TÜZEL KİŞİLER TÜZEL KİŞİ KAVRAMI KİŞİLERİN ORTAK ÇIKARLARINI KORUMA VE ORTAK GEREKSİNİMLERİNİ KARŞILAMA GİBİ TOPLUMSAL NEDENLER,İNSANLARI ORTAK BİR AMAÇ ÇEVRESİNDE TOPLANMAYA YA DA BELİRLİ MALLARI BİR AMACA ÖZGÜLEMEYE İTMEKTEDİR.HUKUK DÜZENİ DE BU BİÇİMDE OLUŞTURULAN İNSAN VE MAL TOPLULUKLARINA KİŞİLİK TANIMAKTADIR.BAZI AYRIK DURUMLAR DIŞINDA(MK.m.48),KİŞİ OLMA YÖNÜNDEN GERÇEK KİŞİLERLE TÜZEL KİŞİLER ARASINDA DA HUKUKSAL BİR AYRILIK GÖZETİLMEMİŞTİR.BAĞIMSIZ BİR KİŞİLİK VE VARLIĞA SAHİP OLAN TÜZEL KİŞİNİN,KENDİSİNİ OLUŞTURAN İNSANLARDAN BAĞIMSIZ BİR İRADESİ VARDIR.
TÜZEL KİŞİLERİN ÇEŞİTLERİ TÜZEL KİŞİ İRADESİNİ KULLANARAK DOĞRUDAN DOĞRUYA KENDİ ADINA HAKLAR VE BORÇLAR EDİNEBİLİR,HAK VE BORÇLAR DOĞURUCU İŞLEM VE EYLEMLERDE BULUNABİLİR,SORUMLU TUTULABİLİR.YANİ TÜZEL KİŞİLER DE İNSANLAR GİBİ HAK VE FİİL(EYLEM) EHLİYETİNE SAHİPTİRLER(MK.m47-50) TÜZEL KİŞİLERİN ÇEŞİTLERİ A-YAPILARINA GÖRE TÜZEL KİŞİLER 1-KİŞİ TOPLULUĞU BİÇİMİNDEKİ TÜZEL KİŞİLER ORTAK BİR AMACA ULAŞMAK ÜZERE BİR ARAYAB GELEN BİRDEN ÇOK İNSANDAN OLUŞAN TÜZEL KİŞİLER BU NİTELİKTEDİR.DERNEK,TİCARET ŞİRKETLERİ,SENDİKA,SİYASAL PARTİ,KULÜP GİBİ TÜZEL KİŞİLERİ ÖRNEK GÖSTEREBİLİRİZ.
2-MAL TOPLULUĞU(KURUM-MÜESSESE) BİÇİMİNDEKİ TÜZEL KİŞİLER BU ÇEŞİT TÜZEL KİŞİLER,BELİRLİ BİR AMACA ÖZGÜLENMİŞ BULUNAN MAL TOPLULUĞUNDAN OLUŞUR.BU MALLARIN BELİRLİ BİR AMACA ÖZGÜLENMESİ,MALLARIN SAHİBİNİN İRADESİYLE GERÇEKLEŞİR.VAKIFLAR BU ÇEŞİT TÜZEL KİŞİLERE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLEBİLİR. B-BAĞLI OLDUKLARI HUKUK KURALLARINA GÖRE TÜZEL KİŞİLER 1-KAMU HUKUKU TÜZEL KİŞİLERİ KAMU HUKUKU KURALLARINA BAĞLI OLAN TÜZEL KİŞİLERDİR(MK.m55).BUNLAR,KURULUŞ,ÇALIŞMA VE SONA ERME YÖNÜNDEN ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİNDEN FARKLIDIR.
BU TÜZEL KİŞİLER,KAMU OTORİTESİNİ TEMSİL ETTİKLERİNDEN ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİNDEN DAHA GENİŞ YETKİLERE SAHİPTİRLER.BUNA KARŞILIK,BUNLAR ÜZERİNDEKİ DEVLET DENETİMİ ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİNE GÖRE DAHA YOĞUNDUR.KAMU HUKUKU TÜZEL KİŞİLERİ İKİ ÇEŞİTTİR.BUNLARDAN,KAMU İDARELERİ DENİLEN ÇEŞİDİNE ÖRNEK OLARAK,DEVLET,İL,BELEDİYE VE KÖYLERİ GÖSTEREBİLİRİZ(ANAYASA 127).KAMU HUKUK TÜZEL KİŞİLERİNİN İKİNCİ ÇEŞİDİNİ KAMU KURUMLARI OLUŞTURUR.BUNLAR DA ÜNİVERSİTELER ,TRT VE YASAYLA KURULAN KAMU KURUMU NİTELİĞİNDEKİ ÖTEKİ TÜZEL KİŞİLERDİR(YÜKSEKÖĞRETİM K.3\d;ANAYASA 130-135)
2-ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİ ÖZELLİKLERİ: ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİ,ÖZEL HUKUK KURALLARINA BAĞLI OLAN VE KİŞİLERİN İRADELERİYLE KURULABİLEN TÜZEL KİŞİLERDİR.BUNLARIN ORTADAN KALKMASI ONLARI KURAN KİŞİLERİN İRADELERİNE BAĞLIDIR.AYRICA BUNLAR KAMU OTORİTESİNİ TEMSİL ETMEZLER. ÇEŞİTLERİ: ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİ,KAZANÇ PAYLAŞMA AMACI YA DA İKTİSADİ AMAÇ GÜDÜP,GÜTMEDİKLERİNE GÖRE İKİYE AYRILIRLAR:
KAZANÇ PAYLAŞMA AMACI GÜDEN TÜZEL KİŞİLER; TİCARET ŞİRKETLERİ(TK. m KAZANÇ PAYLAŞMA AMACI GÜDEN TÜZEL KİŞİLER; TİCARET ŞİRKETLERİ(TK.m.153,243,269,503),AMACINA ULAŞMAK ÜZERE TİCARİ İŞLETME İŞLETEN DERNEKLERDİR(TK.m.18) KAZANÇ PAYLAŞMA AMCI GÜTMEYEN TÜZEL KİŞİLER DE;DERNEKLER(MK.m.56 vd.,DERNEKLER K.101 vd.). 3-KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ 1984 YILINDA ÇIKARILAN 233 SAYILI YASA GÜCÜNDEKİ KARARNAME İLE,DÜZENLENEN KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ,EKONOMİK GEREKSİNME ÖLÇÜSÜNE BAĞLI OLARAK BAKANLAR KURULU KARARI İLE KURULURLAR VE KURAL OLARAK BELİRTİLEN KARARNAME HÜKÜMLERİNE BAĞLI OLMALARINA KARŞIN,KARARNAMEDE BULUNAN HUSUSLAR DIŞINDA BUNLARA,ÖZEL HUKUK HÜKÜMLER UYGULANIR.
KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ İKİ ÇEŞİTTİR KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ İKİ ÇEŞİTTİR.BİRİNCİ ÇEŞİDİ OLUŞTURAN İKTİSADİ DEVLET TEŞEBBÜSLERİNİN SERMAYESİNİN TAMAMI DEVLETE AİTTİR,FAKAT BUNLAR,ÖZEL HUKUK HÜKÜMLERİ ÇERÇEVESİNDE TİCARİ FAALİYETTE BULUNURLAR.(DEVLET MALZEME OFİSİ,SEKA,T.C. ZİRAAT BANKASI GİBİ) İKİNCİ ÇEŞİDİ OLUŞTURAN KAMU İKTİSADİ KURULUŞLARININ DA SERMAYESİNİN TAMAMI DEVLETE AİTTİR.FAKAT BUNLARDA,KAMUSAL ÖZELLİK DAHA BELİRGİN,KAR AMACI İSE GERİ PLANDADIR.(BİR ZAMANLAR VAR OLAN TEK ÇAYKUR GİBİ)
4-MESLEK KURULUŞLARI BELİRLİ BİR MESLEĞE SAHİP OLANLAR ARASINDAKİ DAYANIŞMAYI SAĞLAMAK,İLİŞKİLERİ DÜZENLEMEK ÜZERE KURULAN;BAROLAR,TABİP ODALARI,TÜRKİYE TABİPLER BİRLİĞİ,TİCARET VE SANAYİ ODALARI,TİCARET BORSALARI,ESNAF VE KÜÇÜK SANATKARLAR DERNEĞİ,TÜRKİYE BAROLAR BİRLİĞİ,TÜRKİYE NOTERLER BİRLİĞİ,ZİRAAT ODALARI GİBİ KURULUŞLAR ÖRNEK GÖSTERİLEBİLİR.BUNLARIN ÇOĞU KAMU TÜZEL KİŞİSİ NİTELİĞİNDEDİR(ANAYASA,m.135)
TÜZEL KİŞİLERİN KURULUŞUNA İLİŞKİN SİSTEMLER TÜZEL KİŞİLERİN HANGİ ANDA KİŞİLİK KAZANDIĞI KONUSUNDA BAŞLICA ÜÇ SİSTEM VARDIR.BUNLAR,İZİN SİSTEMİ,NORMATİF SİSTEM VE SERBEST KURULUL SİSTEMİDİR. A-İZİN SİSTEMİ BU SİSTEMDE,TÜZEL KİŞİ ANCAK DEVLETİN İZNİYLE KURULABİLİR.BU KONUDA İZİN VERMEYE YETKİLİ DEVLET MAKAMI,YÖNETİM ORGANI YA DA YASAMA ORGANI OLABİLİR.İZNİ VERME YETKİSİNE SAHİP OLAN MAKAM,İZİN VERİP VERMEME KONUSUNDA ÖZGÜRDÜR.İZİN VERİLMEMESİ DURUMUNDA,İTİRAZ EDİLEMEZ VE BUNA KARŞI YARGI MAKAMLARINA BAŞVURULAMAZ.
B-NORMATİF SİSTEM BU SİSTEMDE,YETKİLİ MAKAMLAR TÜZEL KİŞİLİĞİN KURULMASI İÇİN GEREKLİ KOŞULLARIN BULUNUP BULUNMADIĞINI İNCELEME YETKİSİNE SAHİPTİR.NORMATİF SİSTEM DE KENDİ İÇİNDE ÜÇ FARKLI BİÇİMDE UYGULANMAKTADIR.BİRİNCİSİNDE,TÜZÜĞÜN RESMİ ORGANLARA SUNULMASIYLA;İKİNCİSİNDE,TÜZÜĞÜN DEVLETİN RESMİ GAZETESİNDE YAYINLANMASIYLA;ÜÇÜNCÜSÜNDE İSE,KURULUŞUN BELLİ BİR KÜTÜĞE YAZIMLANMASIYLA TÜZEL KİŞİLİK KAZANILMAKTADIR.HUKUKUMUZDA,DERNEKLER SENDİKALAR VE SİYASAL PARTİLER YÖNÜNDEN BİRİNCİ SİSTE,VAKIFLAR YÖNÜNDEN DE ÜÇÜNCÜ SİSTEM KABUL EDİLMİŞTİR.
C-SERBEST KURULUŞ SİSTEMİ BU SİSTEMDE,TÜZEL KİŞİLİĞİ KURACAK KİŞİLERİN KURMA İRADELERİNİ AÇIKLADIKLARI ANDA BAŞKA BİR İŞLEME GEREK KALMAKSIZIN TÜZEL KİŞİLİK KAZANILMIŞ OLUR. TÜZEL KİŞİLİĞİN KAZANILMASI TÜZEL KİŞİLİĞİN KAZANILMASINA İLİŞKİN SİSTEMLERİN ÖNGÖRDÜĞÜ KOŞULLARA UYULMUŞ OLSA BİLE,BAZEN TÜZEL KİŞİLİK KAZANILAMAZ.BU,GENELLİKLE TÜZEL KİŞİNİN AMACININ,HUKUKA YA DA GENEL AHLAKA,KİŞİLİK HAKLARINA AYKIRI OLMASI DURUMUNDA SÖZ KONUSU OLUR(MK.m.47/2).BURADAKİ AYKIRILIK,TÜZEL KİŞİLİĞİN KURULUŞU SIRASINDAKİ HUKUKA VE GENEL AHLAKA AYKIRILIKTIR.
BUNA KARŞILIK,KURULUŞ SIRASINDA AMAÇ HUKUKA VE GENEL AHLAKA UYGUN OLUR,FAKAT KURULUŞTAN SONRA AYKIRI DURUMA GELİRSE,BU KURULUŞU ENGELLEMEZ,FAKAT TÜZEL KİŞİLİĞİN MAHKEME KARARIYLA ORTADAN KALDIRILMASINI GEREKTİREN BİR NEDEN OLUR(MK.m.89)TÜZEL KİŞİLİK KAZANILMASINA ENGEL OLAN KURULUŞ SIRASINDAKİ HUKUKA AYKIRILIKLARLA İLGİLİ OLARAK,DERNEKLER KANUNUNDA ÇEŞİTLİ NEDENLER BELİRTİLMİŞTİR. TÜZEL KİŞİLERİN EHLİYETLERİ A-HAK EHLİYETİ TÜZEL KİŞİLERİN DE,GERÇEK KİŞİLER GİBİ HAK EHLİYETLERİ VARDIR.ANCAK TÜZEL KİŞİLERİN YAPISINDAN DOĞAN BAZI ÖZELLİKLER VE HUKUK DÜZENİNCE ÖNGÖRÜLEN BAZI NEDENLERLE DE TÜZEL KİŞİLERİN HAK EHLİYETLERİNDE KISITLAMALAR VE EŞİTSİZLİKLER DOĞABİLİR.
TÜZEL KİŞİLERİN DE GERÇEK KİŞİLERİNKİNE EŞİT BİR HAK EHLİYETİNE SAHİP OLDUKLARI KURAL OLARAK SÖYLENEBİLİRSE DE,BU KESİNLİK TAŞIMAZ VE GERÇEK KİŞİLERE GÖRE FARK YARATICI AYRIK DURUMLAR VARDIR. 1-KURAL OLARAK HAK EHLİYETİNİN VARLIĞI TÜZEL KİŞİLER,AYNI GERÇEK KİŞİLER GİBİ KAMU HUKUKUNDAN VE ÖZEL HUKUKTAN DOĞAN HAK VE BORÇLARA SAHİP OLABİLİRLER. A-KAMU HUKUKU ALANINDA ANAYASADA YER ALAN TEMEL HAKLARDAN TÜZEL KİŞİLER DE YARARLANIRLAR.KİŞİLERİN TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER,KİŞİSEL DEĞERLERİ İÇİNDE YER ALIR.AYNI KİŞİSEL DEĞERLERE TÜZEL KİŞİLERİN DE SAHİP OLDUKLARINI KABUL ETMEK ÇAĞDAŞ HUKUK ANLAYIŞININ BİR GEREĞİDİR.MAHİYETLERİYLE BAĞDAŞTIĞI ORANDA TÜZEL KİŞİLER DE,BİR TAKIM KİŞİSEL DEĞERLERE SAHİPTİR.
B-ÖZEL HUKUK ALANINDA AA-MALVARLIĞI HAKLARI TÜZEL KİŞİLER YAPILARINA VE AMAÇLARINA UYGUN DÜŞTÜĞÜ ORANDA,MALVARLIĞI HAKLARINDAN SAYILAN,YANİ PARAYLA ÖLÇÜLMESİ OLANAĞI BULUNAN HER TÜRLÜ HAKKA SAHİP OLABİLİRLER.BU HAKLAR NİSPİ NİTELİKLİ ALACAK HAKLARI ,MUTLAK NİTELİKLİ NESNEL(AYNİ) HAKLAR VE MİRAS HUKUKU NİTELİKLİ HAKLAR OLABİLİR. BB-KİŞİLİK HAKKI TÜZEL KİŞİLER DE ,KENDİ YAPILARINA UYAN KİŞİLİK DEĞERLERİ ÜZERİNDE HAK SAHİBİDİRLER.TÜZEL KİŞİLER YARADILIŞI GEREĞİ GERÇEK KİŞİLERİN SAHİP OLDUKLARI KİŞİLİK DEĞERLERİNİN HEPSİNE SAHİP DEĞİLLERDİR.
BUNLAR NESNEL(MADDİ)BİR VARLIĞA SAHİP OLMADIKLARINDAN,İNSANLARA ÖZGÜ OLAN YAŞAM,SAĞLIK,BEDENSEL BÜTÜNLÜK GİBİ MADDİ BEDENSEL DEĞERLERE SAHİP DEĞİLLERDİR.BUNA KARŞILIK AD,SAYGINLIK,GİZ ÇEVRESİ GİBİ MANEVİ KİŞİLİK DEĞERLERİNE TÜZEL KİŞİLER DE SAHİPTİRLER.AYRICA TİCARİ SAYGINLIK,KREDİ,EKONOMİK VARLIK GİBİ MADDİ EKONOMİK KİŞİLİK DEĞERLERİNE DE SAHİPTİRLER.TÜZEL KİŞİLERİN DE BİR YERLEŞİM YERİ VARDIR.KURULUŞ BELGESİNDE,YERLEŞİM YERİNİN NERESİ OLDUĞU DÜZENLENEBİLİR.DÜZENLENMEMİŞSE ,YÖNETİM MERKEZİNİN BULUNDUĞU YER YERLEŞİM YERİ SAYILIR.
CC-DAVADA TARAF OLMA EHLİYETİ TÜZEL KİŞİLERDE DAVADA TARAF OLABİLİRLER,YANİ DAVADA DAVACI YA DA DAVALI OLARAK BULUNABİLİRLER.TÜZEL KİŞİNİN AMACI VE UĞRAŞI ALANI İLE İLGİLİ OLARAK ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE KARŞI DAVACI OLMASI YA DA ONA KARŞI ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN DAVACI SIFATINI TAŞIMASI OLASIDIR. 2-HAK EHLİYETİ YÖNÜNDEN AYRIK DURUMLAR YAPILARI GEREĞİ,TÜZEL KİŞİLER,İNSANLARIN SAHİP OLDUKLARI BAZI HAKLARA SAHİP OLAMAYACAKLARI GİBİ,İNSANLARIN SAHİP OLAMAYACAKLARI BAZI HAKLARA DA SAHİP OLABİLİRLER.
A-TÜZEL KİŞİLERİN YAPILARI GEREĞİ SAHİP OLAMAYACAKLARI HAKLAR TÜZEL KİŞİLER İNSANLAR GİBİ ELLE TUTULUR,GÖZLE GÖRÜLÜR BİR VARLIĞA SAHİP DEĞİLLERDİR.BU NEDENLE DOĞAL YARADILIŞLARI GEREĞİ İNSANLARA ÖZGÜ OLAN,YAŞ,CİNSİYET,HISIMLIK GİBİ İLİŞKİ VE HAKLARDAN YARARLANAMAZLAR(MK.m.48).AYRICA TÜZEL KİŞİLER İNSAN FAALİYETİNİ GEREKTİREN İŞLERİ DE YAPAMAZLAR.BU NEDENLE,TEMSİLCİ,VASİ,KAYYIM,KANUNİ MÜŞAVİR,İFLAS MASASI YÖNETİCİSİ,ALACAKLILAR TOPOLANTISI ÜYESİ,TEREKE YÖNETİCİ OLAMAZLAR.
B-YAPILARI GEREĞİ SADECE TÜZEL KİŞİLERİN YARARLANABİLECEĞİ HAKLAR TÜZEL KİŞİLERİN YAPILARI VE AMAÇLARI GEREĞİ,BAZI ALANLARDA İNSANLARIN SAHİP OLMADIKLARI BİR TAKIM HAKLARA DA SAHİP OLDUKLARI GÖRÜLMEKTEDİR.TOPLULUK HAKLARI DA DENİLEN BU HAKLAR,BAŞLICA;ÜYELERİ ÇIKARMA(İHRAÇ)HAKKI,ÜYELERİNDEN ÖDENTİ(AİDAT) VE SERMAYE İSTEME HAKKI,TÜZÜĞÜ DEĞİŞTİRME HAKKI VE KENDİ KENDİNİ SONA ERDİRME HAKKIDIR. C-HAK EHLİYETİNİN TÜZEL KİŞİNİN AMACIYLA SINIRLI OLMASI TÜZEL KİŞİLER,AMAÇLARINA ULAŞMAK İÇİN GEREKLİ OLAN HAKLARA VE BORÇLARA SAHİP OLMALIDIR.
BU TEMEL DÜŞÜNCEDEN AMACA ÖZGÜ OLMA(TAHSİS İLKESİ) YA DA (ULTRA VİTES KURAMI) DENİLEN KURAM YARATILMIŞTIR.HUKUKUMUZDA,ÖZELLİKLE TİCARET ORTAKLARI YÖNÜNDEN TÜZEL KİŞİLİĞİN ANCAK ORTAKLIK ANA SÖZLEŞMESİNDE YAZILI OLAN İŞLETME KONUSU ÇERÇEVESİNDE,İŞLEMLER YAPABİLECEĞİ KABUL EDİLİR(TK.m.137,321) TÜZEL KİŞİLERİN FİİL(EYLEM)EHLİYETİ TÜZEL KİŞİLER DE EYLEM EHLİYETİNE SAHİPTİRLER.MEDENİ KANUNUN 49’UNCU MADDESİ,’TÜZEL KİŞİLER,KANUNA VE KURULUŞ BELGELERİNE GÖRE GEREKLİ ORGANLARA SAHİP OLMAKLA TÜZEL KİŞİLİK KAZANIRLAR’ŞEKLİNDE BELİRTİLMİŞTİR.
1-GERÇEK KİŞİLERİN EYLEM EHLİYETİNDEN FARKI GERÇEK KİŞİLERİN EYLEM EHLİYETİNE SAHİP OLABİLMESİ İÇİN KİŞİNİN SEZGİN(AYIRTIM GÜCÜNE SAHİP) VE ERGİN OLMASI,KISITLI DA BULUNMAMASI GEREKİR(MK.10,14)TÜZEL KİŞİLER YÖNÜNDEN BU KOŞULLAR ARANMAMIŞTIR VE ARANMASINA DA OLANAK YOKTUR.ÇÜNKÜ BU KOŞULLAR,YARADILIŞ GEREĞİ İNSANLARA ÖZGÜ OLAN BİYOLOJİK BEDENSEL VE PSİKOLOJİK NEDENLERDEN KAYNAKLANMAKTADIR. TÜZEL KİŞİLERİN EYLEM EHLİYETİNE SAHİP OLABİLMELERİ İÇİN,YASAYA VE TÜZÜKLERİNE GÖRE GEREKLİ SAYILAN ORGANLARA SAHİP BULUNMALARI ZORUNLUDUR(MK.49)EYLEM EHLİYETİNİN KOŞULLARI YÖNÜNDEN TÜZEL KİŞİLERLE GERÇEK KİŞİLER ARASINDA FARK BULUNMASINA KARŞIN,EYLEM EHLİYETİNİN KAPSAMI YÖNÜNDEN BİR FARK YOKTUR.
2-EYLEM EHLİYETİNİN KULLANILMASI TÜZEL KİŞİLERİN EYLEM EHLİYETLERİNİN KULLANABİLMELERİ İÇİ,N ZORUNLU ORGANLARA SAHİP OLMALARI GEREKİR.TÜZEL KİŞİLER,BELİRLİ HUKUKİ SONUÇLARA ULAŞABİLMEK İÇİN GEREKLİ İRADEYİ ORGANLARI ARACILIĞIYLA AÇIKLAR.ORGANLARI OLMAYAN TÜZEL KİŞİNİN BELİRLİ HUKUKİ SONUÇLARA YÖNELİK İRADE AÇIKLAMASINDA BULUNMASINA DA OLANAK YOKTUR.ÖYLE OLUNCA,EYLEM EHLİYETİNİN KULLANILMASI DA SÖZ KONUSU EDİLEMEZ. A-ORGAN KAVRAMI TÜZEL KİŞİNİN İRADESİNİ AÇIKLAYARAK ONUN İŞLEMLERİNİ YAPMA VE İŞLERİNİ YÜRÜTME GÖREVİ,ORGANLARINA AİTTİR.
BU GÖREVİ ÜSTLENEN ORGANLAR,BİR KURUL BİÇİMİNDE(GENEL KURUL,YÖNETİM KURULU VE DENETİM KURULU) YA DA TEK KİŞİDEN (MÜDÜR,YÖNETİCİ,DENETİCİ) OLUŞABİLİR.ORGAN,TÜZEL KİŞİNİN AYRILMAZ BİR PARÇASIDIR VE TÜZEL KİŞİDEN BAĞIMSIZ BİR VARLIĞI YOKTUR.ORGANIN YAPTIĞI EYLEM VE DAVRANIŞLARI TÜZEL KİŞİ YAPMIŞ SAYILIR(MK.m.50) B-ORGANLARIN ÇEŞİTLERİ AA-YASAL ZORUNLU ORGANLAR BUNLAR BİR TÜZEL KİŞİDE YASA GEREĞİ MUTLAKA BULUNMASI GEREKEN ORGANLARDIR.DERNEKLER YÖNÜNDEN,GENEL KURUL,YÖNETİM KURULU VE DENETLEME KURULU,ZORUNLU ORGANLARDIR(MK.m72)VAKIFLAR YÖNÜNDEN DE YÖNETİM ORGANI ZORUNLU BİR ORGANDIR(MK.m.109)
BU ORGANLARIN BİR BÖLÜMÜ TÜZEL KİŞİNİN İÇ İŞLERİNDE SÖZ SAHİBİDİR VE TÜZEL KİŞİNİN ÖNEMLİ KARARLARINI ALIR(KARAR ORGANI-İÇ ORGAN) ORGANLARIN BİR BÖLÜMÜ DE TÜZEL KİŞİNİN DIŞ İŞLERİNİ GÖRÜR VE ALINAN KARARLARI YERİNE GETİRİR(YÜRÜTME ORGANI-DIŞ ORGAN) BB-SEÇİMLİK ORGANLAR BUNLAR,ZORUNLU ORGANLAR DEĞİLDİR.BUNLAR BULUNMASA DA TÜZEL KİŞİ-ZORUNLU ORGANLARI VARSA-EYLEM EHLİYETİNE SAHİPTİR. 3-EYLEM EHLİYETİNİN KAPSAMI TÜZEL KİŞİLERİN EYLEM EHLİYETİ İÇİNE,HUKUKİ İŞLEM EHLİYETİ;DAVA EHLİYETİ VE HAKSIZ EYLEMLERDEN SORUMLU OLMAK EHLİYETİ GİRER.
A-HUKUKİ İŞLEM EHLİYETİ TÜZEL KİŞİLER,AMACINA UYGUN BAZI MALLARI EDİNMEK,BAZI HİZMETLERDEN YARARLANMAK,BAZI DEĞERLERİ ELDE ETMEK VE BELİRLİ ÖDEMELERDE BULUNMAK ÜZERE ORGANLARI ARACILIĞIYLA İRADESİNİ AÇIKLAYIP HUKUKİ İŞLEMLER YAPABİLİR.MEDENİ KANUNUN 50’NCİ MADDESİNİN İKİNCİ FIKRASINDA DA , ORGANLARIN HUKUKİ İŞLEMLERİNİN TÜZEL KİŞİYİ BAĞLAYACAĞI AÇIKÇA BELİRTİLMİŞTİR. B-HUKUKA AYKIRI EYLEMLERDEN SORUMLU OLMA EHLİYETİ ORGAN,TÜZEL KİŞİNİN AYRILMAZ PARÇASI SAYILDIĞINDAN,ORGANIN YAPTIĞI HUKUKA AYKIRI İŞLEM,TÜZEL KİŞİ TARAFINDAN YAPILMIŞ KABUL EDİLİR.
ANCAK,TÜZEL KİŞİNİN,ORGANLARININ HUKUKA AYKIRI EYLEMLERİNDEN SORUMLU OLABİLMESİ İÇİN,EYLEMİ YAPANIN GERÇEKTEN ORGAN NİTELİĞİNDE OLMASI VE EYLEMİ,ORGANLIK GÖREVİNİ YAPARKEN,YANİ TÜZEL KİŞİNİN İŞLERİNİ YÜRÜTÜRKEN İŞLEMESİ GEREKİR.ORGANIN HUKUKA AYKIRI EYLEMLERİNDEN DOĞRUDAN DOĞRUYA TÜZEL KİŞİ SORUMLUYSA DA,DOĞAN ZARARLAR DOLAYISIYLA KUSURLU OLAN ORGANIN SORUMLU TUTULMASI İÇİN ONA DA BAŞVURABİLİR.(MK.m.50\3) C-DAVA EHLİYETİ TÜZEL KİŞİLER,HUKUKİ EYLEM EHLİYETİ VE HUKUKA AYKIRI EYLEMLERDEN SORUMLU OLMA EHLİYETİNE KOŞUT OLARAK DAVA EHLİYETİNE DE SAHİPTİR.
SAHİP OLABİLDİĞİ HAKLAR VE BORÇLARLA İLGİLİ DAVALARDA TÜZEL KİŞİ DAVA EHLİYETİNİN GEREKTİRDİĞİ HER TÜRLÜ İŞLEMİ YAPABİLİR.DAVADA TÜZEL KİŞİYİ ORGANI TEMSİL EDER. TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ A-KİŞİLİĞİ SONA ERDİREN SEBEPLER MEDENİ KANUNUMUZDA TÜM TÜZEL KİŞİLERİN SONA ERMESİNDE UYGULANABİLECEK NİTELİKTE ORATK VE GENEL NİTELİKLİ KURALLAR YOKTUR.ANCAK,TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİNDEN SONRA YAPILMASI GEREKEN BAZI İŞLEMLERE İLİŞKİN ORTAK KURALLAR MEDENİ KANUNUMUZUN 52 VE DEVAMI MADDELERİNDE DÜZENLENMİŞTİR.BUNA KARŞILIK,TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ NEDENLERİ DERNEKLER VE VAKIFLAR YÖNÜNDEN AYRI AYRI DÜZENLENMİŞTİR.
1-KENDİLİĞİNDEN SONA ERME(İNFİSAH) YASADA BELİRTİLEN NEDENLERDEN BİRİNİN VARLIĞI DURUMUNDA TÜZEL KİŞİLİĞİN YASA GEREĞİ ORTADAN KALKMASIDIR.BUNUN İÇİN BİR ORGAN YA DA MAKAMIN KARAR ALMASI GEREKMEZ. 2-BİR KARARLA DAĞITILMA(FESİH) BU ÇEŞİT SONA ERMEDE TÜZEL KİŞİLİĞİN ORTADAN KALKABİLMESİ İÇİN BİR ORGANIN YA DA MAKAMIN BU DOĞRULTUDA KARAR VERMESİ GEREKİR. B-SONA ERMENİN SONUÇLARI TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİ DURUMUNDA ONUN SONA ERMESİNE NEDEN OLAN OLAYIN YA DA KARARIN VARLIĞININ SONUCU OLARAK BİRTAKIM
İŞLEMLERİN TAMAMLANMASI DA GEREKİR İŞLEMLERİN TAMAMLANMASI DA GEREKİR.BU İŞLEMLER TÜZEL KİŞİNİN GERİDE KALAN MALLARININ NASIL VE KİMLERE VERİLEBİLECEĞİ,BORÇLARININ NASIL ÖDENECEĞİ VE ALACAKLARININ NASIL TOPLANACAĞI SORUNLARINA İLİŞKİNDİR.MEDENİ KANUNUN 53’ÜNCÜ VE 54’ÜNCÜ MADDELERİNDE DÜZENLENMİŞ OLAN İŞLEMLER BAŞLICA İKİ AŞAMADAN OLUŞUR:BİRİNCİ AŞAMA,TASFİYE YA DA ARITIM DENİLEN VE TÜZEL KİŞİNİN ÖZ(SAFİ) MAL VARLIĞININ BELİRLENMESİNE YÖNELİK İŞLEMLERDEN OLUŞUR.İKİNCİ AŞAMA İSE,TAHSİS YA DA ÖZGÜLEME DENİLEN VE BELİRLENEN ÖZ(SAFİ) MAL VARLIĞININ BELİRLİ KİŞİ YA DA KURUMLARA AKTARILMASINA İLİŞKİN İŞLEMLERDEN OLUŞUR.
MEDENİ KANUNDA YER ALAN BU KURALLAR HEM DERNEKLERİN HEM DE VAKIFLARIN MAL VARLIKLARININ TASFİYESİNDE VE ÖZGÜLENMESİNDE UYGULANIR. 1-TASFİYE(ARITIM) TASFİYE,SONA EREN TÜZEL KİŞİNİN MALLARININ VE ALACAKLARININ TOPLAMINDAN (GAYRİ SAFİ MAL VARLIĞINDAN) BORÇLARINI ÇIKARDIKTAN SONRA SAFİ MAL VARLIĞININ BELİRLENEBİLMESİ İÇİN YAPILAN İŞLEME DENİR.TÜZEL KİŞİLİĞİN SONA ERMESİYLE TÜZEL KİŞİLİĞİN EHLİYETLERİ DE TÜMÜYLE SONA ERMEZ.TÜZEL KİŞİLİK SONA ERSE DE ONUN EHLİYETİ TASFİYE İŞLEMİNİN SONUCUNA KADAR VE TASFİYE AMACIYLA SINIRLI OLARAK SÜRER(MK.m52).
TÜZEL KİŞİNİN TASFİYESİ,KANUNDA VE KURULUŞ BELGESİNDE AKSİNE HÜKÜM BULUNMADIKÇA,TEREKENİN RESMİ TASFİYESİNE İLİŞKİN KURALLARA GÖRE YAPILIR(MK.m.53). 2-ÖZGÜLEME(TAHSİS) TÜZEL KİŞİNİN BELİRLENEN SAFİ MAL VARLIĞININ KİME VE NASIL VERİLECEĞİ,ÖZGÜLEME SORUNUNU OLUŞTURUR.BU KONUDA MEDENİ KANUNUN 54’ÜNCÜ MADDESİNDE TÜM TÜZEL KİŞİLER YÖNÜNDEN GEÇERLİ OLAN BİR DÜZENLEME YER ALMAKTADIR.BU MADDE,TÜZEL KİŞİNİN MAL VARLIĞININ,KANUNDA VEYA KURULUŞ BELGESİNDE BAŞKA BİR HÜKÜM BULUNMADIKÇA YA DA YETKİLİ ORGAN BAŞKA TÜRLÜ KARAR VERMEDİKÇE,EN YAKIN AMAÇ GÜDEN KAMU KURUM VE KURULUŞLARINA GEÇECEĞİ;HUKUKA VEYA AHLAKA AYKIRI AMAÇ GÜTTÜĞÜ İÇİN KİŞİLİĞİ
MAHKEME KARARIYLA SONA EREN TÜZEL KİŞİNİN MAL VARLIĞININ İSE,HER HALDE İLGİLİ KAMU KURULUŞUNA GEÇECEĞİ BELİRTİLMEKTEDİR. BU DÜZENLEME KARŞISINDA,MALLARIN TASFİYESİ SÖZ KONUSU OLAN TÜZEL KİŞİNİN ÇEŞİDİNE GÖRE ÖZGÜLEMENİN NASIL YAPILACAĞI KONUSUNDA ÖZEL YASALARDA BİR DÜZENLEME BULUNUP BULUNMADIĞINA BAKMALIDIR.ÖZEL YASADA ÖZGÜLEMENİN NASIL YAPILACAĞI KONUSUNDA BİR DÜZENLEME VARSA,ÖNCELİKLE O DÜZENLEME ÇERÇEVESİNDE TAHSİS İŞLEMİNİ YÜRÜTMEK GEREKİR.İKİNCİ OLARAK,TÜZEL KİŞİNİN KURULUŞ BELGESİNDE ÖZGÜLEMENİN NASIL YAPILACAĞI KONUSUNDA BİR KURAL BULUNUP BULUNMADIĞINA BAKMALI VE ÖZGÜLEMENİN KİME
YAPILACAĞI KONUSUNDA BİR KURAL VARSA,ÖZGÜLEMEYİ,O DOĞRULTUDA GERÇEKLEŞTİRMELİDİR.ÖZEL YASA DA YA DA VAKIF SENEDİNDE VEYA TÜZÜKTE BU KONUDA BİR KURAL YOKSA,TÜZEL KİŞİNİN YETKİLİ ORGANI ÖZGÜLEMENİN NASIL YAPILACAĞINI KARARLAŞTIRABİLİR.BU DURUMDA YETKİLİ ORGANIN VERDİĞİ KARAR DOĞRULTUSUNDA MALLARIN ÖZGÜLENMESİ GEREKİR. ÖZEL YASADA,TÜZÜKTE,VAKIF SENEDİNDE BİR KURAL BULUNMAZ;TÜZEL KİŞİNİN YETKİLİ ORGANI DA ÖZGÜLEME KONUSUNDA BİR KARAR VERMEZSE,ÖZGÜLEMENİN MEDENİ KANUNUN 54’ÜNCÜ MADDESİNDEKİ KURALLARA GÖRE YAPILMASI GEREKİR.
BU KURALLARA GÖRE: TÜZEL KİŞİLİK,AMACI HUKUKA VE AHLAKA AYKIRI OLDUĞU İÇİN YARGIÇ KARARIYLA ORTADAN KALDIRILMIŞSA FESHEDİLEN TÜZEL KİŞİNİN SAFİ MAL VARLIĞI KAMU HUKUKU TÜZEL KİŞİLERİNE VERİLEREK,ÖZGÜLEME GERÇEKLEŞTİRİLİR(MK.m.4/son). TÜZEL KİŞİNİN MAHKEME KARARIYLA SONA ERDİRİLMEDİĞİ DURUMLARDA İSE,TÜZEL KİŞİNİN TÜZÜĞÜNDE YA DA VAKIF SENEDİNDE BİR KURAL BULUNMAZ,AYRICA YETKİLİ ORGANI DA BU KONUDA BİR KARAR VERMEMİŞ OLURSA,TÜZEL KİŞİNİN MALLARI AMACINA EN YAKIN AMAÇ GÜDEN KAMU KURUMLARINA GEÇER(MK.m.54/1).