DİYABET VE KADIN SAĞLIĞI Doç. Dr. E. Zeynep Tuzcular Vural

MENOPOZ Kadında cinsel olgunluk çağından yaşlılığa geçiş dönemi

Menopoz Yunancada Meno: “ay” Poz:“son” Pratik hayatta, menopoz= kadının doğurganlığının bitişi Östrojen azalmasına bağlı olarak adet görmenin sonlanması genellikle 45-55 yaşları arasında En az bir yıl adet görmemiş kadında kesinleşmiştir.

Türkiye’de Durum . 45 yaşın altı erken menopoz Menopoz yaşı (yıl) 46.4 1.9 Menopoz süresi (yıl) 3.1 1.3 yaş . 45 yaşın altı erken menopoz 55 yaşın üstü geç menopoz Menopoz bir anda ortaya çıkmaz, yavaş yavaş ilerleyen bir süreçtir.

Menopoz Yaşını Etkileyen Faktörler Kalıtım Irk Beslenme Doğum sayısı Sigara Ameliyatlar Radyoterapi, kemoterapi Sosyoekonomik düzey

Kanama Düzensizlikleri Yumurtlama yok Sarı cisim yok Yumurta sayı/ yanıtlarında düşüş Östrojen azalır Progesteron azalır Rahim iç duvarı uyarısı yok Rahim iç duvarı değişimi olmaz Kanama düzensizlikleri

Menopoz Belirtileri Adet düzensizlikleri Duygudurum değişimleri – Depresyon,ağlama krizleri, sinirlilik Uyku bozukluğu – uykuya dalma zorlaşır – tüm uyuma süresi kısalır Osteoporoz 5. yıldan itibaren artmış kalça ve vertebra kırığı riski Sıcak Basması Terleme Çarpıntı Adet düzensizlikleri Cilt ve tırnaklarda incelme Vaginal kuruluk, cinsel ilişkide ağrı, kaşıntı veya yanma Kalp ve kan yağları değişiklikleri – MI ve inme

Fiziksel Değişiklikler Ateş basması, gece terlemeleri, çarpıntı Baş dönmesi, baş ağrıları, halsizlik Uyku bozuklukları Kas ve eklem ağrıları Cinsel organlarda çekilme, kuruluk, ağrılı ilişki Sık sık idrara çıkma veya idrar kaçırma İştah artışı ve kilo alma Tüylenme

Psikolojik Değişiklikler Kaygı, depresyon Unutkanlık, sinirlilik, kolay ağlama, üzücü olayları daha çok hatırlama Konsantrasyon eksikliği Cinsel istekte azalma Menopoza ait belirtiler sadece bir ay sürebileceği gibi yıllarca da devam edebilir.

MENOPOZ VE KAN LİPİD PROFİLİ Total Kolesterol ⇑ LDL Kolesterol ⇑ Lp (a) ⇑ Trigliseridler ⇑ HDL Kolesterol ⇓

Menopozda oluşabilecek problemler Kemik Hastalıkları Yetersiz kalsiyum alımı, fiziksel aktivite azlığı, hormonal dengesizlik ve emilme yeteneğinin azalması nedeniyle kemiklerden kalsiyum çekilmesi artar. Kalp ve damar hastalıkları Östrojen düzeyini azalmasıyla birlikte kolesterol ( LDL düzeyi) artar. Aşırı kolesterol damarlarda tıkanma oluşturur. Kalp krizi ve felç riski artar. TÜM SAYFADAKİ YAZI RENKLERİNİZ VE BOYUTLARINIZ AYNI OLSUN. 12

Yaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi Artışı 07.04.2017 Yaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi Artışı Bel Kalçalar 20 yıl BMI Kalça/Bel orantısı Kalça/bel orantısı 13

Vücut Kitle İndeksi Artışı 07.04.2017 Vücut Kitle İndeksi Artışı rölatif hiperandrogenizm Vücut yapısında değişim E A premenopozal jinoid yağ dağılımı seks hormonları Yağ dağılımı postmenopozal Yağ dağılımında değişim android EstroJenin azalmasına bağlı olarak devamlı bir androJen yüksekliği olur 14

İdrar yolları ve cinsel organlardaki değişiklikler Vajinal Belirtiler Kuruluk Ağrılı cinsel ilişki vajinal kanamalar Tekrarlayan vajinal iltihaplar Üriner Belirtiler Sıkışma Ağrılı işeme Stresle idrar kaçırma Tekrarlayan idrar yolu iltihapları

Vajinal kuruluk Vajinal nemlendiriciler Vajinal lubrikanlar Östrojenli kremler Ağızdan hormon tedavisi

Hormon tedavisi (HT) Amaç Menopoz dönemindeki kadınlarda östrojen eksikliğine bağlı semptomları gidermek KADININ YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMEK Östrojen + Progesteron siklik (kesintili –ardışık) kontinü(kesintisiz)

Hormon tedavisi (HT) Ateş basmaları, Kadınlık organlarında çekilme ve işlev bozuklukları (atrofi) Kemik erimesinin önlenmesi için uygulanabilir. HT ağızdan alınan ilaçlar, buruna sıkılan sprey, cilte sürülen krem veya yapıştırılan bantlar ya da vaginal fitillerle uygulanabilir.

Hormon tedavisi felç, kan pıhtılaşması ve meme kanseri risklerini arttırabilir. Bu nedenle yaş, ırk, aile ve sağlık geçmişi gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.

KİMLER HT KULLANAMAZ? Meme kanseri Rahim kanseri Melanom Tekrarlayan tromboembolik ataklar Tromboemboli (akut dönem) Akut dönemde miyokard enfarktüsü Karaciğer hastalıkları

En Son Kabul Gören Görüş Tedavi kişiselleştirilmeli! Her hasta için özgün hedefler belirlenmeli Hastanın beklentilerini karşılayacak en iyi tedavi seçeneği belirlenmeli - Aile öyküsü (KVH, meme ca) - Hormonal/Nonhormonal - Doz,uygulama yolu - Yaşam tarzı değişimleri (diyet, egzersiz…) Yıllık kontrollara uyum sağlanmalı - Jinekolojik muayene ve pelvik USG - Vaginal smear - Kan biyokimyası - Mamografi

Osteoporoz

Osteoporoz “Kemik miktarının azalması” “İskeletin belirli kısımlarında, kırıklara aday olacak veya hatta kırık bulunacak şekilde incelmesine neden olacak derecede ilerlemiş kemik kaybı”

Normal Osteoporotik Ağır Osteoporotik These images illustrate the microarchitecture of vertebrae of normal bone, osteoporosis and severe osteoporosis. In the normal bone, note the perpendicular orientation between the horizontal and vertical trabeculae. This interconnectivity of the three-dimensional lattice of the trabeculae makes the vertebral bodies particularly well suited to support compressive loads. In the osteoporotic vertebrae, one sees loss of connectivity, with interrupted or truncated rods, and thinning of trabecular plates. Note that the loss of horizontal or lateral struts occurs before loss of vertical struts, resulting in reduced load-bearing capacity, decreased bone strength and a greater susceptibility to fracture. This helps us understand why the definition of osteoporosis includes a reference to both a loss in mass or bone density as well as microarchitectural deterioration.

Osteoporoz gelecekteki sağlık ve yaşam kalitesini etkileyecek ciddi sağlık problemlerine yol açabilir.

Yaşın ve Menopozun Kemik Üzerine Etkisi Konsolidasyon Kemik Kitlesi Pik kemik kitlesine ulaşma Yaşa bağlı kemik kaybı Erkek Kadın Menopoz Yaş 10 20 30 40 50 60 70 26

Kemik Dengesi Kemik yapımı - Osteoblast Kemik yıkımı - Osteoklast

Osteoporoz: Kemik Kompartmanları ve Osteoporotik Kırıkların Oluştuğu Üç Ana Nokta Omurlar Kalça Bilek Menopoz sonrası en sık kırık; - Omurlar (%43) - Femur boynu (%17) - Radius distali (%13)

DEXA

Osteoporozda Risk Faktörleri İlerleyen yaş Kalıtım Östrojen eksikliği Kalsiyum alımında yetersizlik Zayıf vücut yapısı, boy-kilo oransızlığı Sigara Fazla kafein, alkol Hareketsizlik Tiroid hastalıkları Bazı ilaçlar (idrar söktürücüler, müshiller, kortizon...) Güneşe yetersiz maruz kalma

Osteoporozdan Korunma Yolları Yeterli kalsiyum alımı (günde en az 600 mg) en iyi kaynak süt ürünleri,yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller Egzersiz Erken yaşta başlanmalı Egzersiz alışkanlığı düşme ve buna bağlı kırıkları %25 azaltır D Vitamini (800 IU/gün ) Östrojen

Güneşlenme Florür alımı Aşırı protein ve tuz tüketiminden kaçınılmalı Aşırı çay, kahve ve kola tüketiminden kaçınılmalı Sigara bırakılmalı

EGZERSİZ Yararları: bağışıklık, kalp-damar, kemik, duygudurum, eklemler, KŞ, sıcak basmaları Koruyucu: osteoporoz, meme kanseri Aerobik - 30-45 dak/ 4-5 kez / hafta Ağırlık çalışmaları - 2-3 kez/ hafta

EGZERSİZ Vücudun insüline duyarlılığını arttırır İnsülin reseptör sayısını arttırır İnsülin reseptörlerinin duyarlılığını arttırır Vücut yağını azaltır ve kas kütlesini arttırır Bel-kalça yağ oranını azaltır Kolesterol ve TG düzeyini düşürür Kan basıncını düşürür

EVDE EGZERSİZ Yerinde yürüyüş veya koşu (Yumuşak zemin üzerinde) İp atlamak ( 10 ip atlama- 10 adım gezinti) Basamak çıkma (40x40 üst yüzey ve 15-20 cm yükseklik) Dans etmek Kondüsyon bisikleti Koşu bandı

Pratik öneriler Arabanızı gideceğiniz yerden uzağa park edin. Yürüyen merdiven-asansör yerine merdiven kullanın. Yürüyerek gidebilecekseniz araba kullanmayın. Alışverişinizi uzak yerden yapın. Otobüse bir durak sonra binin veya bir durak önce inin. Haftanın 3-4 günü düzenli olarak yürüyün. Ev ve bahçe işleri yapın

Beslenme önerileri ↓ yağ, iyi yağ (Zeytin yağı, keten tohumu,Omega-3 yağ asitleri) ↑ lif İşlenmemiş gıdalar Meyve- sebze Tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar Su Kafein, alkol, şeker ø Destekler Ca 1200 mg/g Vitamin D 800 ünite/g Magnezyum Multivitaminler Antioksidanlar

HT alternatifleri Sıcak basmaları Kedi otu İyi beslenme, iyi yaşam Bitkiler ve Vitaminler Soya Keten tohumu Hohoş kırmızı yonca Melek otu Kedi otu Çuha çiçeği Vit E 800u/gün Vit C 1200mg/gün Kalsiyum 1200-1500 mg/gün SSRI’lar (Prozac, Zoloft, Celexa, Lexapro vs) Egzersiz There will be pt.s who do not want to take hormones and those that should not take hormones. For those pt.s there are some remedies that work for hot flashes. Soy can be purchased in tablet, eaten in foods (milk, tofu, soy nuts etc). Soy is believed to work because it is rich in phytoestrogens. Soy seems to be safe even in women who have a history of breast cancer. Many women swear by black cohosh which has estrogenic properties. Dong quai helps some women. Remifemin is an OTC product that contains black cohosh. There are other OTC menopausal preparations, like Estroven which contains soy and other plant isoflavones along with vitamins and minerals (Ca++, folic acid and B vitamins). Promensil is an OTC product containing red clover isoflavones. Some vitamins have been shown to help in some studies, and they are vitamins E and C. Calcium may help as well and postmenopausal women should take it anyway for their bones. Often, herbs and vitamins are not enough, especially in pts with a hx/o breast cancer who are taking Tamoxifen. In these women, SSRI’s are very helpful and can reduce the incidence of hot flashes. Make sure to ask your patients that take herbs and vitamins if they are taking St. John’s Wort. St. John’s Wort has SSRI actions and so should not be taken with an SSRI. Also be sure to ask about any other herbs and look up the interactions. For instance, Dong quai can potentiate the action of coumadin. And finally, exercise helps reduce hot flashes as well and is important for their overall health anyway.

Bitkisel ajanlar: Keşke!!!! Kesin kanıtlar ve güvenlik?? Etkinlikle ilgili kanıtlar?? Kalite standartları??

Kedi otu Valerian Root (Valeriana officinalis) Uykusuzluk, endişe

Melissa otu Lemon Balm (Melissa officinalis) Rahatlatıcı etki

Black cohosh Hohoş (yılanotu, kızılderili otu, tahta biti otu) Ateş basmaları

Keten tohumu Flax Seed , Linseed Kabızlık Kolesterol yüksekliği Sıcak basmaları Taze öğütülmüş olarak tüketilir 2 çorba kaşığı/gün

Soya fasulyesi izoflavonları soy isoflavones Sıcak basmaları Kemik kaybı yavaşlar Kısa ve uzun dönem hafıza düzelir Lipid profilinde iyileşme Türkiye'de yetiştiği halde tıbbi olarak pek kullanılmayan bitkilerdendir.

Sarı kantaron, St. John's wort (binbirdelik otu, kanotu, kılıçotu, koyunkıran, kuzukıran, mayasılotu, yaraotu) Depresyon Endişe Sıcak basmaları

Stres Yönetimi Doğa Destek gurupları Danışmanlık Aile ve arkadaşlar Umutlar ve hayaller Manevi uğraşlar

1925 2005 Üçü de 50 YAŞINDA!

Hormon kullansam da kullanmasam da daha iyi bir yaşam için ne yapmalıyım? Daha fazla hareket Sigara Ø Dengeli beslen,kilona dikkat et Düzenli check-up(Pap smear, KB, boy ölçümü, kemik yoğunluğu, görme, kalp,diyabet kontrolü) Kalsiyum, vitamin D kullan Kan şekerini ve yağlarını düzenle Meme muayenesi ol,mammografi çektir…

MEME KANSERİ Risk Faktörleri Değiştirilemez Cinsiyet Yaş Genetik Yatkınlık Meme değişiklikleri Irk Çevresel etkenler İlk adet-menopoz yaşı Değiştirilebilir İlk doğum yaşı HRT kullanımı Alkol kullanımı Kilo Nonmodifiable & Modifiable Risk Factors There are a number of nonmodifiable & modifiable risk factors, which will be discussed in, further detail and include:

Değiştirilemez Risk Faktörü Cinsiyet K=100x Gender Approximately half of all women who develop breast cancer have no identifiable risk factor other than being female and ageing. This means it is very important for every woman to be aware of this disease, and to try to ensure that they find it early. If breast cancer is detected while it is still confined to the breast, the cure rate is more the 95%! However, there are factors that can increase the chance of one person getting the disease over another. Although men do get breast cancer, the main risk factor is being female. • Just being a woman is a risk factor for breast cancer. • While men can also get breast cancer, the disease is 100 times more common in women than men.

Değiştirilemez Risk Faktörleri Yaş Yaş Risk 20-30 1/2152 30-40 1/251 40-50 1/69 50-60 1/36 60-70 1/26 70-80 1/23 Yaşam boyu 1/7 Risk Düşük Risk Fazla Age Besides being female, the greatest factor for breast cancer is age: older women are much more likely to get breast cancer. Breast cancer is much less frequent among younger women, the earliest diagnoses usually being made at around 25 years. This chart shows how breast cancer risk increases with age. ---------------------------- Age – Breast Cancer RR 18.0x more likely in 70s than in 30s. Age • The risk of breast cancer increases as a woman ages. Most breast cancers occur in women over the age of 50. Approximately 77% of women with breast cancer are over age 50 at time of diagnosis ACS,2003

Değiştirilemez Risk Faktörleri Genetik Yaşam boyu %80 RR 3.0-7.0 Meme Kanserlerinin - %5-10 Genetic and Familial Factors In addition to gender and age, a family history of breast cancer is also recognised as a risk factor for the disease. FAMILY HISTORY: If your mother, sister, or daughter has developed breast cancer before menopause, you are three times more likely to develop the disease. If two or more close relatives (e.g., cousins, aunts, grandmothers) have/had breast cancer, you are at increased risk as well. Recently, scientists have found that mutations in genes BRCA1 and BRCA2 increase one's susceptibility to breast cancer. A simple blood test can tell you if you have such a condition. --------------------- Family history – 1st degree relative. (20% of women with BC have 1st degree relative with BC, RR 2.6). Genetics: (RR 3.0-7.0) - BRCA-1 = increased breast and ovarian cancer in women. - BRCA-2 = increased risk of breast cancer only, but in men and women.

Değiştirilemez Risk Faktörleri Aile hikayesi 1 birinci dereceden akrabada - RR 1.5-2.0 2 birinci dereceden akrabada - RR 5.0 %80’inde aile hikayesi yok Nonmodifiable Risk Factors Family History • Having a family history can increase your risk of breast cancer; however, most women with breast cancer have no family history. Genetic Risk • Some women have mutations or changes in certain genes that can increase their risk of breast cancer. • The BRCA1 and BRCA2 are two of the genes that when mutated can increase breast cancer risk. BRCA1/BRCA2 mutations account for 5-10% of Breast Cancers; Women with these mutations have an 80% chance of developing breast cancer during their lifetime; also at  risk for developing ovarian cancer Other gene mutations that many contribute to breast cancer: ataxia-telangiectasia mutation (ATM), CHEK-2 gene, p-53 tumor suppressor gene

Değiştirilemez Risk Faktörleri Çevresel Faktörler Endüstriyel bölgeye yakın yaşama Bazı gaz ve metaller Environmental Factors As with many other cancers, being around certain environmental factors, such as radiation, increases the risk of breast cancer. Thus, women who were exposed to high levels of radiation, such as those who had radiation to treat other cancers as a child, are at a higher risk of developing breast cancer. Also, living close to industrial areas, and in regions with heavy pollution, or exposure to certain metals or gases may increase your risk for cancers. Özellikle genç yaşta 10-20 yaş – RR >20 20-30 yaş – RR 15  50 yaş – RR 1.0

Değiştirilemez / Değiştirilebilir Risk Faktörleri Hormonal Faktörler Riski Arttıran İlk adet: 12 y. önce (RR 1.5) Menopoz: 55 y. sonra (RR 2.0) İlk gebelik yaşı: 35 y. sonra (RR 2-3.5) HRT – 5 yıldan fazla (RR 1.2-1.4) There has been a lot of evidence to show that breast cancer is linked to menstruation and pregnancy. Breast cancer appears to be more common in women who had their first menstruation early in life, for example before they were 13 years of age and / or didn't reach the menopause until after they were 50 years of age. This is because high levels of oestrogen are produced during the menstrual cycle and oestrogen helps cancer cells to grow. The longer the time a woman produces oestrogen, the more chance of developing breast cancer. Having a first pregnancy late in life also increases risk. The long-term use of oral contraceptives can affect oestrogen levels, and may increase the risk of breast cancer. Hormones can also protect you from breast cancer. Women who have their first baby before the age of 30, and who breast-feed their babies, are less at risk for breast cancer. ----------------------------------------------- The following also put you at greater risk: If you began menstruating early (before age 12) If you take birth control pills (though evidence is not conclusive) Additional If you never have children If you have children when you are 30 or older If you have menopause at 55 or older If you take Hormone Replacement Therapy (HRT) Higher estrogen levels are strongly linked with susceptibility to breast cancer. --------------------- 4. Hormonal: – early menarche <12 yo, RR 1.5 - late menopause >55, RR 2.0 - older age at first pregnancy, RR 2-3.5 - HRT use, RR 1.2-1.4 OCT – conflicting data, RR 1-1.2 Modifiable Risk Factors Several other risk factors for breast cancer have the potential to be modified or changed. Reproductive History • Women who experience continuous menstrual cycles until menopause are at a slightly increase risk. • Having children after age 30 slightly increases breast cancer risk. Oral Contraceptive Use • A recent study showed that using oral contraceptives or The Pill (which generally contain estrogen and progesterone) seems to slightly increase the risk of breast cancer. • However, women who stopped the pill more than 10 years ago do not seem to have any increased risk. Hormone Replacement Therapy (HRT) • Hormone replacement therapy consists of estrogen plus progesterone given to postmenopausal women. • The use of HRT can increase breast cancer risk; however, this risk returns to normal 5 years after stopping HRT. Riski Azaltan İlk doğum: 20 y. önce Emzirme > 16 ay Premenopozal

Değiştirilebilir Risk Faktörleri Beslenme Yağlı beslenme Aşırı kilo Fazla alkol kullanımı 1/günde – hafif 2-5/günde – 1.5 Diet A good, balanced diet is important. There is good evidence to suggest that animal fat can increase the risk of breast cancer. Being overweight also increases your breast cancer risk. Research has also shown that too much alcohol can increase the risk of breast cancer. Women who drink a great deal are more likely to develop invasive breast cancer than women who do not drink. ----------------------------------------- Several studies found a lower incidence of breast cancer among women who exercise regularly Higher proportion of breast cancer among obese women. There is increased risk of breast cancer with increased alcohol use (i.e., 3 or more drinks per week); perhaps due to the fact that alcohol increases blood estrogen levels. 6. Environment – high fat diet has conflicting data. Alcohol Use • Studies suggest that drinking alcohol can increase breast cancer risk. • It seems that while one drink a day increases risk slightly, having 2 to 5 drinks per day can increase risk 1.5 times.

Kendi Kendine Meme Muayenesi KKMM Amaç-Kendi meme dokumuzu daha iyi tanımak, memelerde oluşabilecek farklılıkları erken tanımak Ne zaman yapılmalı? Adet görüyor ise: En iyi dönem adet bitiminden 5-7 gün sonra Adet görmüyor ise: Her ayın belli bir günü

KKMM - Gözlem Gözlem 3 yönden (ön-yan) Ciltte renk değişikliği Meme: Büyüklüğü Şekli Kontür – hatları Simetri Meme uçları: Yön Ciltte renk değişikliği Ciltte çökme/çekilme Meme ucunda akıntı

Belirti ve Bulgular

KKMM - Palpasyon Basınç Hafif – alttaki dokuyu hareket ettirmeden cilt üzerine Orta – o bölgedeki dokuya Güçlü – kaburgalara doğru

KKMM’sini DUŞ ALIRKEN YATARKEN kolunuzun altına bir Yastık alarak yapabilirsiniz.

KKMM - Palpasyon Meme Lenf bezleri 9/10 kitle kanser değil

Bulgular Oval ve dıştan sert, fakat içi ezilebilen tek bir kitle Kist Hareketli Dolgunluk ağırısı Farklı boyut – iğne ucu-nohut 35-50 yaş sık Kauçuktan yapılmış topa benzeyen ve hareket ettirilebilen tek sert bir kitle Fibroadenom Bağ dokusu Ağrısız Boyutu farklı olabilir – bilye – limon

Bulgular Hareket etmeyen tek sert bir kitle Sert, Kenarları düzensiz, Tek memede Adet - boyutu değişmiyor, Ciltte çökme Hareketsiz Meme kanseri olabilir Hareket etmeyen tek sert bir kitle Kitle sert, kenarları düzensiz ise, tek memede ise ve adet kanaması sırasında boyutu değişmiyorsa, ciltte çökme oluyorsa ise ve hareketli değil ise. Meme kanseri düşünülebilir

Memede Anormal Bulgular Memenin büyüklüğünde ve şeklinde değişiklik Memede kitle Hekime başvurmalı Meme ucunda akıntı veya hassasiyet Meme dokusunda değişiklikler

Klinik Meme Muayenesi 20-39 yaş 3 yılda bir > 40 yaş Yıllık

Mammografi > 40 y. Yıllık

Yaşam tarzı değişiklikleri Alkolü azaltmak / bırakmak Sigaranın bırakılması Düzenli fizik egzersiz yapmak Kilo vermek Diyet (daha fazla sebze-meyve, daha az yağlı gıda) Kan basıncının azaltılması Diyabet ve lipid kontrolü

TEŞEKKÜR EDERİM…