CÜMLE TÜRLERİ

YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER A.EYLEM CÜMLESİ B.AD CÜMLESİ

A.EYLEM CÜMLESİ Yüklemi çekimli bir eylem olan cümledir. Örn: “ BU AKŞAM YOLA ÇIKACAK. “ O işini özenle yapıyordu. Keşke gelse. Çocuklar sokakta oynuyorlar.

B.Ad cümlesi Yüklemi ek-eylemle çekimlenmiş bir ad,ad olarak kullanılan bir sözcük veya sözcük grubu olan cümlelere “ad cümlesi “denir. Örn: “ Bugün hava yağışlıymış.” “Babamın adı Ali’dir. “ “ Bugün çok işim var.”

ÖĞELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER.

A.KURALLI CÜMLE Yüklemi sonda bulunan cümleye “kurallı cümle “ denir. Türkçede yüklem cümlenin ana öğesidir ve sonda yer alır. Kurallı bir cümle “ özne +tümleçler +yüklem” sıralamasına göre dizilir. Örn: “ Okula erken gittim. “

B.DEVRİK CÜMLE Yüklemi ,cümlenin sonunda olmayan cümlelere denir. Örn: “ Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden.”(Ahmet Haşim) “Kurtuldu zavallıcık.”

C.EKSİLTİMLİ CÜMLE Dinleyenin kolayca anlayacağı durumlarda genellikle yüklemi,kimi zaman da gerekli bir öğesi söylenmeyen cümlelere “eksiltimli cümle” denir.

Eksiltimli cümlelerde şu özellikler görülür. A.Cümlenin yüklemle tamamlanması dinleyene bırakılır.Eylem kullanılmadan yargı bildiren cümlelerde görülür: Örn: “ Arkadaşıma yaptığınız yardımlardan dolayı size teşekkürler…” Yüklemi “var,yok “olan cümlelerde görülür: Örn: “ Ne bir gören ne bir duyan…”

Örn. “ – Doktor Hakan Bey yok mu? -Yok(özne söylenmemiş) B.Yüklemi aynı olan sıralı cümlelerde yüklemlerden biri söylenmeyebilir. Örn: “ Üreten mi bilir,tüketen mi…” C.Yüklemi ayrı olan sıralı cümlelerde yüklemlerden biri konuşmada söylenmeyebilir: Örn: “ Önce güzel bir duş …ardından derin bir uyku çekilir.” Ç.Konuşma sırasında ,yanıt cümlelerinde öğelerin biri ya da birkaçı söylenmeyebilir. Örn. “ – Doktor Hakan Bey yok mu? -Yok(özne söylenmemiş) -Ne zaman gelecek? -Haftaya(yüklem söylenmemiştir)

d.Bazı sözcük ve sözcük gruplarında da eksiltim görülür. FOTOĞRAFÇI FOTO OTOMOBİL OTO AYŞE KADIN FASÜLYE AYŞEKADIN GİRİŞ KAPISI GİRİŞ ÇIKIŞ KAPISI ÇIKIŞ BİBER KIZARTMASI KIZARTMA

D.AÇIKLAMALI CÜMLE Yapısında ara cümlelere ve ara sözlere yer verilen cümlelerdir. A.Ara cümleli cümle:Kesinlik ,olasılık gibi kavramları ara cümle biçiminde taşıyan cümlelerdir: Örn: “ Bu yörenin – eminim –en zengin adamıdır.”

b.Ara sözlü cümle Arasına ,tam bir yargı bildirmeyen söz girmiş cümlelere “ar sözlü cümle “denir. Örn: “ Ben orada,caddenin ortasında ,saatlerce bekleyecek miyim? “

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

BASİT CÜMLE Tek yüklemi bulunan cümlelere denir. Örn: “ Bedava sirke , baldan tatlıdır.”

SIRALI CÜMLE Birden fazla cümlenin ,bir anlam bütünlüğü içinde art arda sıralanmasıyla oluşan cümleler topluluğuna denir. Örn. “ Sabahları erken kalkarım,elimi yüzümü yıkarım,yürüyüşe çıkarım.” cümlesi aslında üç tane basit cümleden oluşmuştur.

BAĞLI CÜMLE Bağlaçlarla birbirine bağlanan cümlelere denir. -Ki ‘li bağlı cümle: seni öyle merak ettim ki… Eminim ki sınıfını geçecek. Diğer bağlaçlarla da bağlanabilir: Evden çıktım ve hızlı adımlarla yürüdüm.

BİRLEŞİK CÜMLE Bir ana cümle ile onun anlamını çeşitli bakımlardan tamamlayan bir veya birkaç cümleden oluşan cümlelere birleşik cümle denir. Birleşik cümleler bir temel yargı;bir veya birkaç tane yan yargılardan oluşur. Örn: “ Minareyi çalan(yan yargı),/kılıfını hazırlar.(temel yargı)

Yan yargıyı oluşturan cümleye yan cümlecik denir. 1.Şartlı birleşik cümle: Yardımcı cümlesi veya cümleleri şart cümlesi olan cümlelere denir. Örn. “Ödevini yapsaydı,iyi not alacaktı.” 2.İç içe birleşik cümle:Bir cümlenin içinde başka bir cümlenin yer almasına denir. Örn.”Bu derdin çaresi yok / sanıyorum.”

ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER 1.OLUMLU CÜMLE 2.OLUMSUZ CÜMLE 3.SORU CÜMLESİ 4.ŞART CÜMLESİ 5.ÜNLEM CÜMLESİ

1.OLUMLU CÜMLE Bir işin ,bir oluşun,hareketin gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini bildiren cümleye denir. Örn. “Sınava çok çalıştım.” Bazı cümlelerin yapısında olumsuzlık unsuru olduğu halde cümlenin anlamı olumlu olabilir.olumsuzluk eki taşıyan bir yüklem kendisinden sonra “değil,yoktur” sözcüğünü alırsa o cümle olumlu bir anlam kazanır. Örn:” İşlerin yoluna girmedi değil.” Örn: “ Olup bitenleri bilmeyen yoktur.”

2.Olumsuz cümle Bir işin,oluşun,hareketin gerçekleşmediğini veya gerçekleşmeyeceğini bildiren cümleye denir. A.biçimce ve anlamca olumsuz cümleler: B.biçimce olumlu anlamca olumsuz cümleler:

a.Biçimce anlamca olumsuz cümleler Bu tür cümlelerin yüklemleri olumsuzdur ve cümlelerde olumsuzluğu giderecek başka bir olumsuz kavram yoktur. Örn:”Yazlıklarda pek su bulunmaz.” Örn:” Evde yiyecek bir şey kalmamış.”

b.Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümle. Yüklemi olumlu olan ama tümü olumsuz yargı veren cümlelerdir: Örn.” Aylardır ne aradın ne sordun.” Size verebilecek kadar param mı var?(yok).

Soru cümlesi Soru anlamı taşıyan cümlelere” soru cümlesi “ denir. A.Olumlu Soru Cümlesi: Babanız geldi mi? B.Olumsuz Soru Cümlesi: Anneniz gelmedi mi?

ÜNLEM CÜMLESİ İçinde ünlem bulunan veya ünlem kavramı veren cümleye “ ünlem cümlesi “ denir. Geldik ya! Sakın gitmeyin ha ! Ey Türk Gençliği !

ŞART CÜMLESİ Bir işin,oluşun,eylemin yapılmasını şarta bağlı olarak bildiren cümleye denir. Çalışırsan başarırsın. Yağmur yağarsa ekinler büyüyecek.