MİNERALLER Dr. Mehmet PENSE S.Ü. Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu

92 doğal elementten 50 veya daha fazlası insan vücut doku ve sıvılarında bulunmaktadır. 4 element (O2,H,C ve N) insan vücudunun % 96 sından fazlasını oluşturur.Bunun yarıdan çoğu,O2 ve oksijenin hidrojen ile oluşturduğu sudur. Vücudun kalan %4 lük kısmı ise elzem veya elzem olmayan minerallerden ve mineral kontaminantlardan oluşur.

İnorganik elementler veya mineraller 2 başlıkta toplanır. 1-Elzem makro mineraller (günde 100 mg dan fazla gereksinirler ve vücutta 5 gr dan daha fazla miktarlarda bulunurlar 2- Elzem mikro mineraller ( günde birkaç mg dan fazla gerksinmezler ve vücutta 5 gr dan daha az miktarda bulunurlar)

Minerallerin görevleri Vücut dokularının yapısal ögeleridir. 1-Ca,P ve Mg kemik ve dişlerin yapıtaşıdır. 2-S,sistin ve metionin gibi aminoasitleri içeren proteinlerin yapısındadır. 3-Co,B12 vitamininin elzem ögesidir. 4-Fe,Hb ve miyoglobin,Fe ve Cu, sitokrom oksidaz gibi metalloenzimlerin yapısındadır. 5-I,tiroid hormonu tiroksinin yapısındadır.

Metabolik fonksiyonlarI 1-Sıvı dengesinin sağlanması 2-Asit baz dengesiin sağlanması 3-Sinir kas çalışması,elektro kimyasal uyarıları sinir boyunda taşıyarak ka s kasılmasını sağlar. 4-Hücre geçirgenliği,Na-K pompası ile maddelerin hücre membranından geçişlerini sağlar.

sodyum Vücuttaki sodyumun %30 kemik kristallerinin yüzeyinde bulunur ve gerektiğinde hızla çözünerek kana karışır. Na eksikliği,K fazlalalığı oluşur.Bu şekilde ortaya çıkan bozukluğa adison hastalığı denir.

Na yetersizliğinde Kusma Zihin bulanıklığı Kas yorgunluğu Ağrı ve kramp İştah azalması Solunum yetersizliği görülür. Vücutta Na birikir,ödeme ve kan basıncının artmasına neden olur.

Na kaynakalrI Sofra tuzu,kabartma tozu ve yemek sodası Soya sosu İşlenmiş besinler ( Na alımının %75 ini oluşturur.) Salamura besinler (zeytin,turşu,peynir) Doğalolarak; yumurta,et,süt,dereotu,ıspanak,pancar, yeşil yapraklı sebzeler,havuç kereviz,enginar,kuşkonmaz

Potasyum Kalp kasının için serum K düzeyinin normal sınırlarda olmasının yaşamsal önemi vardır. Bazı böbrek hastalıklarında Na atımı azalırken K atımı artabilir. Diyare,kusma,protein enerji malnütrisyonunda (PEM) K atımı artabilir.

Metabolik fonksiyonlarI 1-Sıvı elektrolit dengesinin sağlanması 2-Asit baz dengesinin sağlanması 3-Kas aktivitesi 4-Glikojen oluşumu 5-Protein sentezi

K yetersizliği Dehidratasyon Aritmi(kalp atışında bozulma) Glikojen deposunun azalmasına bağlı kas yorgunluğu ve zayıflığı Paraliz (felç) Solunum yetersizliği Konfüzyon(zihin karışıklığı) a neden olabilir.

K kaynaklarI Kahve Kurubaklagiller Yeşil yapraklı sebzeler Diğer sebze ve meyveler Yağlı tohumlar Et Süt

klor Metabolik fonksiyonları ; 1-Su elektrolit dengesi 2-Asit baz dengesi 3-Mide HCl salgısı içinde yer alarak sindirime yardımcı olur.

KALSİYUM İnsan vücudunda en çok bulunan mineraldir. Vücut ağırlığının %1.5-2.0 sini oluşturur. Total vücut minerallerinin %39 unu oluşturur.

Bunun %99 u kemik ve dişlerdedir. Kalan %1 i ise, vücut sıvılarındadır. Kemik dinamik bir dokudur.Devamlı yapım ve yıkım söz konusudur. Hergün 500mg Ca kemiklere girmekte ve kemiği terketmektedir.

Kalsiyumun metabolik fonksiyonları 1-Kemik ve diş yapımı 2-Kan pıhtılaşması Sinir iletimi,sinir uyarılarının taşınmasında görev alır. Kas kasılmasını sağlar Hücre zarı geçirgenliğini etkileyerek memebran sıvı geçişini kontrol eder. Enzim aktivasyonu 3-Raşitizm ve osteomalasia

osteoporozis D vitamini ve hormon tedavisi yararlıdır. Küçük yaşlardan itibaren yeterli Ca tüketimi önemlidir. C vitamini kollajen sentezinde görev alır. Aşırı protein,kafein,tuz,alkol ve sigara Ca atımını arttırır. Stres Ca atımını arttırır.

Kalsiyum gerekinmesi Emilimi etkileyen etmenler ile idrarla Ca atımını arttıran etmenler göz önünde bulundurulmalıdır. Aşırı protein Na Alkol Kafein

fosfor Kalsiyumun metabolik ikizi olarak adlandırılmştır. Kalsiyumdan sonra vücutta en çok bulunan mineraldir. Ca gibi kemik yapımında görevlidir. Her ikisinin de emilimi ve atımı, metabolik regülasyonu D vitamini ve PTH ile ilişkilidir. He ikisi de sütte eşit miktarda bulunurlar.

Metabolik fonksiyonlarI 1-Kemik ve diş oluşumu 2-Fosfolipit bileşiminde hücre zarının temel bileşeni 3-ATP oluşumu 4-Nükleik asitlerin temel bileşeni 5-Fosforilasyon reaksiyonları 6-Yağ asitlerinin transportu 7-Asit-baz dengesinin sağlanması 8-Vitamin Co enzimlerinin oluşumu 9-Bazı proteinlerin bileşeni

magnezyum Metabolik fonksiyonları ; 1-Kemik ve diş yapımı 2-Sıvı ve elektrolit dengesi 3-Asit-baz dengesi 4-Sinir-kas çalışması 5-Enzim çalışması 6-Bazı hormonların çalışması için gereklidir. 7-Kan basıncının düzenlenmesinde yardımcıdır. 8-Yaşlılarda glikoz toleransını düzeltici etki yaptığı belirlenmiştir.

Magnezyum kaynaklarI Süt Peynir Et Su ürünleri Tahıl,kurubaklagiller,yağlı tohumlar Koyu yeşil yapraklı sebzeler Çikolata ve kakao

KÜKÜRT Metabolik fonksiyonları ; 1-Proteinin yapısal devamlılığını sağlar 2-Enzim aktivitesi 3-Enerji metabolizması 4-Detoksifikasyon

kaynaklarI Et Yumurta Süt Peynir

MİKROMİNERALLER

Demir İnsan vücudunda 3-5 g Fe bulunur. Kırmızı kan hücrelerinde yüzlerce hemoglobin vardır. Hemoglobinlerin yapısında da Fe bulunur.

Mikromineraller Günde birkaç mg dan fazla gereksinmezler. Vücutta 5 gr dan daha az miktarda bulunurlar.

İŞLEVLERİ 1-Başlıca işlevi O2 taşımasıdır. 2-Enzim çalışması

Demir normal immün sistem (savunma sistemi) fonksiyonları için gereklidir.Yetersizliği ve fazlalığı immün yanıtı etkiler. Yetersizliğinde T-lenfosit sayısı,doğal öldürücü hücre aktivitesi azalır ve mitogenik yanıt bozulur. Fazlalığında ise demire gereksinmesi olan bakterilerin artması sonucu enfeksiyon riski artar.

Demir bilişsel performans için gereklidir Demir bilişsel performans için gereklidir.Orta düzeyde yetersizliği bile bilişsel performansı etkilemektedir. Çocukların ögrenmesi ve okul başarılarını olumsuz etkilemektedir.

Besnlerdeki demir 1 -Hem fe (Hb,myoglobin) et, balık, tavuğun içerdiği demirin yarısı (%50-60) hem demir,kalanı hem olmayan demirdir. 2-Non hem demir (hem olmayan demir) bitkisel kaynaklardaki demir

Demir kaynaklarI Miktar ve emilim yönünden en iyi demir kaynagı kırmızı ettir. Tavuk eti (özellikle but eti) Balık eti Yumurta Pekmez Kurubaklagiller Kuru meyve Yeşil yapraklı sebzeler Yağlı tohumlar

bakIr

İyod Yetişkinlerde 20-30 mg Iyod bulunur. %75 tiroid bezi %25 kan ve diğer dokularda

Iyod kaynaklarI En iyi kayanak deniz ürünleridir. 100gr balıkta ortalama 30 mcg iyod bulunur Toprak ve sudaki Iyod miktarına göre besinlerin I miktarı değişmektedir. İyodlu tuz kullanılmalıdır.

Çinko yetersizliği Cücelik Cinsiyet organlarının gelişememesi Karaciğer ve dalak büyümesi Tat algılamada bozukluk Sinir ve sindirim sistemi bozuklukları Çinko ile tedavi sonucu olumlu değişmeler görülür.

Çinko kaynaklarI

florid Florid yoğunluğu düşük suları içenlerde diş çürükleri yüksek Florid yoğunluğu yüksek suları içenlerde ise diş çürükleri düşüktür. Florid dişlerin çürümeye karşı dayanıklılığını arttırmaktadır. Florid kemik mineral kristallaerini arttırmakta,genişletmekte ve sertleştirmektedir.

Florid kaynaklarI Floridin esas kaynagı sudur. Sudan sonra en zengin kaynak deniz ürünleri ve çaydır. Günlük gereksinme 3-4 mg

manganez Yetişkin vücudunda 12-20 mg bulunur. Bazı enzimlerin çalışması için gereklidir. Bu enzimler ; Bağ dokusunun oluşumu Büyüme Lipid ve CHO metabolizması için gereklidir. Antioksidan etkilidir.

kaynaklArI Tam tahıl ürünleri Kurubaklagiller Sert kabuklu meyveler Sebzeler Çay

krom İnsan vücudunda 0.02-0.64 mg/kg krom bulunur Çogunluğu karaciğerde bulunur

kaynaklArI Organeller Tahıl embriyosu Baharatlar Sularda krom vardır.

molibden Enzim çalışmasında etkilidir. Toksik maddelerin etkisizleştirilmesini sağlar

yetersizliği Sinir sisteminde bozukluk Böbreklerde ksantin taşları Dişlerde çürüme Aşırı alımı gut hastalığına sindirim sisteminde ve kemiklerde bozulmaya neden olur

kaynaklarI Organ etleri Kurubaklagiller Tahıllar Maya

kobalt İnsan vücudunda 1.1 mg kobalt bulunur. %43 ü kaslarda %44 ü diğer dokularda %13 ü kemiklerde bulunur.

Kobalt ‘IN Kükürtlü aa lerin metabolizmasında Demirin kullanılmasında Tiroid hormonunun sentezinde Hipertansiyonda etkisi vardır Co, B12 vitamini içeren besinler yoluyla alınır. Yetersizlik belirtilerine pek rastlanmaz.

selenyum Se antioksidandır (kanser,kalp damar hastalıklarından koruyucu) E vitamini yetersizliğinde oluşan bazı hastalıların iyileşmesinde etkindir.

kaynaklarI Deniz ürünleri Sakatatlar Diğer etler

TEŞEKKÜRLER