SES BİLGİSİ Hazırlayan Gülgün BAKKAL.

Slides:



Advertisements
Benzer bir sunumlar
SES BİLGİSİ.
Advertisements

ÜNSÜZ YUMUŞAMASI SELMA ÇİMEN
SES BİLGİSİ (ÜNSÜZ BENZEŞMESİ)
Yazımı Karıştırılan Sözcüklerin Doğru yazımı Erciyes Üniversitesi,Eğitim Fakültesi Ahmet Şener
Dinle-yor dinliyor e>i
TÜRKÇE’DE SES BİLGİSİ=
KONULAR: Büyük Ünlü Uyumu Küçük Ünlü Uyumu Kaynaştırma Harfleri
Hakan Satılmış/ Türkçe Öğretmeni
SES OLAYLARI.
TÜRKÇE / Ünlüler ve Ses Olayları
SES BİLGİSİ.
Selçuk ÖKSÜZ Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmeni
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME TÜRKÇENİN SESLERİ VE ÖZELLİKLERİ
6. SINIFLAR SES BİLGİSİ.
TÜRKÇENİN SESLERİ VE ÖZELLİKLERİ www. videodershane. com www
SES BİLGİSİ Ali MUTLU MUTLUCAN.
TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
SES BİLGİSİ HAZIRLAYAN:FERİT GÜL.
İsmail ÖZELBAŞ Vaiz FONETİK ve DİKSİYON.
Büyük Ünlü Uyumu.
ÜNSÜZ BENZEŞMESİ (ÜNSÜZ SERTLEŞMESİ)
Ses olayları Ünlü (hece) düşmesi Ünlü türemesi Ünsüz yumuşaması
ÖRNEK SORU:1 “Senin resmini defterimin arasına sakladım” Cümlesinde hangi sözcükte ünlü düşmesi var? A)Senin B)resmini C)Defterimin D)sakladım.
Bilgisayar 1 dersi ödevi Konu : Ünlü Uyumları
FİİLİMSİLER (EYLEMSİLER)
SES BİLGİSİ.
ÜNSÜZ YUMUŞAMASI Sonu (p, ç, t, k) sert ünsüzleri ile biten bir sözcük ünlü ile başlayan bir ek aldığında "pb'ye, çc'ye, t  d'ye, k  g, ğ'ye" dönüşür.
Türk çocuğu atalarını tanıdıkça daha büyük işler yapmak için kendinde güç bulacaktır. x.
D ERSİMİZ T ÜRKÇE  Ağaça çıkmış. ğaca çıkmış. PÇTKBCD G, Ğ.
SES BİLGİSİ Türkçe Öğretmeni.
SESLİ UYUMLARI BÜYÜK SESLİ UYUMU KÜÇÜK SESLİ UYUMU.
TÜRKÇE / Ünlüler ve Ses Olayları
İLETİŞİM KURMAMIZI SAĞLAYAN SES VE İŞARETLERİN TÜMÜNE DİL DENİR.
ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI - 1
CEMİL ÖZGÜR İLKÖĞRETİM OKULU DİYARBAKIR Z.AYCAN TUNCER
Ses bigisi soruları.
SES BİLGİSİ.
SES BİLGİSİ.
SES BİLGİSİ.
SES BİLGİSİ.
SES BİLGİSİ.
ÜNLÜ DÜŞMESİ (hece düşmesi)
GENEL TEKRAR - 9 SES BİLGİSİ FEM DERSHANELERİ
Ünlü düşmesi (hece düşmesi, ses düşmesi)
ÜNSÜZLERLE İLGİLİ SES OLAYLARI
SES BİLGİSİ.
Ses bilgisi.
SES BİLGİSİ KONU ANLATIM M. UÇAR TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ÖĞRETMENİ
BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU.
SES BİLGİSİ AÇ.
OKYAY DAĞLAR DERSHANESİ
Hece ve Hece Çeşitleri Tek bir ses ya da ses öbeğinden oluşan,ağzımızdan bir çırpıda çıkan ses birimine hece denir. Sesleri gösteren işaretlere hece denir.
Akciğerlerden çıkan havanın nefes borucu aracılığıyla yukarı çıkarak, gırtlaktaki ses tellerine çarpmasıyla oluşan titreşimlere ses denir. Bir dilin en.
DİL İnsanların duygu,düşünce ve isteklerini anlatmaya yarayan,insanlar arasında anlaşma sağlayan seslerin ve işaretlerin tümü dildir. Her milletin bir.
DİM BAŞÇİVİ TÜRKÇEN İ N ÖZELL İ KLER İ.
SES OLAYLARI. a)Ünsüz değişikliği: Türkçe sözcüklerde “b” dudak ünsüzünden önce “n” ünsüzü kullanılmaz. “b” ünsüzü “n” ünsüzünü “m”ye çevirir. ÖRNEKLER:
Hece Bilgisi Ağzımızın bir hareketiyle söylenen ses veya ses topluluğuna hece denir. Duyu kelimesi du – yu olmak üzere ağzın iki hareketiyle söylenmektedir.
SES BİLGİSİ.
KONULAR: Büyük Ünlü Uyumu Küçük Ünlü Uyumu Kaynaştırma Harfleri
Hakan Satılmış/ Türkçe Öğretmeni
SESBİLGİSİ.
SES BİLGİSİ Büyük Ünlü Uyumu
(KALINLIK – İNCELİK UYUMU)
SES BİLGİSİ 2 Not: Evde ders tekrarı yaparken defterinize konuya uygun görseller çizebilirsiniz. Görsel alanlarını şimdilik boş çerçeve çizerek belirtebilirsiniz.
ADI: ECE SOYADI:ARSLAN SINIFI-NO:6/K   Dilimizde 8 tane ünlü harf vardır. Bunlar ;  A,e,ı,i,o,ö,u,ü ÜNLÜ HARFLER.
SES BİLGİSİ Ali MUTLU MUTLUCAN.
Dil Nedir? Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan, kendisine özgü yasaları olan ve ancak bu yasalar çerçevesinde gelişen, temeli bilinmeyen zamanlarda.
TÜRKÇE - SES OLAYLARI CİHANGİR ÇAĞLAR.
Dersimiz.Com SES OLAYLARI Ünsüz yumuşaması(sert sessizlerin yumuşaması): P,ç,t,k harfleriyle biten sözcüğe ünlüyle başlayan ekler gelirse kelime sonundaki.
Sunum transkripti:

SES BİLGİSİ Hazırlayan Gülgün BAKKAL

BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (Kalınlık-İncelik Uyumu) Çok heceli kelimelerde ünlüler hep kalın ya da hep ince olmalıdır.Buna kalınlık incelik uyumu da denir. Ismarladım→ Hepsi kalın ünlülerden oluşmuştur. İnceledim → Hepsi ince ünlülerden oluşmuştur. Tek heceli sözcüklerde uyum aranmaz. Yabancı kökenli sözcükler uyumsuzdur. Ahenk,kalem,miktar,hane,doküman… Birleşik sözcüklerde uyum aranmaz. Akciğer, Beşiktaş, kuzeybatı, Uzunköprü…

Büyük ünlü uyumuyla ilgili bazı özellikler: Türkçe oldukları hâlde zamanla ses değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü uyumuna uymazlar. Aslı Değişmiş hâli Alma Elma Ana Anne Hankı hangi Karındaş/ Kardaş Kardeş Halva Helva

Büyük ünlü uyumuyla ilgili bazı özellikler: Türkçede bazı ekler( -yor, -ken, -ki, leyin imtrak, -daş -gil) kimi kelimelerde uyumu bozar. Geliyor ,Koşarken, Sabahki,akşamleyin, yeşilimtırak,meslektaş, turunçgil… Son ünlüleri kalın olmasına karşın incelik özelliği gösteren bazı alıntı kelimeler ince ünlü içeren ekler alır: alkol / alkolü kabul / kabulü kontrol / kontrolü protokol /protokolü,

Küçük Ünlü Uyumu Bir kelimenin ilk hecesinde düz sesli harf (a,e,ı,i) varsa, diğer hecelerinde de düz sesli harf olması gerekir. Kelimenin ilk hecesinde yuvarlak sesli harf (o,ö,u,ü) varsa, diğer hecelerinde ya düz-geniş (a,e), ya da dar-yuvarlak (u,ü) sesli harf bulunması gerekir. Buna küçük ünlü uyumu kuralı denir. Düz ( a-e-ı-i) → Düz(a-e-ı-i) Yuvarlak(o-ö-u-ü) → Düz-geniş(a-e) Dar-yuvarlak(u-ü)

İkinci hecesinde dar ünlü bulunan kimi sözcüklerin ikinci hecelerinin başındaki “b,m,v” ünsüzleri düz ünlüyü yuvarlaklaştırır ve küçük ünlü uyumu bozulur. Çamır →Çamur Yağmır →Yağmur Tabır → Tabur Tavık → Tavuk Yavız → Yavuz

Türkçe sözcük köklerinin sadece ilk hecesinde “o,ö” ünlüleri yer alabilir. Salon Japon Türkçe değildirler. Jeton Kupon Balkon Beton

Şimdiki zaman kip eki olan “-yor” ,içinde “o” ünlüsü bulunduğu için hiçbir zaman küçük ünlü uyumuna uymaz. Örnek: Alıyoruz, gidiyoruz…

Örnekler Öğretmen ö: Yuvarlak e: Düz-Geniş e:Düz Kolonya o: Yuvarlak o: Geniş-Yuvarlak Arkadaşlık a:Düz a: Düz ı:Düz

ÇALIŞMA KOMİTE KOMEDİ PARADOKS BOYALI KALORİ VAPUR KOLEJ ODACI KOLERA REJİSÖR SÖMÜRGECİ KOLON KOMBİ CİNAYET

TÜRKÇENİN DİĞER SES ÖZELLİKLERİ Türkçe kelimelerde hece başında farklı dahi olsa iki sessiz yan yana bulunamaz. Spor, san-tral, kon-trol, Pro-fe-sör, Star UYARI: Hece sonunda bulunabilir. İlk, örs, Türk 2. Türkçe kelimelerin kökünde aynı sessizler yan yana bulunmaz Millet, kuvvet, şiddet

TÜRKÇENİN DİĞER SES ÖZELLİKLERİ Türkçe kelimelerin sonunda yumuşak sessizler (b, c, d, g) bulunmaz. Lig, jeolog, 4. Türkçe sözcükler “m,r,l,v,ğ harfleriyle başlamaz: Mana, refakat,vâris, limon 5. Türkçe sözcüklerde “j” bulunmaz: Abajur 6. Türkçede uzun ünlü yoktur: Âlem 7. Türkçede iki ünlü yan yana bulunmaz. Şiir,ait,Suare vb. 8. Türkçede ekler köklere uyar.(ki,yor, ken, gil, leyin, imtırak, daş ve bazı yabancı sözcükler hariç) Saati, geliyor....

ÜNLÜ DÜŞMESİ İki heceli kimi kelimeler ünlüyle başlayan bir ek alınca, kelimenin son hecesindeki dar ünlü düşer. Buna hece düşmesi denir. Omuz-u → omzu ağız-ı → ağzı Yapım eki almış bazı kelimelerde Sarı-ar-mak → Sararmak Devir-ik →Devrik Yanıl-ış →Yanlış Kavur-uk →Kavruk Yalın-ız →Yalnız Kuru-ak → Kurak Savur-uk →Savruk Beniz-e(mek) →Benzemek Ayır-ı → Ayrı Buyur-uk → Buyruk Ayır-ıntı →Ayrıntı

ÜNLÜ DÜŞMESİ “Koku, sızı,yumurta” gibi sözcükler _la yapım ekiyle türetilirken; bura,şura,ora, içeri,dışarı,ileri gibi sözcükler –de,-den hal ekleriyle çekimlenirken ünlü düşmeleri görülür. Koku-la(mak) → Koklamak Sızı-la(mak) → Sızlamak Yumurta-la(mak) → Yumurtlamak İçeri-de → İçerde Ora-dan →Ordan

Ünlü Türemesi Bazı Türkçe kelimeler sonlarına –cik/-cık ekini aldıklarında bir ünlü türemesi olur. bir-cik → biricik dar-cık →daracık genç-cik → gencecik Öp-cük → öpücük Az-cık → azıcık gel-yor→geliyor çöz-yor → çözüyor al-yor → alıyor

Ön ek yöntemi: Pekiştirilecek sözcüğün ilk hecesine kadar olan kısım “m,p,r,s” ünsüzlerinden yakışanı ile kapatılır ve bir ön ek olarak sözcüğün başına getirilir. Ancak bazı pekiştirmelerde bu kuralın dışına çıkılıp ünlü hatta ünlü ve ünsüz türemeleri görülür. Yeşil → Ye-m-yeşil Sağlam →Sa-p-a-sağlam Yalnız → Ya-p-a-yalnız

Gündüz →Gü-p-e-gündüz Dağınık →Da-r-ma-dağınık Çıplak → Çı-r-ıl-çıplak

Ünlü Daralması “a” “e” ünlüleriyle biten fiillerden sonra –yor eki gelirse fiilin son ünlüsünde daralma olur. Başla-yor → Başlıyor Gelme-yor → Gelmiyor Bekle-yor →Bekliyor İzle-yor →izliyor Ağla-yor →Ağlıyor

Sonu -e, -a ünlüsü bulunan eylem soylu sözcüklere -e, -a ile başlayan ek getirildiğinde ünlü daralması olur ;ancak bu darlaşma konuşma dilinde belirtilir, yazıda gösterilmez. YAZIMI SÖYLENİŞİ Başla-y-an Başlıyan Sakla-y-alı Saklıyalı Söyle-y-erek Söyliyerek Katla-y-acak Katlıyacak

Demek ve yemek ayrıcalıklıdır.Konuşma ve yazıda darlaşma olur. De-y-e → Diye De -y -ecek → Diyecek Ye-y-ecek → Yiyecek Ye-y-en → Yiyen

ÜNLÜ AŞINMASI Birleşik sözcük oluşturulurken ünlü düşmeleri görülür. kahve-altı → kahvaltı cuma -ertesi → Cumartesi ne-asıl →nasıl kayın-ana →kaynana sütlü-aş →sütlaç güllü-aş →güllaç

ÜNLÜ DEĞİŞİMİ Ben-e →Bana Sen-e →Sana

ULAMA Sessizle biten sözcükten sonra sesliyle başlayan sözcük geldiğinde iki sözcüğün birleştirilerek okunmasına ULAMA denir. Bakkaldan üç ekmek aldım. Seni bir gün çekip aldılar benden. Benzedin köksüz bir ağaca Önce öğrettiler sona uygun adımı Mehmet Akif Ersoy Noktalama işaretleri ulamayı bozar. Erik, elma,patates almış

Kaynaştırma Türkçede iki ünlü yan yana gelmez. Ünlüyle biten bir kelimeden sonra ünlüyle başlayan bir ek gelirse, araya y,ş,s,n seslerinden biri girer. Bu olaya kaynaştırma denir. YAŞASIN( Y,Ş,S,N) elma-y-ı, aklı-n-ı, altı-ş-ar Uyarı: İki ünlü arasına girmeyen bu sesler kaynaştırma değil, yardımcı ünsüzdür. Dağları-n-da ( Yardımcı ünsüz )

Su sözcüğü sadece “y” kaynaştırma harfini alır. Derenin suyu Suyun rengi

Ünsüzlerle İlgili Özellikler Türkçedeki ünsüzlerin özellikleri: SERT YUMUŞAK SÜREKLİ f,h,s,ş ğ,j,l,m,n,v,y,z SÜREKSİZ p, ç,t,k b,c,d,g Ünsüzlerle ilgili başlıca ses olayları şunlardır:

Sert Sessiz Benzeşmesi(Sertleşme) Dilimizde sert ünsüzle(f,s,t,k,ç,ş,h,p)biten kelimelere c,d,g ile başlayan bir ek getirildiğinde c,d,g ünsüzleri sertleşir, ç,t,k’ ye dönüşür. Bu olaya sertleşme denir. p,ç,t,k,f,h,s,ş + c,d,g → ç,t,k hafif-ce →hafifçe balık-cı →balıkçı piş-gin → pişkin çalış-gan →çalışkan sınıf-da →sınıfta bit-gi → bitki git-dikçe →gittikçe

Rakamlara getirilen eklere dikkat edilmelidir. 1923’te, 1960’ta Kısaltmalara getirilen eklere dikkat edilmelidir. TEK’de (yanlış) -- TEK’te (doğru) Saatlere gelen eklere dikkat edilmelidir. 8.35’de (yanlış) -- 8.35’te (doğru)

Sert ünsüz Yumuşaması P,ç,t,k seslerinden biriyle biten bir kelime ünlü ile başlayan bir ek aldığında sözcüğün sonundaki ünsüz yumuşar; b,c,d,g(ğ)’ye dönüşür. P,ç,t,k +sesli ek → b,c,d,g,ğ dolap-ı → dolabı ilaç-a ilaca denk-i →dengi yoğurt-un → yoğurdun renk-e →renge bildik-i →bildiği git-en →giden toprak-a → toprağa ahenk-i → ahengi …

Uyarı : Özel isimlerde yumuşama olmaz. Zeynep’i, Tarık’ı… Uyarı : Özel isimlerde yumuşama olmaz. Zeynep’i, Tarık’ı… * Tek heceli Türkçe kelimelerin çoğunda ve kimi yabancı kelimelerde yumuşama olmaz. at-ı ok-un hukuk-u devlet-e

Eylem tabanlarının çoğu yumuşamaz. Yak-ı-yor Sat-ı-yor Etmek,gütmek,gitmek sözcüğü ayrıcalıklıdır, yumuşar. Ediyor Gidince güderek

Ünsüz Düşmesi Türkçede k sesiyle biten kelimelerden sonra – cik eki gelirse kelimenin sonundaki “k” sesi düşer. küçük-cük → küçücük ufak-cık → ufacık minik-cik → minicik büyük-cek →büyücek çabuk-cak → çabucak yumuşak-cık → yumuşacık ılık-cık → ılıcık

yüksek-l -di→yükseldi alçak-l-mış →alçalmış “ufak, yüksek, alçak…” kelimelerinden(–e)l ekiyle türetilmiş fiillerde de ünsüz düşmesi görülür: ufak-l -mış→ufalmış yüksek-l -di→yükseldi alçak-l-mış →alçalmış Bazı birleşik isimlerin oluşumunda üst – teğmen -- üsteğmen ast – teğmen -- asteğmen

Ünsüz Türemesi Yardımcı fiille yapılmış bazı birleşik fiillerde bir ünsüzün türediği görülür. his etmek → hissetmek af etmek → affetmek zan etmek → zannetmek ret etmek → reddetmek hal olmak → hallolmak

Göçüşme Türkçede bazı kelimelerde ünsüzlerin yer değiştirdiği görülür. Yerel söyleyişlerden kaynaklanan bu durum yazı dilinde görülmez. kibrit → kirbit ekşi → eşki köprü → körpü

Ünsüz Değişimi “n” ve “b” ünsüzleri yan yana geldiğinde “n” ünsüzü “m” ye dönüşür. Buna n-b çatışması da denir. tanbur →tambur penbe →pembe perşenbe → Perşembe kanbur →kambur çenber →çember çenber →çember

Özel isimlerde ve birleşik sözcüklerde n-b çatışması olmaz. İstanbul Safranbolu Onbaşı sonbahar