KURULUŞ YERİ SEÇİM STRATEJİLERİ Yard. Doç. Dr. Bersam BOLAT

EKONOMİK AÇIDAN EN UYGUN YER KURULUŞ YERİ: EKONOMİK AÇIDAN EN UYGUN YER

KURULUŞ YERİ SEÇİMİ GEREKSİNMESİ YENİ TESİSİN KURULMASI KAPASİTE GENİŞLEMESİ MEVCUT TESİSLERİN İKAMESİ İLK DEFA BİR TESİSİN KURULMASI

MEVCUT TESİSLERİN İKAMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

- PAZAR HAREKETLERİ. - YEREL İŞGÜCÜNÜN MALİYETİ VE ELVERİŞLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞMELER. - MALZEMENİN ELVERİŞLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞMELER. - BİNALARIN TAHRİBİ VEYA ZORUNLU OLARAK SATIN ALINMASI (KAMULAŞTIRILMASI). - ULAŞTIRMANIN ETKİLİLİĞİ VE ELVERİŞLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞMELER. İLGİLİ SANAYİLERİN VEYA FABRİKALARIN YER DEĞİŞTİRMESİ. - ULUSAL YASAMA FAALİYETLERİ.

İşletmelerin kuruluş yeri seçim kararlarını etkileyen kriterlerden önemli olanları; Maliyet minimizasyonu (kuruluş, işçilik, enerji, vergi ve taşıma maliyetleri) Kar maksimizasyonu Dağıtım hızı Rekabet üstünlüğü ANA AMAÇ; Kuruluş yerinin işletmeye olan faydalarını maksimize etmektir

KURULUŞ YERİ KARARLARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Üretilen mal/hizmetin çeşidi Ağır sanayide çalışan firmaların oldukça geniş mekanlara ihtiyaçları vardır ve fabrikayı kurmak oldukça maliyetlidir. Böyle bir durumda yer seçiminde; inşaat mal., arazi mal., taşıma-nakliye ve atıkların elden çıkarılması gibi faktörler önemli olmaktadır. Otomobil, endüstriyel makineler ve yağ rafineleri

Elektronik eşyalar ve malzemeler, bilgisayar ve montaj (TV) gibi ürünler üreten hafif sanayide çalışan firmalar açısından taşıma maliyetleri oldukça önemli olmaktadır. Perakende ve hizmet sektöründe faaliyet gösteren firmalar ise bazı istisnalar (hastane, büyük otel v.b.) haricinde daha küçük çaplı ve daha az maliyetli firmalardır. Bu tip firmalarda kuruluş yeri seçiminde dikkat edilen en önemli faktör ise müşteriye olan yakınlıktır.

II. Arazi Seçimi ile İlgili Faktörler Bu kriterler daha teknik düzeydedir. Ulaşım olanakları (uçak, tren, kara yolu koşulları) Arazinin büyüklüğü ve maliyeti Yan sanayi kuruluşlarına yakınlık Belediye hizmetleri Genişleme olanakları Atıkları giderme kolaylıkları İşçi-işveren ilişkileri Vergiler

III. Bölgesel Faktörler Bölgesel faktörler daha makro düzeydedir Bölgesel teşvikler Bölgesel kalkınma projelerinin varlığı Nüfus yapısı, çalışır oranı,eğitim durumu Talep ve dağıtım açısından bölgenin elverişliliği Telekomünikasyon olanakları

Hammadde kaynaklarının gelecekteki ve şimdiki durumu Yan sanayi kuruluşlarının durumu Çevre ile ilgili mevzuatlar ve yasalar Enerji kaynaklarının durumu ve maliyetleri Bölgenin iklim koşulları Miktar, kalite ve ücret açısından iş gücü kaynakları

İşlemlerin Küreselleşmesi KÜRESELLEŞME NEDENLERİ, Ulaştırma olanaklarının iyileşmesi ve iletişim teknolojileri Finansal olanakların, sistemlerin iyileşmesi İthal mallara olan talebin artması Kotaların düşürülmesi ve ticaret engellerinin kaldırılması (1980 li yıllarda Japonya Honda, Mazda gibi otom. USA’da üreterek olabilecek kotalardan ve kamuda oluşabilecek tepkilerden kaçınmıştır). Dünya çapında ticaret yapmak artık oldukça kolay hale gelmiştir. EU (Avrupa Birliği)-NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması)

Yabancı ülkelerde yatırım yapacak olan firmaların ana amacı tedarik zinciri maliyetlerini düşürmek ve müşterilerine en iyi hizmeti tam zamanında sunmaktır

Yabancı Yatırımcıların Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar Kararlı bir hükümetin varlığı Hükümet yasaları, engelleri…Örnek Toy’s R-Us (Japonya’da) Politik ve ekonomik sistem İş Ortamının durumu, Firmanın kendi merkezlerinin varlığı, rakipler v.b. Ekonominin dengede olması Döviz kurları Kültür Ulaşım ve Alt yapı İşçilik maliyetleri ve eğitim Hava koşulları Hammaddenin bulunabilirliği Tedarikçi sayısı ve kalitesi İthalat ve ihracat olanakları ve düzenlemeleri, Serbest Bölgelerin varlığı

Bugün Çin; nüfusu, gelişen ekonomisi ve ucuz işçiliği ile oldukça cazip bir pazar olmasına karşın taşımacılık ve dağıtım sisteminin elverişsiz olması nedeniyle zorluk yaşanabilecek bir ülke olarak kabul edilmektedir.

YERLEŞİM ANALİZİ TEKNİKLERİ

Faktör derecelendirme yöntemi

Çeşitli faktörlerin birleştirilmesi için mekanizma sağlamaktadır. Bu faktörler organizasyon için göreceli olarak önemli sayılabilecek sayısal ve/veya sayısal olmayan değerler olabilir.

Yöntem 6 adımı kapsamaktadır: Org. için önemli olan faktörlerin listesini yapmak Org. hedefleri doğrultusunda her faktöre göreceli ağırlığını yansıtan bir ağırlık vermek Alternatifleri her faktör açısından değerlendirmek için bir ölçek geliştirmek (1-5,1-7,1-10) Her faktör açısından bu alternatiflerin puanlarını belirlemek Faktör ağırlıkları ile puanları çarparak her alternatifin toplam puanını belirlemek Maksimum puana sahip alternatifi seçmek ve değerlendirmek

FAKTÖR DERECELENDİRME YÖNTEMİ İÇİN ÖRNEK PROBLEM KURULMASI DÜŞÜNÜLEN BİR FABRİKA İÇİN DÖRT FARKLI KURULUŞ YERİ (A, B, C, D) ARASINDA BİR SEÇİM YAPMAK ÜZERE AŞAĞIDAKİ TABLODA DÖRT FARKLI KRİTER İÇİN BİR ÖLÇEK VERİLMEKTEDİR: ÇOK ZAYIF…………1 ZAYIF……………….2 TATMİNKAR………3 İYİ…………………..4 MÜKEMMEL……….5

A 9x4=36 7x3=21 8x4=32 8x3=24 4x5=20 3*4=12 175 B 9x5=45 7x2=14 8x3=24 KRİTER YERLEŞİM İŞÇİLİK ÇEVRE ULAŞIM PAZAR KAYNAK LAR ENERJİ TESİSLER TOPLAM A 9x4=36 7x3=21 8x4=32 10x3=30 8x3=24 4x5=20 3*4=12 175 B 9x5=45 7x2=14 8x3=24 10x5=50 8x2=16 4x2=8 3*5=15 172 C 7x1=7 10x4=40 8x4=32 4x4=16 3*3=9 165 D 9x4=36 7x4=28 4x5=20 181*

Factor Rating with Excel

Ağırlık merkezi yöntemi

Firmanın mevcut kuruluşlarını göz önünde bulundurarak yeni bir tesisin kuruluşu için kullanılan matematiksel bir seçim yöntemidir. Bu yöntemde ulaşım maliyetleri; uzaklık, ve hacmin (ağırlık )bir fonksiyonudur. Aşağıdaki hususları göz önünde bulundurur: Mevcut tesisler Aralarındaki mesafe Gönderilecek mal miktarı

Örneğin, merkezi bir depo ile çeşitli mağazalardan oluşan bir sistemde en uygun depo yerinin tayini….. Akaryakıt dağıtım sisteminde rafineri tesisinin yer seçimi

BU DENKLEMLERDE; Cx = AĞIRLIK MERKEZİNİN X KOORDİNATI Cy = AĞIRLIK MERKEZİNİN Y KOORDİNATI dix = i. YERLEŞİMİN X KOORDİNATI diy = i. YERLEŞİMİN Y KOORDİNATI Vi = i. YERLEŞİME VEYA YERLEŞİMDEN HAREKET EDEN MAL MİKTARI

Grid-Map Coordinates  x1 x2 x3 x y2 y y1 y3 1 (x1, y1), W1 Wi i = 1 xiWi x = yiWi y =

AĞIRLIK MERKEZİ YÖNTEMİ İÇİN ÖRNEK PROBLEM Bir otomobil fabrikasının satış noktaları aşağıdaki koordinatlara göre yerleştirilmiş bulunmaktadır. X Y A (100,200) D (250,580) Q (790,900) (0,0) Satış Yeri Aylık Satış Hacmi A 1250 D 1900 Q 2300 SORU: AYLIK SATIŞLAR VE MESAFELER GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULDUĞU TAKDİRDE EN UYGUN DAĞITIM MERKEZİ NERESİDİR?

(Yeni satış noktasının koordinatlarının belirlenmesi) FORMÜLLER KULLANILARAK YENİ KOORDİNATLAR BELİRLENİR: X Y A (100,200) D (250,580) Q (790,900) (0,0) Z YENİ SATIŞ YERİ

SORU Burger Doodle fast-food zinciri hamburgerlerinde kullanmakta olduğu malzemeleri 4 farklı tedarikçiden (A,B,C,D) elde etmektedir. Firma hamburgerlerini hazırlayıp, paketleyeceği ve restoranlarına göndereceği yeni bir dağıtım merkezi kurmak istemektedir.Tedarikçiler malzemeleri her biri yaklaşık 17 ton (38.000 pound) taşıyabilen 40 tırlık nakliye şirketi ile yapmaktadır.Aşağıda her bir tedarikçiden yıllık olarak yüklenilen malzemelerin miktarları ve koordinatları verilmiştir, buna göre yeni kurulacak dağıtım merkezinin yerini tespit ediniz. A B C D Xa=200 Xa=100 Xa=250 Xa=500 Ya=200 Ya=500 Ya=600 Ya=300 Wa=75 Wa=105 Wa=135 Wa=60

Yük -Mesafe yöntemi

Bu yöntem AMY’nin bir başka versiyonudur Bu yöntem AMY’nin bir başka versiyonudur. Bu yöntemde, tek bir yerin koordinatlarını belirlemek söz konusu değildir. Bunun yerine birden fazla yerin koordinatları değerlendirmeye alınır. Yük-mesafe değeri en küçük olan alternatif yer seçilir. Örneğin yeni bir dağıtım merkezi için yer arayan bir firmanın elinde alternatiflerinin koordinatları varsa, tedarikçilerinin bulunduğu koordinatlara göre bu değerlendirmeyi yapabilir. ÖRNEK, Russel and Taylor (Third Edition), s.404-405

YÜK-MESAFE DEĞERİ HESAPLAMASI  li di i = 1 n LD = LD = Yük-mesafe değeri li = Amaçlanan yerleşim yerinden i. yerleşim merkezine taşınacak ağırlık olarak nitelendirilen yük mik di = i. yerleşim yeri ile amaçlanan yerleşim yeri arasındaki mesafe. di = (xi - x)2 + (yi - y)2 (x,y) = Amaçlanan (değerlendirilen) yerleşim yerinin koordinatları (xi , yi) = Mevcut yerleşim yerinin koordinatları

ORNEK Dağıtım merkezine yönelik alternatif yerler X Y 1 360 180 1 360 180 2 420 450 3 250 400 Tedarikçiler A B C D X 200 100 250 500 Y 200 500 600 300 Wt 75 105 135 60 Her bir alternatif yerin tedarikçilere olan mesafesi = (200-360)2 + (200-180)2 dA = (xA - x1)2 + (yA - y1)2 YER 1 = 161.2 = (100-360)2 + (500-180)2 dB = (xB - x1)2 + (yB - y1)2 = 412.3 dC = 434.2 dD = 184.4

YER2 dA = 333 dC = 226.7 dB = 323.9 dD = 170 YER3 dA = 206.2 dC = 200 dB = 180.4 dD = 269.3 Her bir alternatifin YÜK-MESAFE değerini hesaplayalım i = 1 n  li di LD = Yer1 = (75)(161.2) + (105)(412.3) + (135)(434.2) + (60)(434.4) = 125,063 Yer 2 = (75)(333) + (105)(323.9) + (135)(226.7) + (60)(170) = 99,791 Yer3 = (75)(206.2) + (105)(180.3) + (135)(200) + (60)(269.3) = 77,555* * Yer 3

Başabaş Analizi

Yöneticiye belirli miktar aralıklarında en düşük maliyeti sağlayacak kuruluş yerlerini karşılaştırma açısından kolaylık sağlar. Kuruluş yeri alternatifleri arasından seçim yaparken üç adım izlenir: Her kuruluş yeri için sabit ve değişken maliyetler belirlenir. Her kuruluş yeri için hesaplanan Toplam Maliyet grafiksel olarak gösterilir (Yatay eksende miktar ve düşey eksende maliyet olmak üzere). Belirlenen miktar için en düşük maliyetli kuruluş yeri seçilir.

Akron için Toplam Maliyet TM: $ 30.000+ $ 75 (2000) =$ 180.000 Bowling Green için Toplam Maliyet TM: $ 60.000+ $ 45 (2000) =$ 150.000 Chicago için Toplam Maliyet TM: $ 110.000+ $ 25 (2000) =$ 160.000

SORU A firması için yönetici 4 farklı kuruluş yerini değerlendirmek istemektedir. Ürüne ait değişken ve sabit giderler alternatif yerlere göre değişmektedir. Tabloda her bir alternatif için maliyetler verilmiştir. Buna göre; Her bir alternatifin toplam maliyet doğrularını grafik üzerinde gösterin. Her bir kuruluş yerinin hangi üretim miktarlarında en uygun olduğunu belirleyin. İlgili miktar aralıklarının üzerinde başa-baş noktalarını (miktarlarını) hesaplayın. Yıllık beklenen talep 15.000 ise en uygun kuruluş yeri hangisidir? Alt. Yerler Sabit maliyet Değiş. maliyet A $150.000 $62 B $300.000 $38 C $500.000 $24 D $600.000 $30