Esmer Irkı Erkek Danalarda Entansif Beside Optimum Kesim Ağırlığının Belirlenmesi ve Farklı Kesim Ağırlıklarında Karlılığın Karşılaştırılması

ÇALIŞMA EKİBİ Prof. Dr. Ali AKMAZ* Prof. Dr. Şeref İNAL* Prof. Dr. Fatma İNAL** Yrd. Doç. Dr. Süleyman DERE* Arş. Gör. Dr. Alper YILMAZ* Arş. Gör. Dr. Tamer ÇAĞLAYAN* Arş. Gör. Dr. Mustafa GARİP* *: Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı **: Veteriner Fakültesi Hayvan Bes. ve Bes. Hast. Anabilim Dalı

Amaç Bu çalışmada; Esmer ırkı erkek danalarda Entansif beside canlı ağırlık kazançları, Yemden yararlanma kabiliyetleri Farklı kesim ağırlıklarında, kesim ve karkas özellikleri Besi maliyeti ile elde edilecek gelirlerin karşılaştırılması Karlılığının hesaplanması Optimum kesim ağırlığının belirlenmesi hedeflenmiştir.

MATERYAL ve METOT Hayvan Materyali: TİGEM Altınova Tarım İşletmesi’nden temin edilen, 10-12 aylık yaşta 30 baş Esmer erkek dana oluşturmuştur.

Kullanılan Yem Maddeleri MATERYAL ve METOT Yem Materyali: kaba yem olarak; mısır silajı saman ambalajlı şeker pancarı posası ve konsantre besi yemi kullanılmıştır. Tablo 1. Beside kullanılan kaba ve konsantre yemlerin besin madde miktarları (%) Kullanılan Yem Maddeleri YŞPP Buğday samanı Mısır silajı Konsantre yem Kuru madde 19.70 94.93 24.74 90.58 Ham kül 3.66 4.69 9.23 7.09 Ham protein 11.12 5.47 7.26 15.19 Ham yağ 1.40 1.31 2.08 2.84 Ham selüloz 16.26 36.8 32.65 9.57 YŞPP: Yaş şeker pancarı posası

Metot: Danaların Bakım ve Beslenmesi Araştırma Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği Sığırcılık Ünitesinde yürütülmüştür. Deneme süresince hayvanların günlük canlı ağırlık artışı dikkate alınarak hazırlanan rasyonlarla sabah ve akşam olmak üzere günde iki öğün yemleme uygulanmıştır. Besi süresinin sonlandırılmasında, canlı ağırlık baz alınmış ve hayvanlar 450, 500, 550, 600 ve 700 kg canlı ağırlıklarda kesime sevk edilmişlerdir ( 10 kg ). Gerek kaba yem, gerekse konsantre yem miktarı ve bileşimi; hayvanların canlı ağırlık artışlarına göre besi başlangıcı - 350 kg arası, 350 - 450 kg arası ve 450 kg’dan sonra olmak üzere, canlı ağırlık artışı ve mevcut hammaddelere göre düzenlenmiştir. Araştırmanın yürütüldüğü barınakta otomatik suluk sistemi mevcuttur.

Deneme Düzeni Her bir besleme grubunda, hedef besi sonu ağırlıklarından 2’şer (2 baş x 5 kesim grubu = 10 baş) hayvan bulundurulmuştur. Hangi hayvanların hangi kesim ağırlıklarında kesileceği deneme başlangıcında belirlenmiştir. Besleme gruplarında kesim ağırlığına ulaşan hayvanlar kesime sevk edilerek kesim ve karkas özellikleri incelenmiştir. Kesim gruplarından birer hayvan besi sonuna kadar tutulmuştur. Beside karlılığın belirlenmesinde 450 kg’a kadar 30 baş, 500 kg’a kadar 24 baş, 550 kg’a kadar 19 baş, 600 kg’a kadar 14 baş, 700 kg’a kadar 9 baş hayvandan elde edilen veriler değerlendirilmiştir. Besi sonu canlı ağırlıklara ulaşma sürelerinin belirlenmesinde, interpolasyon ve eksterpolasyon uygulanmıştır. Deneme süresince 2 haftalık periyotlarla canlı ağırlık, canlı ağırlık kazancı ile yemden yararlanma oranları tespit edilmiştir.

Verilerin Elde Edilmesi Besi süresince 2’ şer haftalık periyotlarla 16 saat açlığı takiben danaların canlı ağırlıkları tartılmıştır. Planlanan ağırlığa ulaşan hayvanlar kesim öncesi tartılarak özel bir mezbahada (KONET) kesilmişlerdir. Kesilen hayvanların baş, deri, ve ayak gibi yenilmeyen kısımları tartılmıştır. İç organlar ve yağ uzaklaştırıldıktan sonra karkas tartılarak sıcak karkas ağırlıkları, +4 ºC’de 24 saat bekletildikten sonra soğuk karkas ağırlıkları tespit edilmiştir. Parçalama öncesi karkasa ait gövde derinliği, but uzunluğu, but çevresi, kol uzunluğu ve çevresine ait ölçümler yapılmıştır. Karkas iki yarım gövdeye ayrılmış ve bir gün +4 ºC’de bekletilen karkasların her iki yarımındaki değerli etler; pirzola, konrfile, bonfile, sokum, nuar, rosto, yumurta ve tranç parçalarının ağırlıkları ayrı ayrı kaydedilmiştir.

Ekonomik Analiz Bu amaçla, planlanan kesim ağırlıklarındaki besi maliyetleri (marjinal girdiler) ve besi sonu sığır satışından elde edilen gelirler (marjinal gelirler) değerlendirilerek gruplar arası karşılaştırmalar yapılmıştır. Gider unsurlarından Hayvan alım bedeli Altınova Tarım İşletmesi’nin birim satış fiyatlarına göre belirlenmiştir. İşçilik giderinin hesaplanmasında T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının belirlemiş olduğu 16 yaş üstü brüt asgari ücret yarım yevmiye olarak temel alınmıştır. Yem maliyetlerinin hesaplanmasında özel sektör yem satış fiyatları kullanılmıştır. Sabit ve diğer giderler (Taşıma, tedavi ve aşı vb) Gelir unsurlarından Araştırmanın sonuçlandığı tarihteki KONET AŞ’nin uyguladığı yağsız et alım fiyatları baz alınarak hesaplamalar yapılmıştır (sıcak karkastan %3 fire düşülerek). Diğer gelirler

İstatistik Analizler Araştırma sonucunda elde edilen verilere variyans analizi yapılmıştır. Gruplar arasındaki farklılıklar ise Duncan testi ile belirlenmiştir.

BULGULAR Kesim grupları 450 500 550 600 700 n 30 24 19 14 9 Silaj Besi süresince kesim gruplarında hayvan başına yem tüketim miktarları Kesim grupları 450 500 550 600 700 n 30 24 19 14 9 Silaj 1138.63 1204.00 1194.84 1210.21 1242.67 Saman 233.24 293.98 347.95 419.15 597.74 Posa 863.44* 1474.10 2178.76 2909.11 4656.17 Konsantre yem 890.20 1224.43 1580.70 1975.89 3002.10 *: n=27

Besi süresince kesim gruplarındaki hayvanların GCAA (g/gün), YY ortalamaları ve standart hataları 450 500 550 600 700 n 30 24 19 14 9 Besi süresi (gün) 175.70±6.98 216.25±9.02 254.05±11.00 291.86±13.20 378.33±19.84 GCAA (g) 1209.58±21.93 1203.45±24.91 1232.69±25.60 1225.73±28.85 1193.46±33.68 YY 6.98±0.18 d 7.64±0.23 c 7.97±0.25 bc 8.58±0.28 b 10.07±0.44 a a, b, c, d: Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arası farklılıklar önemlidir ( P< 0.05). GCAA:Günlük canlı ağırlık artışı YY: Yemden yararlanma (kg canlı ağırlık artışı için tüketilen kuru madde miktarı)

-: ( P> 0.05), *: ( P< 0.05), **: ( P< 0.01). Tablo 4. Farklı ağırlıklarda kesilen hayvanlara ait kesim özellikleri değerleri ve standart hataları Özellikler 450 500 550 600 700 Önem Kesim ağırlığı (kg) 450.40±5.33 e 499.76±2.87 d 552.16±3.02 c 607.10±4.64 b 698.56±3.43 a ** Sıcak karkas ağırlığı (kg) 252.00±4.15 e 281.28±2.41 d 319.08±2.07 c 348.92±4.45 b 412.28±5.40 a Soğuk karkas ağırlığı (kg) 248.68±4.04 e 278.96±1.80 d 313.48±2.76 c 341.86±4.37 b 403.24±4.94 a Deri ağırlığı (kg) 42.00±1.55 c 46.16±1.13 bc 47.24±2.06 bc 51.16±2.19 ab 56.28±1.61 a Baş ağırlığı (kg) 15.40±0.49 c 17.04±0.61 b 17.08±0.27 b 18.44±0.48 b 20.50±0.56 a Ayak ağırlığı (kg) 9.16±0.21 c 10.20±0.92 bc 11.04±0.33 ab 11.56±0.21 ab 12.36±0.58 a Dalak ağırlığı (kg) 1.16±0.06 1.00±0.20 1.20±0.21 1.12±0.22 1.56±0.07 - Ac.Kc.Kalp ağırlığı (kg) 16.56±0.50 c 17.24±0.52 c 19.36±0.26 b 19.76±0.64 b 21.96±0.29 a Testis ağırlığı (kg) 0.89±0.04 0.56±0.17 0.84±0.04 0.92±0.15 İç yağ ağırlığı (kg) 3.88±0.56 d 5.52±0.68 cd 7.96±0.59 ab 6.48±0.93 bc 8.96±1.04 a Böbrek ağırlığı (kg) 0.97±0.10 b 0.84±0.05 b 1.28±0.14 a 1.28±0.05 a 1.24±0.07 a Böbrek yağı ağırlığı (kg) 7.01±0.98 8.00±0.51 11.52±0.84 12.12±0.92 11.80±2.98 a, b, c, d, e: Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arası farklılıklar önemlidir. -: ( P> 0.05), *: ( P< 0.05), **: ( P< 0.01).

(Devam) Farklı ağırlıklarda kesilen hayvanlara ait kesim özellikleri değerleri ve standart hataları 450 500 550 600 700 Önem Deri % 16.47±0.61 c 18.10±0.44 bc 18.53±0.81 bc 20.06±0.86 ab 22.07±0.63 a ** Baş % 6.04±0.19 c 6.68±0.24 b 6.70±0.10 b 7.23±0.19 b 8.04±0.22 a Ayaklar % 3.59±0.08 c 4.00±0.36 bc 4.33±0.13 ab 4.53±0.08 ab 4.85±0.23 a * Dalak % 0.46±0.03 0.39±0.08 0.47±0.08 0.44±0.09 0.61±0.03 - Ac. Kc.Kalp % 6.49±0.20 c 6.76±0.20 c 7.59±0.10 b 7.75±0.25 b 8.61±0.11 a Testis % 0.35±0.02 0.22±0.07 0.33±0.02 0.36±0.06 İç Yağ % 1.55±0.28 b 1.98±0.24 ab 2.50±0.19 a 1.87±0.29 ab 2.17±0.25 ab Böbrek % 0.38±0.04 bc 0.33±0.02 c 0.50±0.05 a 0.50±0.02 a 0.49±0.03 ab Böbrek yağı % 2.78±0.21 2.86±0.37 3.61±0.27 3.48±0.29 2.86±0.73 a, b, c, d, e: Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arası farklılıklar önemlidir. -: ( P> 0.05), *: ( P< 0.05), **: ( P< 0.01).

-: ( P> 0.05), *: ( P< 0.05), **: ( P< 0.01). Farklı ağırlıklarda kesilen hayvanlara ait karkas özellikleri ile değerli et miktarları ve standart hataları Özellikler 450 500 550 600 700 Önem Kesim ağırlığı (kg) 450.40±5.33 e 499.76±2.87 d 552.16±3.02 c 607.10±4.64 b 698.56±3.43 a ** Sıcak karkas ağırlığı (kg) 252.00±4.15 e 281.28±2.41 d 319.08±2.07 c 348.92±4.45 b 412.28±5.40 a Sıcak randıman (%) 55.96±0.67 b 56.28±0.64 b 57.79±0.37 ab 57.47±0.55 ab 59.02±0.72 a Soğuk karkas ağırlığı (kg) 248.68±4.04 e 278.96±1.80 d 313.48±2.76 c 341.86±4.37 b 403.24±4.94 a Soğuk randıman % 55.22±0.52 b 55.82±0.57 b 56.77±0.42 ab 56.31±0.53 ab 57.72±0.65 a * Gövde derinliği (cm) 62.20±0.37 c 63.80±0.86 c 67.20±0.73 b 67.80±0.80 ab 69.60±0.93 a But uzunluğu (cm) 67.40±0.51 c 69.80±1.46 c 73.20±1.16 b 76.00±0.32 a 78.20±0.73 a But çevresi (cm) 109.80±1.96 106.80±3.65 112.80±1.36 116.00±1.00 112.20±1.56 - Kol uzunluğu (cm) 36.20±0.58 b 37.60±0.24 ab 39.20±0.86 a 39.00±0.71 a 39.20±0.58 a Kol çevresi (cm) 37.60±0.40 b 37.40±0.81 b 38.60±0.68 ab 40.00±0.63 a a, b, c, d, e: Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arası farklılıklar önemlidir -: ( P> 0.05), *: ( P< 0.05), **: ( P< 0.01).

(Devam) Farklı ağırlıklarda kesilen hayvanlara ait karkas özellikleri ile değerli et miktarları ve standart hataları Özellikler 450 500 550 600 700 Önem Kemik ağırlığı (kg) 45.80±1.98 c 45.80±1.59 c 52.00±1.22 bc 56.80±2.20 b 68.60±4.13 a ** Kontrfile (kg) 4.20±0.37 b 4.20±0.20 b 7.20±1.20 a 6.60±1.12 ab 6.00±0.63 ab * Biftek (kg) 7.80±0.58 c 8.00±1.00 c 11.00±0.45 b 12.40±0.40 ab 14.00±0.32 a Bonfile (kg) 4.00±0.45 5.20±0.58 3.60±0.51 4.20±0.20 4.60±0.24 - Sokum (kg) 6.24±0.51 7.64±0.62 6.60±1.86 7.40±1.03 6.80±0.86 Nuar (kg) 6.80±0.58 5.60±0.51 6.60±0.93 7.20±0.80 8.60±1.33 Rosto (kg) 6.00±1.22 9.40±1.40 7.40±1.91 8.40±1.63 8.20±0.86 Yumurta (kg) 8.40±1.08 11.00±0.89 11.20±0.97 9.20±1.07 9.40±0.87 Tranç (kg) 11.20±1.77 16.80±0.73 12.80±2.42 14.80±1.50 13.80±0.86 a, b, c, d, e: Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arası farklılıklar önemlidir -: ( P> 0.05), *: ( P< 0.05), **: ( P< 0.01).

Kesim gruplarında elde edilen et, kemik ve yağ oranları (%) Özellikler 450 500 550 600 700 Et oranı1 81.53±0.70 83.48±0.50 83.43±0.50 83.42±0.50 82.96±1.10 Kıymetli et oranı1 22.06±1.64 24.32±1.00 21.07±2.38 20.63±1.89 17.79±0.93 Diğer et oranı1 59.56±1.14 59.16±0.94 62.36±2.12 62.80±1.59 65.14±2.00 Kemik oranı1 18.38±0.80 16.52±0.47 16.57±0.50 16.58±0.50 17.06±1.20 İç yağ oranı2 1.55±0.28 b 1.98±0.24 ab 2.50±0.19 a 1.87±0.29 ab 2.17±0.25 ab Böbrek leğen yağı oranı2 2.78±0.21 2.86±0.37 3.61±0.27 3.48±0.29 2.86±0.73 a, b : Aynı satırda farklı harf taşıyan değerler arası farklılıklar önemlidir ( P< 0.05). 1: Soğuk karkas randımanı esas alınmıştır (et oranı tüketilebilir et ve yağı içermektedir) 2: Sıcak karkas randımanı esas alınmıştır

Farklı ağırlıklarda kesilen hayvanların besi performansı, Kesim özelliklerine ait değerler ve standart hataları Özellikler 450 500 550 600 700 Besi başlangıç ağırlığı (kg) 239.20±7.77 242.96±8.25 240.21±9.89 245.50±12.26 252.78±15.16 Kesim ağırlığı (kg) 450.40±5.33 499.76±2.87 552.16±3.02 607.10±4.64 698.56±3.43 Besi süresi (gün) 175.70±6.98 216.25±9.02 254.05±11.00 291.86±13.20 378.33±19.84 Canlı ağırlık artışı (g/gün) 1209.58±21.93 1203.45±24.91 1232.69±25.60 1225.73±28.85 1193.46±33.68 1 kg CAA için tüketilen KM 6.98±0.18 7.64±0.23 7.97±0.25 8.58±0.28 10.07±0.44 Soğuk Karkas ağırlığı* 248.77±4.73 278.84±4.03 309.51±2.01 338.45±4.32 399.91±5.24 Soğuk Karkas Randımanı (%) 56.96±0.86 54.60±0.62 56.06±0.35 55.75±0.54 57.25±0.69 *: Sıcak karkastan %3 fire düşülerek hesaplanmıştır.

Farklı ağırlıklarda kesilen hayvanların ekonomik karlılığına ait değerler Kesim ağırlığı n Besi süresi (gün) Kg başına karlılık (YTL) Hayvan başı aylık kar (YTL) Marjinal verim (kg/hayvan başı) Marjinal maliyet (YTL/hayvan) Marjinal hasıla 450 30 176 3.60 71.11 115.87 509.67 926.85 500 24 216 2.98 58.08 140.33 704.62 1122.76 550 19 254 2.71 55.54 173.68 919.10 1389.34 600 14 292 1.47 29.95 197.64 1289.55 1581.07 700 9 378 0.33 6.68 256.00 1964.16 2048.28

Karlılığın Değişimi Kesim Ağırlığı n Brüt kar (hayvan başı) 450 30 417.18 500 24 418.14 550 19 470.24 600 14 291.52 700 9 84.12

10-12 aylık yaşta bulunmasının uygun olacağı SONUÇ ve ÖNERİLER Sonuç olarak ekonomiklik göz önüne alındığında Esmer ırk erkek besi danalarının 10-12 aylık yaşta bulunmasının uygun olacağı 6 - 8 aylık besleme sonunda 500 - 550 kg canlı ağırlığa ulaşacak şekilde uygun rasyonlarla beslenmesinin yetiştiriciler açısından daha karlı olacağı görülmektedir.

Türkiye’nin nüfusunun giderek artması ve buna bağlı olarak et ihtiyacının da artacağı göz önüne alınırsa gelecekte muhtemel bir et açığının olabileceği görülmektedir. Bu nedenle Türkiye’de süt üretiminde kullanılan Holştayn ve Esmer saf ya da melez sığırların bir kısmı ile karkas randımanları yüksek olan etçi ırkların melezlerinin beside kullanılması üzerine çalışmalara ihtiyaç bulunmaktadır.

Araştırma sonuçlarına göre Esmer ırkı hayvanlarda, beside karlılık 550 kg canlı ağırlıktan 700 kg canlı ağırlığa kadar düşerek devam etmektedir. Fakat karlı bir işletmecilik açısından bu canlı ağırlıktaki hayvanların besisine devam etmek yerine daha düşük canlı ağırlıktaki hayvanlardan aynı yem maliyeti ile daha fazla canlı ağırlık kazancı elde edilebilir.