KAMU YÖNETİMİNDE ETİK VE ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ etikkurul@basbakanlik.gov.tr www.etik.gov.tr

NELERDEN BAHSEDECEĞİZ? Kamu Yönetiminde Etik Kamu Görevlileri Etik Kurulu Etik Davranış İlkeleri

NELERİ KONUŞMAYACAĞIZ? Siyah ve Beyaz “Etik İyidir” Günlük Siyaset 3

Tarihçi Arnold Toynbee, tüm tarihi şu formülle özetler: Meydan okumalar (challenges): Karşılaşılan sorunlar Verilen cevaplar (responses): Üretilen çözümler. Etik dışı davranışların artması bir meydan okumadır. Bizim buna karşı vereceğimiz doğru cevaplar, meydan okumaları ve onların etkisini azaltacaktır.

Ceza kültürünün, yozlaşma ve yolsuzluğun önlenmesinde yetersizliği MEYDAN OKUMALAR Özellikle 1970 ve 80’lerde ortaya çıkan yolsuzluklar, telefon dinleme skandalları ve gittikçe artan bir şekilde dünyaya yayılan yozlaşma ve yolsuzluk dalgası Yolsuzluğun evrensel bir boyut kazanması, etik dışı davranışların artması Ceza kültürünün, yozlaşma ve yolsuzluğun önlenmesinde yetersizliği 5

Uymaya Dayalı Etik Yönetim (Çürük elma vizyonu) VERİLEN CEVAPLAR Uymaya Dayalı Etik Yönetim (Çürük elma vizyonu) Dürüstlüğe Dayalı Etik Yönetim (Çürük Varil Vizyonu) 6

DÜŞÜNCEDE DEĞİŞİM “Memur” musunuz? “Kamu görevlisi” misiniz? “Kamu hizmetçisi” misiniz? Vatandaşa arz mı edilir rica mı? Kamu hizmeti emanettir. 7

KÖKLER “Burası Türkiye” “Normal” “Anaokulundan başlayın” “Sistem bozuk” / “Ekonomik adaletsizlikler” Adalet duygusunun sarsılması / Tuz Kokmuşsa Boş işler / 40 yıllık ahlâk davasını bırakalım mı? 8

YÖNETİMDE YOZLAŞMA Yozlaşma (corruption); bozulma, çürüme, kötüleşme, saflığını veya dürüstlüğünü kaybetme anlamındadır. Yönetimde yozlaşma, kamu görevlilerinin gerek kendi inisiyatifleriyle gerekse hizmetten yararlananların teşvikiyle etik davranış ilkelerini ve hukuku ihlal edecek şekilde, özel çıkar, tercih, prestij veya belirli bir grubun çıkarı için kamusal gücü kullanarak ortaya koydukları her türlü davranış ve yöntemdir. 9

YOZLAŞMANIN SONUÇLARI Yönetime karşı güven krizi, yabancılaşma ve meşruiyet sorunu. Verimsizlik, israf, mali kriz, hizmetlerin pahalılaşması, gelir dağılımında bozulma; etkinsizlik. Kamu görevlilerin liyakatsizliği. Etik değerlerin itibardan düşmesi. Sosyal dokunun zayıflaması. Yozlaşma, ekonomik gelişmeyi, demokrasiyi, hukuk devletini zayıflatır. Yolsuzluğu en yüksek olan toplumlar, az gelişmiş ve demokratik performansı düşük olan ülkelerdir; gelişmiş ve demokratik toplumlarda daha azdır. 10

ETİK SORUNSALI Günümüzde, yalnız siyasette, yargıda ve kamu yönetiminde değil, toplumun her alanında genel anlamda etik problemlerle karşı karşıya bulunuyoruz. Siyasal ve yönetsel alanda ortaya çıkan yozlaşmanın temelinde, toplumsal etiğin erozyona uğraması yatmaktadır. “Aynı sütün yoğurdu, aynı yoğurdun kaymağıyız” Sorun sadece “etiğe aykırı” sayılan davranışların toplumda yaygınlık ve saygınlık kazanması değildir. Daha da ciddi olan ve bunlara yol açan sorun, artık neyin etik, neyin etik dışı olduğu konusundaki ölçülerin yitirilmeye başlaması ya da duyarsızlıktır. 11

YOZLAŞMAYA KARŞI ETİK Yozlaşmaya karşı; siyasi ve idari denetim, yargı denetimi, ombudsman denetimi, kamuoyunun denetimi, saydamlık, performans denetimi, etik değerlerin geliştirilmesi yöntemleri uygulanmaktadır. Esasında etik anlayışa dayalı bir yönetim tasavvuru çok eskilere dayanır. Fütüvvet ve Ahilik Teşkilâtları, Nasihâtnameler “Mülk, küfürle devam edebilir; fakat zulümle devam edemez.” Nizam’ül Mülk 12

VE ETİK… “Bizde yolsuzluk/etik dışı davranış yoktur/olmaz/olamaz imkansız, olsa da azıcıktır” mı? Topuk selamı hoşumuza gider mi? 13

ETİK YÖNETİM Etik ilke ve değerleri benimseyen, karar ve işlemlerinde bunları uygulayan yönetime, “etik yönetim” diyoruz. Etik yönetim için DEVLET, SİVİL TOPLUM ve ÖZEL SEKTÖR’ ün nitelikli işbirliğine ihtiyaç bulunmaktadır. Devletlerin ve toplumların amacı, etik yönetime ulaşmak ve bunu sürdürmektir. 14

İYİ BİR ETİK ALTYAPININ 8 UNSURU Etkili bir yasal altyapı Siyasi irade Etkin hesap verme mekanizmaları Uygulanabilir etik davranış kuralları Mesleki sosyalleştirme mekanizmaları Uygun çalışma koşulları Etik Koordinasyonu Sağlayan Kuruluşlar Etkin Bir Sivil Toplum 15

25 MAYIS 2004 5176 Sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Etik Günü ve Haftası 16

KURULUN TEŞKİLAT YAPISI Başbakanlık Bünyesinde Kurul’un Bütçesi Etik Komisyonları Disiplin Kurulları 17

ETİK KOMİSYONLARI VE DİSİPLİN KURULLARI Etik Komisyonları (Yönetmelik ile düzenleniyor) En az üç kişiden teşekkül ediyor Görev süreleri Kurum ve kuruluşlarda etik kültürü yerleştirmek ve geliştirmek Disiplin Kurulları Etik mevzuatı çerçevesinde inceleme ve araştırma 18

KURUL ÜYELERİ VE TOPLANTILARI Görev süreleri 4 yıldır; tekrar seçilebilirler Kural olarak görevden alınamazlar Boşalan bir üyeliğe seçilen üye, kalan süreyi tamamlar Arka arkaya 3 veya bir yıl içinde toplam 10 toplantıya katılmamaları halinde istifa etmiş sayılırlar Huzur hakkı esası Toplantı ve karar yeter sayısı: salt çoğunluk Ayda 4 kere toplanılır 19

KURULUN YETKİ VE SORUMLULUKLARI Etik davranış ilkelerini belirlemek Hediye alma yasağının kapsamını belirlemek İnceleme ve araştırma Etik kültürün yerleştirilmesi çalışmaları Yönetmelik çıkarma Mal bildirimlerini inceleme 20

ETİK DAVRANIŞ İLKELERİNİN BELİRLENMESİ 5176 sayılı Kanun madde 3 Yönetmelik madde 26; Kurumsal etik ilkeleri 21

İNCELEME VE ARAŞTIRMA -1- Etik davranış ilkelerine aykırılık iddiası Re’sen yahut Başvuru üzerine En az genel müdür ve eşiti seviyedeki kamu görevlileri hakkında Bilgi-belge toplayabilir Kamu yahut özel kurum ve kuruluşlardan ilgilileri çağırıp, Kurul’da dinleyebilir Üç aylık inceleme süresi 22

İNCELEME VE ARAŞTIRMA -2- Kurula nasıl başvurulabilir? Yazılı dilekçe E-Posta Tutanağa geçirilen sözlü başvuru Kimler başvuruda bulunabilir? Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip, T.C. vatandaşları ile Türkiye’de ikâmet eden yabancı gerçek kişiler Tüzel kişilik adına başvuru yapılamaz. Başvuru için menfaat koşulu aranmaz 23

İNCELEME VE ARAŞTIRMA -3- Başvuru şartları nelerdir? Kurul kapsamındaki kurum ve kuruluşlar Ad-soyad-imza-adres bulunmalı En az genel müdür ve eşiti kamu görevlisi hakkında Somut bilgi-belge olmalı Yargı organlarında görülmekte olmayan bir konu hakkında Daha önce Kurul tarafından incelenmemiş bir konu hakkında Oluştuğu tarihten itibaren iki yıllık süre 24

ETİK DAVRANIŞ İLKELERİ 25

NEZAKET VE SAYGI 26

NEZAKET VE SAYGI Madde 11 – Kamu görevlileri, üstleri, meslektaşları, astları, diğer personel ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranırlar ve gerekli ilgiyi gösterirler, konu yetkilerinin dışındaysa ilgili birime veya yetkiliye yönlendirirler. 27

YETKİLİ MAKAMLARA BİLDİRİM MI? İhlal edilen benim hakkım 28

YETKİLİ MAKAMLARA BİLDİRİM Madde 12 (1) – Kamu görevlileri, bu Yönetmelikte belirlenen etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. (2) – Kurum ve kuruluş amirleri, ihbarda bulunan kamu görevlilerinin kimliğini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi için gerekli tedbirleri alırlar. 29

ÇIKAR ÇATIŞMASINDAN KAÇINMA KAMU KAYNAĞI VE YETKİSİNİN “HALK”A KAPALI “HALKA”YA AÇIK YÖNTEMLERLE KULLANILMASI KURDA KUZU TESLİM EDİLİR Mİ 30

ÇIKAR ÇATIŞMASINDAN KAÇINMA Madde 13 (1) – Çıkar çatışması; kamu görevlilerinin görevlerini tarafsız ve objektif şekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormuş gibi gözüken ve kendilerine, yakınlarına, arkadaşlarına ya da ilişkide bulunduğu kişi ya da kuruluşlara sağlanan her türlü menfaati ve onlarla ilgili mali ya da diğer yükümlülükleri ve benzeri şahsi çıkarlara sahip olmaları halini ifade eder. 31

ÇIKAR ÇATIŞMASINDAN KAÇINMA Madde 13 (2) – Kamu görevlileri, çıkar çatışmasında şahsi sorumluluğa sahiptir ve çıkar çatışmasının doğabileceği durumu genellikle şahsen bilen kişiler oldukları için, herhangi bir potansiyel ya da gerçek çıkar çatışması konusunda dikkatli davranır, çıkar çatışmasından kaçınmak için gerekli adımları atar, çıkar çatışmasının farkına varır varmaz durumu üstlerine bildirir ve çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. 32

HEDİYE ALMA VE MENFAAT SAĞLAMA YASAĞI Kamu görevlisi olmasaydım ya da işgal ettiğim makam ve mevkide bulunmasaydım, bu hediye yine de bana verilecek miydi? 33

SAVURGANLIKTAN KAÇINMA İlçe halkının düğünlerinde Belediye bütçesinden altın götürülmesi 34

YÖNETİCİLERİN HESAP VERME SORUMLULUĞU Madde 20 (3) – Yönetici kamu görevlileri, yetkisi içindeki personelin yolsuzluk yapmasını önlemek için gerekli tedbirleri alırlar. Bu tedbirler; yasal ve idari düzenlemeleri uygulamayı, eğitim ve bilgilendirme konusunda uygun çalışmalar yapmayı, personelinin karşı karşıya kaldığı mali ve diğer zorluklar konusunda dikkatli davranmayı ve kişisel davranışlarıyla personeline örnek olmayı kapsar. 35

YOL AYRIMINDA… Fark etmek Tercih etmek Terk etmek 36

ETİK DAVRANMAK ZORDUR… VİCDANINIZ KILAVUZUNUZ OLSUN… 37