İş Zekâsı Sistemi Projesi BI İş Zekâsı Sistemi Projesi Ulaş Kula, Bilişim Ltd. Esinkap 5. Ar-Ge Proje Pazarı 31 Mayıs 2012

Bilişim Ltd. 27. yıl 1985’te kurulan Bilişim Ltd, Türkiye’nin üstün başarıyla sonuçlanmış önemli projelerine imza atan öncü bir yazılımevi ve danışmanlık kurumu’dur. Önemli kuruluşların bilgi işlem projelerinde yönetim bilişim sistemleri, kurumsal kaynak planlama, bankacılık, bakanlıklar, kamu yönetimi, işletme yönetimi, endüstriyel üretim yönetimi, okul yönetimi, hastane yönetimi gibi alanlarda sistem çözümleme/tasarım ve uygulama yazılımı geliştirme uzmanlığını 200'ü aşkın projede başarıyla geliştirmiştir. Bilişim Ltd'in kurucusu ve Genel Müdürü Prof. Dr. Aydın Köksal, bilgisayar, donanım, yazılım, bilgi işlem, bilişim vb. 2.500 dolayında Türkçe bilişim teriminin üretilmesinden, bilgisayar (bilimleri) mühendisliği öğretiminin doktora ve lisans düzeyinde başlatılmasına değin, bilişim mesleğinin gelişmesinde her aşamada öncülük etmiştir.

TÜBİTAK Destekli Ar-Ge Projeleri 1998-2000 2001-2003 2003-2006 2004-2007 2005-2007 2006-2008 2005 Bütünleşik Hastane Yönetim Sistemi Kurumsal Yönetim Portali Projeleri Belge Yönetim ve İş Akış Sistemi Kurumsal Kaynak Planlama Sistemi E-Dershane: Ölçme Değerlendirme ve Soru Bankası Sistemi 2009-2011 2010-2012 Bilişim Ltd, sözleşmeye bağlı projelerine ek olarak, 1998 yılından beri, TÜBİTAK-TEYDEB Başkanlığınca da desteklenen araştırma geliştirme projeleri yapmaktadır. Bilişim İş zekası Sistemi, 2 aşamalı biçimde tanımlanmış, TÜBİTAK-TEYDEB desteğiyle yürütülen projemizdir. 2012 yılının sonunda ilk aşaması tamamlanacaktır. En önemli özelliği, bugün artık endüstride olmazsa olmaz bir kurumsal yazılım olan ERP sistemlerine özgü hızlı çözümlemelerin kolaylıkla üretilebilmesidir. Özellikle, yine bir Ar-Ge projesi olarak gerçekleştirilen bilişimERP yazılımının ürettiği kurumsal verinin çok boyutlu çözümlemesine ilişkin önceden yapılandırılmış hazır analizleri de ürünle birlikte içermektedir. İnsan Sermayesi Yönetim Sistemi Projesi bilişimBI: İş Zekası Sistemi, I. Aşama Projesi

İş Zekâsı Nedir? Gelişkin bilişim sistemleri arasında yer alan İş Zekâsı sistemi, bir kurumun günlük işlemleriyle ilgili verilerini bütünleştiren, bu verilere erişimi sağlayan, veriler üzerinde çözümlemeler yapan uygulama ve teknolojilerin bütünüdür. Doğru bilgiyi, doğru zamanda doğru kişiye sunabildiği için karar alma sürecini büyük ölçüde destekler. İş Zekâsı sistemleri, veriyi değerli ve nitelikli bilgiye dönüştürür. Yöneticiler, kurum hakkında değişik bakış açılarıyla görüş oluşturmak, ölçüm yapabilmek, sezgiye dayalı değil, doğru bilgiye dayalı, hızlı karar alabilmek için bu bilgiye gereksinim duyarlar. Gelişkin bilişim sistemleri arasında yer alan İş Zekası, bir kurumun günlük işlemleriyle ilgili verilerini toplayan, bu verilere erişimi sağlayan, veriler üzerinde çözümlemeler yapan uygulama ve teknolojilerin bütünüdür. İş Zekası sistemleri, bir kurumun işlerini etkileyen etkenler hakkında kapsamlı ve doğru bilgiyi, doğru zamanda doğru kişiye sunabildiği için karar alma sürecini büyük ölçüde destekler. 4

İş Zekâsı Neden Gereklidir? Hızlı karar alabilmek Değişik bakış açılarıyla büyük resmi görebilmek Kurumsal veriyi gerektiği anda devingen ve etkileşimli biçimde çözümleyebilmek Bütünleşik kurumsal bilgiye sahip olabilmek İş zekası, iş kararlarının doğru alınabilmesi için bir destek sistemidir. Bu sebeple karar destek sistemi olarak da adlandırılır. Kurumsal Kaynak Planlama yazılımları işletimsel veriye dayalı biçimde çalışır. Kullandıkları veritabanı genellikle günlük işlemleri kayıt altına alan ilişkisel veri tabanlarıdır. Bu tür veritabanlarında tarihsel veri tutulmasına karşın, sistemin tümü, günlük işlemleri eniyi ve hızlı yapacak biçimde tasarlanmış ve gerçekleştirilmiştir. Başka bir deyişle sistem veri ekleme, değiştirme ve silme işlemlerini hızlı yapmak üzere tasarlanmıştır. Hızlı raporlama bu sistemlerin birinci önceliği değildir. Bir personelin bordrosunu saniyeler içinde hesaplarsınız, bir demirbaşı bir personele en kısa sürede kaydedersiniz. Ancak günlük işlemlerin oluşturduğu kayıtları, sorgulamak amacıyla kullanmak istediğinizde, bu veri tabanlarının yapısı işinizi zorlaştırır. Sorgunun çalışıp sonuç üretme süresi dakika, saat ve hatta gün düzeyine dek uzayabilir. Buna karşılık İş Zekası sistemleri, veriambarı teknolojisine dayanır. Veri ambarı, salt-okunur ve sorguların hızlı sonuç üretmesini amaçlayan değişik biçimde yapılandırılmış veri tabanıdır. Örneğin, 2009 yılında hastalık izni kullanım oranının geçmiş yıllara göre nasıl bir değişim gösterdiğini merak ettiğinizde yanıtı en kolay ve etkin biçimde bu tür sorgular için özel olarak tasarlanmış veri ambarlarını kullanarak elde edebilirsiniz. Kurumsal Kaynak Planlama sistemleri, kurumların günlük işlemlerine ilişkin her türlü bilgiyi veritabanında, tarih bilgisiyle ama en ayrıntı düzeyinde tutarlar. Çünkü bu sistemler için temel amaç izlenirliği sağlamaktır. Yani, bir hammaddenin son ürün haline gelinceye dek geçirdiği bütün aşamalar ya da bir son üründen hareketle geriye dönük üretim, stok ve maliyet bilgileri sistemde ayrıntılı biçimde yer alır. Günlük işlemleri yürütenler bu verilerden büyük ölçüde yararlanırlar. Ama yöneticiler karar alırken olgulara geniş açıdan bakmak isterler. Tek tek öğelerle değil, öğe gruplarıyla ya da birleşik öğelerle, toplamlarla ilgilenirler. İş Zekası sistemlerinin kullandığı veri ambarları, raporlama ve analiz işlemlerinin hızlı ve kolay yapılmasını sağlamak üzere farkli biçimde tasarlanmışlardır. İş Zekası sistemleri, işletimsel veriye dayalı çalışan bilişim sistemlerinin kolay oluşturamayacağı birleşik, bütünleşik, özet bilgiyi kullanıcılara hızlı ve kolay biçimde sunan sistemlerdir. Bütün bilişim sistemlerinin olduğu gibi Kurumsal Kaynak Planlama Sistemlerinin de raporlama işlevleri vardır. Ancak bu işlevlerin büyük bir bölümü önceden biçimi ve içeriği belli, başka bir deyişle öngörülebilir türde raporları üretmeye yöneliktir. Örneğin bir yönetici, bu tür sistemlerin sunduğu raporlama işlevleriyle üretim maliyeti toplamlarını görebilir ama, bu raporu gördükten sonra gerek duyabileceği bir grup ürünün üretim maliyeti, öngörülen üretim maliyeti ile gerçekleşen üretim maliyeti arasındaki fark, maliyeti oluşturan gider kalemleri gibi çözümlemeleri istediği anda hızlı ve kolay biçimde elde edemez. İş Zekası sistemi ise, yöneticiye istediği anda istediği çözümlemeyi, istediği biçimde oluşturma olanağı sağlar. Gereksenen analiz sonuçları zengin görsellikte, grafikler, çizelgeler ve haritalar üzerinde sunulur. Üstelik sistemde, grafik öğesinin üzerine tıklayarak daha derin ve ayrıntılı çözümlemelere o anda ulaşma gibi etkileşimli çalışma olanakları da bulunur. Kurumsal Kaynak Planlama sistemlerinin işlevlerinin tamamına yakın bir bölümü, kendi oluşturduğu işletimsel verinin bulunduğu veri tabanı üzerinde gerçekleşir. Ama çoğu kurumda, işletimsel bilginin bir bölümü de örneğin Excel gibi farklı veri kaynaklarında yer alır. Kurumsal Kaynak Planlama yazılımları, gelişkin ve karmaşık sistemlerdir ancak bu sistemlere kendi alanları dışında işlevler eklemek ve değişik bütünleşme yetenekleriyle bu sistemleri genişletmek kolay değildir. Bunun için çoğu zaman bir ERP ürünü satıcısıyla, değişik sözleşmeler kapsamında, uyarlama ve geliştirme çalışmaları yapmak gerekir. Üstelik ERP sistemlerine eklenecek yeni bütünleşik işlevler günlük işlemlerde istikrarı sağlarken, kurumların kimi özel durumlardaki esnek iş yapabilme yeteneğini de kısıtlar. Bu nedenle çözümleme ve devingen raporlama işlemleri için ERP verileri ve sistemi üzerinde bir İş Zekası sistemi kurulması yöntemi tercih edilir. Böylece hem ERP sisteminin ve işletimsel verinin aşırı yüklenme ve büyüme nedeniyle başarımı olumsuz yönde etkilenmez, hem de değişik veri kaynaklarını bütünleştirmek, hızlı raporlama ve analiz işlemleri için özel olarak tasarlanmış İş Zekası sisteminin sunduğu olanaklardan yararlanılır. Kurumlar, sahip oldukları kurumsal veri ne kadar iyi ve sağlıklı durumda ise, o kadar iyi ve sağlıklıdırlar. Günümüzde, tutarlı ve yüksek kaliteli kurumsal veriye sahip olmamak, saygınlık ve gelir kaybı risklerine hatta yasal konulardaki yanlışlıklara ve usülsüzlüklere açık hale gelmek anlamına gelmektedir. Bu yüzden yurt dışında ve Türkiye’de kurumlar, on yıllardır ERP sistemlerine ve ERP sistemleri üzerinde ve çevresinde yapılandıran İş Zekası, veri ambarı gibi bilişim çözümlerine ve teknolojilerine yatırım yapmaktadırlar. 5

İş Zekâsı Uygulaması SUNUM KATMANI OLAP Araçları, Gösterge Panoları, Raporlar, Etkileşimli, Çevrimiçi Sorgular Çözümleme VERİ AMBARI Veri ambarı, veri marketleri (data marts), Metadata Havuzu, OLAP küpleri Veri yükleme ÇALIŞMA ALANI Veri saklama, temizleme, ayıklama, dönüştürme, özetleme, birleştirme işlemleri Veri çekme VERİ KAYNAKLARI Çevrimiçi Veri Tabanları (OLTP), Yarı yapısal veriler (Örn. Excel tabloları), XML dosyaları

Geleneksel İş Zekâsı Uygulamaları Pahalı ve yabancı kaynaklı ürünler Genel amaçlı, çok kapsamlı tasarlanmış, karmaşık Kurulum, devreye alma, işletime geçiş ve uygulama süreçleri zor Uzun süreli projeler Büyük boyutlu teknik danışmanlık ve eğitim hizmetleri Sürdürülebilirlik için geniş bilgi işlem kadroları Başka sistem yazılımlarına bağımlılık. Ürün dışında büyük boyutlu ek yazılım ve donanım maliyetleri Tıpkı iş zekasının yalnızca üst düzey yöneticilere yönelik olarak düşünülmesi gibi, bu tür sistemlerin hep bankalar, büyük market zincirleri, dev telekominikasyon kurumları gibi büyük ve işlem hacmi yüksek kurumlar için bir gereksinim olduğu düşünülür. İş Zekası ve veri ambarı uygulama örneklerinin büyük bölümü bu tür kurumlarda görülür. Çünkü…

KOBİ’ler ve İş Zekâsı KOBİ’ler için rekabet ve pazardaki dalgalanmalar yaşamcıl düzeyde önemlidir. Örgütsel sıradüzen derin değildir. Bir kişi birden çok görevi üstlenir. Genellikle Excel gibi yarı yapısal değişik veri kaynaklarında büyük boyutta veri bulunur. Bütünleşik biçimde çalışmayan farklı üreticilerin bilişim sistemleri kullanılır. Bilgi işleme ayırdıkları insangücü kaynağı az sayıdadır. Bilişim teknolojilerine ayırdıkları bütçe küçüktür. Dışarıdan uzun dönemli danışmanlık ve eğitim hizmetleri almak için yeterli finansal kaynakları yoktur. Tüm organizasyonlar gibi KOBİ’ler de etkinlik, performans, rekabet ve doğru karar vermek için İş Zekası sistemlerine ihtiyaç duyar. Ama, 8

Karar Alma Sürecinin Zorlukları Daha çok veri Daha çok kullanıcı Daha az zaman Karar vericilerin bu iş için ayırdıkları zaman dilimi giderek azalmaktadır. Değişik rollerdeki yöneticilerin bu veriyi yorumlamaları gerekmektedir. Firmalara akan verinin hacmi ve karmaşıklığı her gün artmaktadır. The challenge of staying competitive in today’s unpredictable business environment is further exacerbated by three prominent trends all of which have significant impact on our most important business decisions. 1- More Data: the sheer volume of data flowing into organizations every day, along with the complexity and disparity of that data, makes for a significant challenge for anyone looking to make fact-based decisions. 2-More Users: More business decision makers in more job roles and more functions seeking ways to make better sense of data through their own brand of analytical activity. 3- Less Time:These very decision makers are reporting that their effective time window for decision-making is shrinking at an alarming rate. These challenges while they may seem focused on only enterprise-level companies, are just as prevalent within small to midsize businesses (SMBs). To better manage these issues, many SMBs are increasingly leveraging BI and analytical ideologies to boost the quality of their decisions.

KOBİ’ler için Yol Haritası Kurumsal Veriyi oluşturma Veriyi, Stratejik Değer olarak görme Gerçeğe dayalı karar alma Bilgiye zamanında ulaşma ERP Sistemleri Standart iş süreçleri BT altyapısı Verinin Yönetimi Verinin sahipliği Verinin kalitesi İş Zekâsı ve Karar Destek Sistemleri Yaygın kullanım Hızlı erişim, Güncel verinin analizi

Bilişim İş Zekâsı Sistemi Geleneksel iş zekâsı sistemlerinden farklı bir biçimde özellikle KOBİ’lere yönelik olarak yenilikçi bir anlayış ve mimari çözümler içermektedir. 11

BI Çözümü ÇDY Sihirbazı Çok Boyutlu Analiz Aracı Görsel Sorgu Aracı Veri Madenciliği Veri Analizi Veri Ambarı /Veri Marketi Görsel Sorgu Aracı (Gerçek zamanlı çözümleme) Çok Boyutlu Analiz Aracı ÇDY Sihirbazı ÜST VERİ HAVUZU Veri Kaynakları İşletimsel (OLTP) Veri bilişimERP Kişisel yarı yapısal veri

BI Çözümü Yenilikçi Yanları Kullanım kolaylığı Platform bağımsız, web tabanlı yazılım mimarisi Gerçek zamanlı veriye dayalı Görsel Sorgu Aracı ile Çok Boyutlu Çözümleme Aracı birarada Veri Çekme-Dönüştürme-Yükleme Sihirbazı Ürünle birlikte verilen bilişimERP Üst Veri Havuzu ve Hazır Analizler Bilişim İş Zekası Sistemi’nin tasarım aşamasında aşağıdaki ilkeler temel alınmıştır Kullanıcı sezgisel biçimde anlaşılır arayüzlerle, üzerine tıklama, sürükleyip bırakma gibi fare hareketleriyle karmaşık işlemleri bile kolayca tamamlayabilmelidir. Kullanıcı yetkisi dahilinde sistemin tüm özelliklerini ek yazılımlar kurmasına gerek kalmadan kullanabilmelidir. Bilişim Kurumsal Kaynak Planlama (BilişimERP) Yazılımı ile bütünleşik çalışması Hazır üst veri Analiz işlemi yapacak kullanıcılar teknik terim ve adlandırmaları değil BilişimERP içerisindeki anlamları ile verileri görürler. Hazır analizler Biliişim Kurumsal Kaynak Planlama yazılımını kullanan kullanıcılar, Bilişim İş Zekası Sistemi İçinde bazı hazır analizlere ücretsiz sahip olurlar. 13

Üst Veri Havuzu Oluştuma Aracı İş terimleriyle oluşturulabilen veri sözlüğü Rollere göre farklı terimler Hesaplama ve gözatma alanları tanımlama 14

Kullanım Kolaylığı ve Görsel Sorgu Aracı Farklı veri kaynakları kolayca bütünleştirilir. Otomatik biçimde algılanan veritabanı ilişkileri Görsel Sorgu Aracı Görsel arayüz ile SQL bilgisi gerekmeden sorguların hazırlanması. Birden fazla veritabanından ya da excel ortamından gelen verinin birleştirilerek aynı anda analizi. Hazırlanan sorguların kaydedilerek belirli zaman aralıklarında otomatik çalıştırılması ve sonuçların ilgili rol ve kullanıcılara gönderilmesi. Sorgu sonuçlarının Excel ortamına aktarılması. Alt sorgu ve sanal görüntü desteği. Bir çok hazır fonksiyon desteği (tarih, aritmetik, alfanumerik, mantıksal v.b.) SQL bilgisi gerekmez. 15

Fonksiyon Editörü Bir çok hazır fonksiyon desteği (tarih, aritmetik, alfasayısal, mantıksal vb.) 16

Fonksiyon Editörü Fonksiyonların iç içe kullanılması ile oluşturulan yeni fonksiyonlar, sistem ya da oturum bazlı değişkenlerin fonksiyon içinde kullanılması 17

Kural Tabanlı Veri Kalitesi Veri Kalitesi Kontrol Aracı Kural tabanlı işletim Hazır veri desenleri (E-posta, T.C. Kimlik numarası v.b.) Formülle alan kontrolü Tekillik, boş kayıt ve veri uzunluğu kontrolü Kural tabanlı işletim, Hazır veri desenleri (E-posta, T.C. Kimlik numarası v.b.), Formülle alan denetimi, tekillik, boş kayıt ve veri uzunluğu denetimi 18

Veri Çekme, Dönüştürme ve Yükleme Sihirbazı Teknik bilgi gerektirmeyen 5 adımda veri ambarı tasarımı Veri çekme öncesi kalite kurallarının uygulanabilmesi Seçilen kriter ve ölçümlere göre sorgu performansını artıran alan dönüşümleri Tablo ilişkilerini, gözatma alanlarını, formülleri dikkate alarak ilerleyen akıllı algoritma Veri Çekme, Dönüştürme ve Yükleme Aracı 19

Veri Çekme, Dönüştürme ve Yükleme Sihirbazı 20

Veri Çekme, Dönüştürme ve Yükleme Sihirbazı 21

Veri Çekme, Dönüştürme ve Yükleme Sihirbazı 22

Veri Çekme, Dönüştürme ve Yükleme Sihirbazı 23

Çok Boyutlu Sorgu Çalışma Alanı Etkileşimli Çalışma Sayfası Hazırlama Aracı Kullanıcı tarafından özelleştirme Tablo, pivot tablo desteği Çeşitli grafik gösterimler ile verinin anlaşılır hale getirilmesi (Sütun, pasta, halka,çubuk, çizgi alan,radar v.b.) Harita desteği Detaya inme, detaydan özete çıkma desteği Çalışma Sayfasına eklenen tüm araçların (Grafik, tablo) birbirleriyle etkileşimli olması Birden fazla analiz sonucunu aynı anda gözlemleme Kullanıma hazır bir çok analiz fonksiyonu (Satır kümülatif, en üst yüzde dilim, en üst sayı dilim v.b.) Harita desteği, ayrıntıya inme, ayrıntıdan özete çıkma desteği, Çalışma Sayfasındaki grafik, tablo gibi öğelerin birbirleriyle etkileşimli olması 24

Çok Boyutlu Sorgu Çalışma Alanı Tablo, pivot tablo desteği Çeşitli grafik gösterimler ile verinin anlaşılır hale getirilmesi (Sütun, pasta, halka,çubuk, çizgi alan,radar v.b.) 25

Sonraki Sürümler Bilişim İş Zekâsı Projesinin ikinci aşama Ar-Ge projesinde, Mobil İş Zekası Ofis Entegrasyonu What-if analizi Rapor Yayınlama Performans Göstergeleri ve ScoreCard Hazırlama gibi işlevlerin gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. 26

Sanayi ile İşbirliği Gereksinimlerin doğru belirlenmesi Tasarım kararlarının doğru alınması Erken dönemde müşteri geribildirimi alınması Gerçek üretim ortamının analizleri Kapsamlı, ayrıntılı, kaliteli veriyle çalışma olanağı Daha gerçekçi uzun vadeli planlar yapılması Bilişim Ltd. olarak özellikle AR-GE projelerinde sanayi ile işbirliği içinde çalışmaya büyük önem vermekteyiz. Bu ortak çalışma hem sanayi kuruluşu hem de şirketimiz açısından önemli faydalar sağlamaktadır: 27

ERP BI bilişimERP gibi, Bilişim İş Zekâsı Projesinin de ilk aşaması Aksan Çelik Dövme Sanayi ve Ticaret A.Ş. ile işbirliği halinde devam etmektedir. Bu işbirliğinin çabalarımızı doğru biçimde yönlendirdiğini düşünüyoruz.

TEŞEKKÜR EDERİZ!