yaş Dil gelişimi Çok sayıda sorular yöneltir. Kendine ait öyküler uydurur ve yaptıklarını anlatır. Yaklaşık beş- altı sözcüklü cümleler kurar. Zamanı algılar (yarın, daha sonra, gelecek hafta gibi) Daha uzun ve içinde ailesinin de olduğu öyküler yaratabilir. Beş sözcükten daha fazla sözcük içeren cümleler kurar. Gelecek zamanı kullanır (Örneğin; "Yarın anaokuluna gideceğim.” gibi).

Konuşmayı geciktiren öğeler; Duygusal çatışma, sevgi, şefkat eksikliği gibi. Münakaşa, dilin sürekli münakaşa etmek için kullanılan ortamda büyüyen çocuklar. Aşırı düşkünlük, bu tür çevrede çocuğa konuşmak için yeterince fırsat verilmez. İlgisizlik uyaran eksikliği

Dil Gelişiminde Etkenler Çocuğa sevgi ve huzur dolu bir ortam hazırlamanız, Çocuk ile ilgilenmeniz ve sevildiğini hissettirmeniz, Çocuğun fiziksel ihtiyaçlarını eksiksiz karşılamanız, Çocuğunuz ile her fırsatta konuşmanız, Çoğunuz ile yaşına uygun oyun oynamanız, Çocuğunuza zaman ayırmanız ve onunla daha çok zaman geçirmeniz, Yaşıtları ile oyun oynamasını sağlamanız, Çocuğunuza masal ve hikayeler anlatmanız , Eline aldığı nesnelerin özelikleri hakkında bilgi vermeniz, TV karşısında uzun süre kalmasına engel olmanız, Onun düşüncelerine değer vererek, özgüvenini artırmak için onay mekanizmanızı daima aktif durumda tutmanız, Onun, sosyal ortamlara katılmasını sağlamanız, Resimler, resimli hikayeler ile benzerleri üzerinde yorumlar üreterek onun konuşmasını sağlamanız,