Genel Denge ve Refah Ekonomisi 10. BÖLÜM Genel Denge ve Refah Ekonomisi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Amaçlarımız Tüketimde etkinlik (Pareto optimumu) Üretimde Etkinlik ve Üretim İmkanları Eğrisi Ekonomide genel denge Sosyal refah kriterleri Refah ekonomisi ve devletin rolü Anahtar kavramlar: Genel denge analizi, Pareto optimumu, Sosyal fayda fonksiyonu, Kısmi denge analizi, Scitovsky kriterleri, Anlaşma eğrisi, Üretim imkanları sınırı eğrisi, Kaldor-Hicks kriterleri, Piyasa başarısızlığı, dışsallıklar 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

Giriş/Pareto Optimumu Tüm girdi ve çıktı piyasalarında arz-talep eşitliğinde DENGE Eşanlı olarak sağlanması Tüketici ve üreticiler (firmalar) bütçe kısıtı altında karını maksimize etmeye alışırlar 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

Genel ve Kısmi Denge Genel denge analizinde Walras’yan sistem statiktir. Zaman (ti) faktörü farklı iki dönemi karşılaştırarak statik bir değerlendirme yapılır. Walras’yan sistem dinamik değildir. Çünkü, t1 ve t2 dönemler arasında bir geçiş süreci göz önüne alınmamaktadır. İktisat politikası analizlerinde hangisi kullanılmalı Kısmi denge analizi mi Genel denge analizi mi Örneğin endüstri emek piyasası sermaye piyasasına gör küçükse göz ardı edilebilir. Yiyecek ve giyecek zevklerdeki tercih göz ardı edilebilir Demir-çelik üretindeki bir teknolojik değişme ya da Petrol darlığının çok büyük genel denge etkileri vardır. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

Genel Denge Genel denge analizi ile bütünleşen bir konu, refah ekonomisidir. Birden fazla iktisadi durum içerisinde, toplumsal yönde en çok istenilen durum ön plana çıkar. Bu da kabul görmüş optimal kriterlerdir. En çok kullanılan refah kriteri Pareto Optimalite kriteridir. Pareto Optimaliteye göre, hiç kimsenin refahı azaltmaksızın bazı bireylerin refahını arttıran her türlü değişiklik toplum refahını arttırır. Refah ekonomisi, değer yargıları ön planda tuttuğu ve “ne olmalıdır” şeklinde iktisat politikası değerlendiren normatif bir teoridir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

Tüketiciler Arası Değişimde Etkinlik ve Genel Denge Mallar tüketiciler arasında etkin dağılımının sağlanması sonucunda tüketicilerin daha iyi konuma geçmeleri, tüketiciler arasında değişimi gerekli kılar. Eğer değişim yoksa kazanç yoktur anlamına gelir. Böylece malların tüketiciler arasında etkin dağıldı ya da Pareto optimalitesi sağlanır. Edgeworth kutu diyagramı çerçevesinde, iki tüketici ve iki mal bulunduğu varsayımına göre hareket eder. Burada n sayda tüketici ve m sayıda mal sözkonusudur Ekonomide iki mal vardır (X,Y) Ekonomide iki tüketici vardır (A,B) Tüketici A’nın başlangıçta sahip olduğu mal demeti Tüketici B’nin Başlangıçta sahip olduğu mal demeti Farksızlık eğrilerilerine sahiptirler Tüketicilerin fayda fonksiyonu birbirinden bağımsızdır Tam rekabet koşulları geçerlidir Analize işlem maliyetleri, dış ticaret ve devlet dahil edilmemiştir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 3

Edgeworth Diyagramı Değişim Alanı Tüketici Geliri 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 3

Genel Denge/Walras yasası Eğer ekonomide arz ve talep eşitliği sağlanmıyorsa, diğer olası fiyat oranları denenecektir. Burada, Tüm piyasalarda arz ve talep eşittir Tüm tüketiciler, bu fiyat oranındaki değerlendirmeler çerçevesinde bütçe kısıtlarına da diikate alarak faydalarını maksimize ederler Tüketiciler arasındaki denge koşulu; 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

Değişimde Etkinlik ve Pareto Optimumu Tüketiciler arasında malların dağılımının optimal olabilmesi açıklayabilmek için Pareto optimumu iki tüketiciyi analiz etmektedir. Tüketiciler arasındaki denge koşulu; Rekabetçi dengede tüm tüketiciler için marjinal ikame oranının eşit olduğu Pareto Optimumun sağlandığı kabul edilir. Dolayısıyla rekabetçi dengede, Pareto optimumdur. Bu durum dışsallıkların yaşanmadığı ortamda hep olacaktır. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

Dağılım ProblemiPareto Optimal ve Pareto Üstün Noktalar 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Diğer Değişim Olanakları ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde İkinci Teorem) Rekabetçi işleyişte fakir fakir ve zengin zengin konumda kalmaktadır. İktisatçılar genelde başlangıç dağılımının iyi veya kötü konusunda fazla tartışmaya girmezler. Başlangıç dağılımın daha eşit (adil) olması için çaba harcayan politikacılardır. Vergiler Transfer harcamaları Bu durum refah ekonomisinde ikinci teoremdir 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

A Tüketicisi B ye oranla oldukça zengindir Diğer Değişim Olanakları ve Pareto Optimumu (Refah Ekonomisinde İkinci Teorem) A Tüketicisi B ye oranla oldukça zengindir 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2

ÜRETİMDE ETKİNLİK VE GENEL DENGE Üretim sürecinde elde edilen ürünlerden birinin üretim miktarını azaltmadan, diğerinin miktarının arttırılmasının olanaksız olduğu durumda, girdilerin etkin dağılımının gerçekleştiği, dolayısıyla üretimde etkinliğin sağlandığı kabul edilir. Burada da Edgeworth kutu diyagramı kulanılabilir. Burada iki mal üretildiği (X,Y) İki girdi kullanıldığı (Emek ve sermaye) (K,L) varsayılır Üretim faktörleri homojendir, üretim teknolojisi veridir Üretim fonksiyonları orijine göre dış bükeydir Ölçeğe göre sabit getiri vardır 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

ÜRETİMDE ETKİNLİK VE GENEL DENGE X malı üretimi arttığında Y malı için daha az girdi kullanılır 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Üretim İmkanları Eğrisi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Üretim İmkanları Sınırı Üretim imkanları eğrisi Şekil 10.5 de görüldüğü gibi orjine içbükey olacağı gibi, orijine dış bükey veya doğrusalda olabilir. Orijine göre içbükey olması için Her iki mal için azalan getiriye sahip olma Üretim fonksiyonlarından birisi azalan getiriye sahip iken diğeri sabit getiri Her iki üretim fonksiyonu sabit getiriye sahip olmalarına rağmen, doğrusal olmayan etkin üretim seti olması Orijine göre dışbükey olması için Üretim fonksiyonlarından birinin ölçeğe göre artan getiriye sahip olması gerekir 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Marjinal Dönüşüm Oranı Marjinal Dönüşüm Oranı (MDO): Bir maldan bir birim daha fazla üretmek için öteki maldan ne kadar fedakarlık etmek gerektiğini gösterir MRTYX=-ΔY/ ΔX =-dy/dx MDO ile, Y malı üretimindeki girdilerin X malı üretimine transfer edilmesi ile, ekonomide nasıl bir etkin dönüşüm sağlanacağını gösterir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Dağılımda ve Üretimde Denge Yanlızca üretimde etkin biçimde gerçekleştirmek Pareto etkinlik için yeterli koşulu sağlamamaktadır Çünkü, üretim imkanları eğrisi üzerinde sayısız çıktı bileşeni vardır. Üretimde, tüketici talebine ve mevcut girdi miktarına bağlı kalınarak etkinlik belirlenebilir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Rekabetçi Fiyatlar ve Ekonominin Genel Dengesi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

İkinci En İyi Teorem Kısıt AB doğrusu 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Sosyal Refah Kriterleri Başka hiç kimsenin durumu kötüleşmeden bir kişinin durumu iyileşiyorsa sosyal bir iyileşmenin söz konusu olduğu Pareto kriterinde, gelir dağılımı veri alınarak optimal bölüşümü araştırılmaktadır. Bu kriterde adaletli gelir dağılımı göz önüne alınmaz Gelir yeniden dağılarak sosyal refahı yükseltmek mümkün olabilir Yoksulun durumu düzelirken, zenginin durumunda kötüleşmeye yol açabilir. Bu durum tartışmalı İktisatçılar bu durumu bazı kriterlerle açıklamaya çalışmışlardır. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Kaldor ve Hick Kriterleri N. Kaldor’a göre, yeni çıkan durumda kazançlı çıkacak olanlar, zarar görenlerin tam olarak telafi etseler bile, hala kazançlı iseler sosyal refah artmış olur Tazminat ilkesi J.R. Hicks’e göre bir politika sonucu zarar görenler, bu politikanın uygulanmamamsı için önerdikleri parasal ödemelerle kazançlı çıkanları ikna edemiyorlarsa bu durum sosyal iyileşmedir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Scitovsky Kriteri Hem Kaldor hem de Hicks kriterlerine uygun olması gerekiyor. Politika değişkeninin yol açtığı refah artışından söz edilebilmesi için, avantajlı duruma geçenlerin kazançları, kaybedenlerin zararından büyük olmalı Ayrıca, kazançlı olanların zarar görenleri ikna edebilmeleri; zarar görenlerin ise, kazançlı duruma gelenlerin böyle bir değişimin olmaması için ikna edememeleri gerekmektedir. Kaldor, Hicks ve Scitovsky kriterlerinin ortak yanı, kazanların kaybedenlere potansiyel olarak para ile ödeme yapacakları varsaymalarıdır. Bu durum paranın marjinal faydası herkes için aynı olduğu varsayımına dayanmaktadır. Paranın marjinal faydası herkes için eşit mi ? Örneğin politika değişikliği A bireyi 10 TL kazandırıyorken B bireyi 5 TL kaybediyor. A zengin B fakir ise…. Gelir dağılımın adil dağılımını sağlamak veya eşitliğe dayalı bir politika iyidir (Bergson; Rawls) 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Refah Ekonomisi ve Gerçek Dünya Piyasa ve Devletin rolü Piyasaya hiçbir müdahale kaynak dağılımında etkinliğe yol açabilir mi?, Piyasa başarısızlığı Piyasa gücü Üretici ve tüketicinin gücü Fiyat (P=MC) eğer P>MC ise ? Pareto optimum 10. Ünite/Erkan AKTAŞ

Piyasaların Var Olmaması ve Etkin Olarak İşlememesi 10. Ünite/Erkan AKTAŞ