Kronik Hastalıklar ve Süt Tüketimi

Prof. Dr. Tanju BESLER Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü

Temel insan hakkı olan SAĞLIK; sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyi olma halidir.

Yaşam Döngüsü BESLENME

Dünya Sağlık Raporu-2002; • 10 temel risk etmeni (toplam 17) dünyadaki prematür ölümlerin ve hastalık nedenlerinin yüksek hızını açıklamaktadır. • Bu risk etmenlerinden 7 tanesi diyet ve fiziksel aktiviteye dayalıdır. Diyet, fiziksel aktivite, sigara; Hastalıkların önlenmesi ve halk sağlığının korunmasında önemli

Diyete Bağlı Hastalık Yükü Diyete bağlı hastalık yükü (DALY); yaşam yılı kaybı ve yaşam kalitesinin bozulma ölçütü olarak değerlendirilmektedir. DALY erkekler için 80 ve kadınlar için 82.5 yaştan önce çeşitli hastalıklardan yaşam yılı kaybı ve engellilik olarak hesaplanmaktadır. 1 DALY= Sağlıklı yaşamdan 1 yıl kaybı WHO. Food and Health in Europe, 2004

2000 yılında Avrupa Kıtasında 136 milyon yıl sağlıklı yaşam yılı kaybı (DALY) hesaplanmıştır. Temel neden beslenme: 56 milyon yıl (% 41) kayıp %61 KVH, %32 kanser, % 5 diyabet, % 2 beslenme yetersizlikleri hastalıkları WHO. Food and Health in Europe, 2004

2000 yılında Avrupa Kıtasında Hastalık DALY(%) Bulaşıcı has. 9.7 Enfeksiyon ve parasiter hastalıklar 3.9 Beslenme yetersizlikleri 1.0 Kronik hastalıklar 76.6 KVH 22.6 Kanserler 11.7 DM 1.5 Yaralanmalar 13.7 Pomerleau J et al. PHN 6:453,2003

AB’de tüm hastalık yükünü etkileyen etkenler (1997) Neden Olan Etken Katkı (%) Sigara 9.0 Alkol 8.4 Şişmanlık 3.7 İş riski 3.6 Y.siz sebze ve meyve tük. 3.5 Yoksulluk 3.1 İşsizlik 2.9 Fiziksel aktivite 1.4 Doymuş yağ > diyet 1.1 WHO. Food and Health in Europe, 2004 8.3 9.7 4.6

Sağlık Ekonomisi (Amerika-1998) KVH Diyabet İnme Osteoporoz Safra kesesi has. Meme, kolon/rektum, prostat kanseri 137 milyar ABD $

Yetersiz ve dengesiz beslenme Yetişkinlik dönemi kronik hastalıklarının önlenmesi yaşamın başlangıcından alınıp, yaşam boyu sürdürülecek yaklaşımlarla önlenebilir. Bu yaklaşımlar Doğurganlık döneminde ve gebelikte optimal beslenme ile başlar Bebeğe 6 ay süre ile tek başına (exclusive) anne sütünün verilmesi Zamanında uygun tamamlayıcı besinlere başlanması uygulamaları ile sürdürülür. Okul çağında sağlıklı yaşam biçimi eğitimleri ile sürdürülür Ferro Luzzi et al. 2001

Yetersiz ve Dengesiz Beslenme Çocuk ölümlerinin (WHO) % 7’sinin birincil nedeni % 46’sının ikincil

Su ve Besinlerle Bulaşan Hastalıklar 2002 2000 Kanser  22.000 İshal  869.700 Askariazis  49.122 Amipli Dizanteri  26.447 Tifo  24.158 Brusella  17.584 Hepatit A  10.557 Basilli Dizanteri  1.047 Seçilmiş İstatistikler (Sağlık Bakanlığı)

Sağlık Bakanlığı Hedefleri Hedef 1: Bulaşıcı Hastalıkların Önlenmesi 2005 yılına kadar 5 yaş altı çocuk ishal ölümlerini en az % 50, ishal vakalarını en az % 25 azaltmak. 2010 yılına kadar 5 yaş altı çocuklarda ASYE ölümlerini 1/3 azaltmak.

Sağlık Bakanlığı Hedefleri Hedef 2: Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Önlenmesi 2020 yılına kadar 65 yaş altında iskemik kalp hastalıklarından ölümleri % 15 azaltmak. 2020 yılına kadar 65 yaş altı nüfusta tüm kanserleri % 10, 2030 yılına kadar tüm kanserleri % 15 azaltmak. 2020 yılına kadar 40 yaş üzeri nüfusta obezite prevalansını % 10 azaltmak.

Sağlık Bakanlığı Hedefleri Hedef 3: Bebek ve Çocuk Sağlığının Geliştirilmesi 2020 yılına kadar BÖH binde 20 altına, 5 yaş altı ölüm hızını binde 30’un altına indirmek, neonatal ölüm hızını % 30 azaltmak. 2020 yılına kadar DDA bebek oranını en az % 20 azaltmak. 2015 yılına kadar ilk altı ay anne sütü alan çocuk oranını % 80’e çıkarmak. 2020 yılına kadar, 5 yaş altı çocuklarda beslenme bozukluklarını % 35, iyot yetersizliği hastalıklarını % 90 azaltmak.

Sağlık Bakanlığı Hedefleri Hedef 4: Risk Faktörlerinin Azaltılması 2010 yılına kadar kronik malnütrisyon, raşitizm, beslenme yetersizliği anemileri ve obezite oranını % 35, 2020 yılına kadar % 50 azaltmak. İyot yetersizliği hastalıklarını okul çocuklarında tümüyle, erişkinlerde 1/3 azaltmak. Beslenmeye bağlı kronik hastalıkların sıklığını en az % 10 oranında azaltmak.

Yaşam Döngüsü BESLENME

0 – 6 Ay Tek başına Anne Sütü

Süt Bileşimi ANNE SÜTÜ İNEK SÜTÜ ENERJİ PROTEİN T.YAĞ KHO Ca P C Vit. 70 1.3 4.38 6.89 20-32 14 5.0 0.036 0.05 İNEK SÜTÜ 60 3.2 3.25 4.52 113 91 0.0 0.183 0.44 ENERJİ PROTEİN T.YAĞ KHO Ca P C Vit. Riboflavin B 12

WHEY KAZEİN

Süt ve Türevleri İçerdiği besin öğeleri açısından insan vücudunda kolayca sindirilebilir ve rahatça kullanılabilir. Organizmanın büyüme ve gelişimi için gerekli olan besin öğelerinin tamamına yakınını içerir. 6

Süt Protein (g) Yağ (g) Karbonhidrat(g) Enerji (kcal) İnek 3.2 3.7 4.6   Protein (g) Yağ (g) Karbonhidrat(g) Enerji (kcal) İnek 3.2 3.7 4.6 66 İnsan 1.1 4.2 7.0 72 Manda 4.1 9.0 4.8 118 Keçi 2.9 3.8 4.7 67 Eşek 1.9 0.6 6.1 38 Fil 4.0 5.0 5.3 85 Maymun, rhesus 1.6 73 Fare 13.1 3.0 171 Balina 10.9 42.3 1.3 443 Fok 10.2 49.4 0.1 502 Agriculture and Agri-Food Canada, Canadian Dairy Information ,2000

Süt Dolayısıyla süt ve süt ürünlerinin tüketimi, Kemik ve diş sağlığının devam ettirilmesi, Osteoporoz gibi hastalıkların oluşumunu önlemek ve/veya geciktirmek için Çocukluktan itibaren önerilen düzeylerde kalsiyum, fosfor, D vitamini, riboflavin ve protein alımı vd. birçok besin öğesi Dolayısıyla süt ve süt ürünlerinin tüketimi, halk sağlığı açısından önem teşkil etmektedir

Bir bardak sütte 6 yaşında bir çocuğun ihtiyacı olan; %52 kalsiyum %35 protein %9 A vitamini %12 folat %30 iyot %98 B12 vitamini %12 çinko %6 enerji %11 B1 vitamini %44 B2 vitamini %13 B6 vitamini %18 magnezyum %55 fosfor %30 potasyum %16 niasin

Besin Öğesi Alımına Sütün Katkısı Özellikle protein ve kalsiyum içeriği açısından tüketilmekte Fosfor, B2 vitamini (riboflavin), B12 vitamini, A vitamini, fosfor, tiamin, niasin, magnezyum olmak üzere birçok besin öğesi için önemli kaynak Süt proteininin biyolojik değeri 1.0 üzerinden 0.95 olup oldukça yüksektir Maijala Kalle. Co milk and human development and well-being. Position paper. Livestock Production Science. 2000

SÜT İLE KRONİK HASTALIKLAR İLİŞKİSİ Diş sağlığı Laktoz intoleransı Hipertansiyon SÜT İLE KRONİK HASTALIKLAR İLİŞKİSİ Kemik yoğunluğu Kanser Obezite

Süt ve Kemik Yoğunluğu Kemik sağlığı için kalsiyumun dışında yağ, karbonhidrat, protein gibi makro besin öğeleri K vitamini, fosfor, magnezyum, flor, bakır ve çinko gibi sütün bileşiminde bulunan mikro besin öğeleri de önemlidir

Süt ve Kemik Yoğunluğu Kemik matriksinin oluşumu için yeterli protein alımı gereklidir, ancak çok yüksek alımı idrarla kalsiyum atılımına neden olabilmekte Kemik matriksi, yapımı için mikro besin öğelerine gereksinimi olan kollajen ve kollajen olmayan protein yapılar içerir. C vitamini proteinlerin hidroksilasyonu için gerekli olup K vitamini iskelette depolanan ve kemik metabolizmasında etkili olan osteokalsin içerisinde yer alan gammakarboksile glutamil yapımı için elzemdir.

Süt ve Kemik Yoğunluğu Bakır kollajendeki çapraz bağların yapımı için gerekli olan lizil-oksidaz enziminin kofaktörüdür. Fosfor kemikte hidroksiapatit şeklinde kristal yapıda bulunduğu için önem kazanmaktadır. Magnezyum matriks ve mineral metabolizması için gerekli birçok enzimin kofaktörüdür. Flor ise kemik formasyonunu stimule eder

Süt ve Kemik Yoğunluğu (Kemik metabolizmasının yaş ile değişimi) Maksimum kemik yoğunluğu 25-35 yaşları arasında oluşurken, en önemli dönemin 12-20 yaş olduğu, ilerleyen yaşlarda kalsiyum alımı artsa da kemik yoğunluğu artmamaktadır H,L: Çocukluk ve adolesan dönemde Sırasıyla yüksek ve düşük kalsiyum alımı h,l: Yetişkinlikte yüksek ve düşük kalsiyum alımı Gennari C. Calcium and vitamin D nutrition and bone disease of elderly. Public Health Nutrition. 2001 Merrilees M J, et al. Effects of dairy food supplements on bone mineral density in teenage girls. European Journal of Nutrition. 2000.

(Diyetle Ca Alımına Dikkat) Süt ve Kemik Yoğunluğu (Diyetle Ca Alımına Dikkat) AAP, 2006:117;578-585

Süt ve Hipertansiyon Kalsiyum, magnezyum ve fosforun az tüketimi bireysel veya toplumsal olarak arteriyel kan basıncı artışı ve hipertansiyon insidansı ile ilişkili olduğu saptanmıştır Kalsiyum suplemanının antihipertansif olarak kullanıldığı sıçanlar üzerinde yapılan bir çalışmada; diyette kalsiyum artışının prostasiklin üretimini 1/3 oranında azalttığı ve tromboksan A2 oluşumunu 2 kat arttırdığı saptanmıştır Miller GD, et al. Benefits of Dairy Product Consumption on Blood Pressure in Humans: A Summary of the Biomedical Literature. Journal of the American Collage of Nutrition. 2000 Alanko J, et al. Prostacyclin and thromboxane A2 production in nitric oxide-deficient hypertension in vivo. Effects of high calcium diet and angiotensin receptor blockade. Prostaglandins, Leukotrienes and Essential Fatty Acids. 2003

Süt ve Hipertansiyon Günde 3-4 porsiyon süt ve ürünlerinin tüketimi optimal kan basıncının sağlanmasında ve sağlığın devam ettirilmesinde önerilmektedir DASH çalışmasında kalsiyum alımı 800 mg/gün’e çıkarıldığında kan basıncının azaldığı bildirilmiştir *Miller GD, et al. Benefits of Dairy Product Consumption on Blood Pressure in Humans: A Summary of the Biomedical Literature. Journal of the American Collage of Nutrition. 2000 * NIH Consensus Development Panel on Optimal Calcium Intake: Optimal calcium intake. JAMA. 1994 * Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, vitamin D, and Fluoride. Washington DC, 1997.

Süt kalsiyumu ve kan basıncının etkileşimi ?

Süt ve Kanser Kalsiyum ve D vitamini ile ilişkili Kolon kanserine karşı koruyucu olduğu da bildirilmekte kalsiyumun intralüminal bölgede safra asitleri ile yağ asitlerini bağlaması ve bu bileşiklerin proliferatif stimulasyonunu düşürmesi Süt ve ürünlerinin, meme kanserini arttırdığından şüphelenilmekte olup son yıllarda bunu kanıtlayan yeterli çalışmalar yoktur *Rodriguez C et al. Calcium , Dairy Products, and Risk of Prostate Cancer in a Prospective Cohort of United States Men. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention. 2003 *Shin MH, et al. Intake of Dairy Products, Calcium, and Vitamin D and Risk of Breast Cancer. Journal of the National Cancer Institute. 2002

Süt Ca ve Obezite Vücut Ağırlığı 6.6 kg 8.8 kg 11 kg Süt tüketimi 24 hafta -500kkal/gün 8.8 kg 11 kg Süt tüketimi Fazla Düşük Ca Yüksek Ca J Dairy Sci.2006;89:1207-1221

Süt Ca ve Obezite Vücut Yağı 1.4 kg 2.9 kg 3.7 kg Süt tüketimi Fazla 24 hafta -500kkal/gün 1.4 kg 2.9 kg 3.7 kg Süt tüketimi Fazla Düşük Ca Yüksek Ca J Dairy Sci.2006;89:1207-1221

Süt Ca ve Obezite

Ca Alımında Tehlikeli Düşme Erkek Kadın J Dairy Sci.2006;89:1207-1221

Süt Tüketimi Gazlı İçecekler İçimlik Süt J Dairy Sci.2006;89:1207-1221

Sağlık için, sağlıklı süt için Süt; sağlıklı tüketilmesi gereken bir besindir. Açık süte güvenmeyin! Yasalarımızın öngördüğü ısıl işlem (Pastörize veya UHT) geçirmiş süt kullanınız, kullandırtınız.