ZEYTİN ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Zeytinyağı Üretim Yöntemleri Geleneksel Presleme Yöntemi Sürekli Üretim Yöntemi Üç fazlı İki fazlı

Geleneksel Presleme Yöntemi (Kesikli Yöntem) Su Zeytin Kırma Öğütme Santrifüj Dekantasyon hamuru .Yağ .Karasu Pirina

Geleneksel Presleme Yöntemi (Kesikli Yöntem)

Sürekli (Kontinü) Sistem

3 Fazlı Sürekli Üretim Yöntemi Su Zeytin Kırma Öğütme 3 Fazlı Dekantör hamuru . Yağ . Karasu 3. Pirina

2 Fazlı Sürekli Üretim Yöntemi Zeytin Kırma Öğütme 2 Fazlı Dekantör hamuru . Yağ . Pirina

Zeytinyağı üretiminde açığa çıkan yan ürünler Pirina Karasu

Karasu nedir ? Zeytin meyvesinin kendi özsuyu ve yağ çıkarma işlemi esnasında ilave edilen suyun toplamından oluşan ve zeytin yağı üretiminde elde edilen bir yan üründür.

Karasu

Karasu’yun Özellikleri Sıvı atık Yüksek miktarlarda organik (polifenol vs.) ve inorganik madde Koyu renk ve zeytinyağına özgü koku 3.0-5.9 aralığında pH Yüksek miktarda katı madde içeriği Yüksek tuz içeriği

1 ton zeytinden… 400- 500 L karasu (klasik sistem) 1000 – 1300 L karasu (kontinü) 800 – 950 kg sulu pirina ( 2 fazlı kontinü)

Karasu Çevreye Zarar verir mi? Yüksek organik kirlilik Kendine özgü koku Koyu mor-siyah renk Yağ içeriği Asit özelliği Yüksek tuz oranı

Zeytin Karasuyunun Kimyasal Bileşimi   Bileşen Konsantrasyon ( % ) En düşük Orta En yüksek Su 82.4 83.4 94.2 Yağlar 0.03 0.02-1.00 2.30 Toplam şeker 0.1 2.0-8.0 8.0 Organik Azot 0.06 1.2-2.4 2.4 Organik asitler 0.2 0.5-1.0 1.5 Polialkoller 0.3 1.0-1.5 1.8 Pektin ve tanninler 0.5-1.3 Polifenoller 0.13 Polimerler 0.5 - Mineral maddeler (K,Na,Ca,Mg,Fe,P, Zn,Co,Cu,Si,Cl,N,B) 0.40 7.2

Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) Evsel atık su için KOİ = 150 – 400 mg / L Karasu için KOİ= 60 000/170 000 mg/L Karasuyun organik kirliliği evsel atık su ile karşılaştırıldığında ortalama 400 kat daha büyüktür !

1 m3 karasu … 1000 kişinin 1 günde oluşturduğu evsel atık suya eşdeğerde organik kirlilik içermektedir.

Karasudan Faydalanılabilir mi? Antioksidan özelliği olan polifenollerin kazanımı Ekonomik değeri olan diğer organik maddelerin (şekerler, aroma maddeleri, yağlar, organik asitler, alkoller, bazı boyar maddeler vs.) kazanımı Endüstriyel önemi olan mikroorganizmaların üretilmesi için besi ortamı Enzim, vitamin ve protein üretimi Fotosentetik bakteriler kullanılarak Hidrojen gazı üretimi denenmektedir.

Karasuyun Çeşitli Kullanım Alanları •Toprağa sızdırma ve gübre olarak kullanma •Lagünlerde buharlaştırma •Çekirdeği ayrılmış ve yağı alınmış pirina ile karıştırılarak yakacak ve briket yapımında kullanma •Tek hücreli protein elde etmek sureti ile yem sanayiinde ham madde sağlanması •Biogaz elde edilmesi

Karasuyu Arıtma Seçenekleri Fiziksel Arıtım Kimyasal Arıtım Biyolojik Arıtım

Fiziksel Arıtım Yöntemleri Santrifüj Çökelme Filtrasyon Membran filtrasyonu Adsorpsiyon (aktif karbon, doğal adsorbanlar) Buharlaştırma Destilasyon Kompostlama

Kimyasal Arıtım Yöntemleri 1. Kimyasal Çökeltim (FeCl3, Ca(OH)2 vs.) 2. Kimyasal Oksidasyon (elektroliz, foto-oksidasyon)

Biyolojik Arıtım Yöntemleri Anaerobik Biyolojik Arıtım Aerobik Biyolojik Arıtım

İspanya’da … Sızdırmazlığı sağlanmış havuzlarda karasuyun biriktirilip yaz aylarında buharlaştırılması yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir.

Lagünde 3 ay kurutulduktan sonra

Lagünlerde buharlaşmayı hızlandırmak için : Güneş enerjisi panelleri Su buharını süpürmek için hareketli panel sistemleri

Oluşan karasu keki Potasyumca zengin olduğundan gübre olarak kullanımı Toprak iyileştiricisi olarak kullanımı

Karasu kekinin toprağa % 1-2 düzeyinde ilave edilmesi ile Organik maddelerin parçalanmasının nem ve sıcaklık şartlarına bağlı olduğu Toksik organik bileşiklerin 19-40 güne kadar tamamen parçalandığı K düzeyinin arttığı Mikrobiyolojik aktivitenin arttığı Karasu kekinin ekimden uygun bir süre sonra ilave edilmesi gerektiği Laboratuvar ölçekli bir çalışmada gözlenmiştir.

Lagünlerde buharlaştırmada riskler : Sızdırmazlık sağlanamazsa yeraltı sularının kirlenme olasılığı Koku Sinek Görüntü kirliliği

Karasuyun Kompost haline getirilmesi Mısır püskülü, buğday sapı, zeytin yaprakları gibi bazı tarım ürünlerinin artıkları ile karasuyun karıştırılması ile organik gübre elde edilebilir.

Kompost haline getirilmiş karasu

Karasuyun sulama suyu olarak kullanımı Karasu örnekleri için KOİ değerlerinin 250 mg/L nin altına düşürülerek sulama suyu olarak kullanılabileceğine dair uygulamalar vardır. Bu koşularda kullanıldığında; içerdiği bitki besin elementleri, mineraller ve organik maddeler nedeniyle sıvı bir gübre olarak değerlendirilebilir. Bölgenin ekolojik şartları dikkate alınmalı Toprağın özelliklerine bakılmalı Uzun süreli uygulamalarda ilave katkılar gerekli olabilir

İspanya’da… 30 m3 / hektar-yıl (Klasik sistem karasuyu) 100 m3 /hektar-yıl (Kontinü sistem karasuyu) Araziye, bitki yokken ve ekimden en az 1 ay önce

İtalya’ da… 50 m3 / hektar-yıl (Klasik sistem karasuyu) 80 m3 /hektar-yıl (Kontinü sistem karasuyu) Belediyelerle işbirliği yapılarak arazide bertarafına yasal olarak izin verilmiştir.

İtalya’da… Kumlu bir toprakta yetişen zeytin fidanlarına uygun dozda ve mevsimde karasu verilmesinin olumlu etkilerinin olduğu literatürde belirtilmiştir.

İspanya’da … Kireçli bir toprakta sera düzeyinde yapılan bir çalışmada: Karasu ilavesi ve toprağın dinlendirildikten sonra ekimin yapılmasının çok olumlu sonuçlar verdiği gözlenmiştir. Karasu ile birlikte N, P ve S ilavesinin de yararlı olacağı belirtilmiştir.

İtalya’da Karasuyun kontrollü bir şekilde ve uygun hacimlerde kullanıldığında, zeytin ağaçlarına, bağlara, mısır ve ayçiçeği üretimine olumlu etkilerinin olduğunu gözlenmiştir.

Dünyadaki artan protein gereksinimini karşılamak ve dengeli bir beslenme sağlamak amacıyla yeni protein kaynaklarının bulunması ve kullanılması zorunlu hale gelmektedir. Karasuyun mikrobiyal protein üretiminde karbonhidrat kaynağı olarak kullanımı gündemdedir.

Mantar yetiştirme Karasuyun arıtımı yerine, besin değeri yüksek, kolay ve ucuz bir şekilde mantar (Pleurotus ostreatus türü) üretimi hedeflenmiştir. Bol miktarda protein yanında, kompleks vitaminler ve mineral maddelerce zengin olan mantar hem ekonomik değeri hem de karbonhidrat içermemesi nedeniyle önemli bir besin maddesidir.

Anaerobik Arıtma ile Biyogaz ve Gübre Eldesi

Anaerobik Arıtma

V= 4 m3 , COD=5000 mg/L; OMW = 3 m3 ; pH= 6. 8 – 7. 0 adj V= 4 m3 , COD=5000 mg/L; OMW = 3 m3 ; pH= 6.8 – 7.0 adj.; CODout = 1710 mg/L; FR =980-1200 L/day 5 – 7 day Bir reaktör modeli

Hidrojen Gazı Üretimi Biyolojik Hidrojen Üretimi İP1.2. Karanl ı k Fermantasyon PAB 2 İP2.1. Biyokimya & Fizyoloji İP2.2. Genetik Çalışmalar PAB 3 İP3.1. Laboratuvar bioreaktörü İP3.2. Güneş biyoreaktörü Yakıt Hücreleri PAB 4 Sistem Entegrasyonu Toplumsal Uygulamalar Eğitim Yayın s v H 2 , CO Elektrik , CO İP4.1. Tekli Yakıt Fotofermantasyon Fotobiyoreaktör Yakıt Hücreleri Zeytinyağı fabrikası atıksuyu Zeytinyağı Fabrikası Atıksuyunun İşlenmesi Hidrojenin Depolanması Biyolojik Hidrojen Üretimi Prof.Dr.İnci Eroğlu, ODTÜ Biyohidrojen Araştırma Grubu

Biyolojik Hidrojen Üretimi Güneş Biyoreaktörü (8 L), fotosentetik bakteriler Prof.Dr.İnci Eroğlu, ODTÜ Biyohidrojen Araştırma Grubu

Karasuyun Destilasyonu KATI ATIK UÇUCU YAĞ ASİTLERİ ALKOLER SU

Adsorpsiyon Aktif karbon, tonsil, zeolit veya diğer killer kullanılarak arıtma Seçimli adsorbanlar ile ekonomik değeri olan organik bileşikleri geri kazanma

Polifenol geri kazanımı Polifenoller özellikle gıda endüstrisinde antioksidan olarak çok kullanılan maddelerdir. Karasu doğal antioksidan kaynağı olması bakımından çok önemlidir. Polifenollerin karasudan yapılarının bozulmadan geri kazanılması amacıyla pek çok araştırma yapılmaktadır.

Polifenollerin önemi nedir ? Antimikrobiyal etki Fitotoksik etki Antioksidan özellik

Polifenoller Fenolik maddeler, kendisi yükseltgenirken Polifenoller antimikrobiyal ve fitotoksik (zehir etkisi) özellikleri sayesinde mikroorganizmaların gelişimini inhibe ederler. Fenolik maddeler, kendisi yükseltgenirken karşısındaki maddeyi indirgeyerek antioksidan özelliği gösterirler. Polifenoller, yağların bozunmasına neden olan otooksidasyon reaksiyonunda görev alan O2 ile tepkimeye girerek, indirgerler. Böylece zeytinyağının korunmasında etkili rol oynarlar.

Antioksidant nedir ?

Pirina Zeytinyağı fabrikalarındaki zeytinlerin sıkılmasından sonra arta kalan zeytin küspesidir. Zeytinyağı fabrikalarının kullandıkları teknolojilere göre pirina içinde değişik oranda yağ ve su kalmaktadır. Yağ ayrıldıktan sonra kalan kısmı “top kömür” haline getirilmekte ve katı yakıt olarak satılmaktadır.

Pirina’nın Özellikleri Katı atık C, H ve N bakımından zengin % 2-12 yağ içerir

Pirina Yağı 100 Kg. pirinadan ortalama 6-7.5 Kg Pirina yağı 60-70 Kg. Kuru pirina elde edilmektedir. Pirinada enzimler nedeni ile serbest asitlik zaman içerisinde hızla yükselmektedir. Yağ asitliğindeki bu artışı önlemek için pirina kurutulmak üzere mümkün olan en kısa zamanda, mümkünse elde edildiği gün pirina fabrikalarına gönderilmelidir. Kurutma işlemi enzim faaliyetlerini durdurur ve, pirinadan yağın çözgen ile alınmasını kolaylaştırır.

Pirina’nın Kullanım Alanları Katı Yakıt Pirina, hayvan yemi katkı maddesi olarak da kullanılabilmektedir. Besin değeri olarak 1,6 kg pirina 1 kg kepeğe karşılık gelmektedir. Pirina aynı zamanda kompozit gübre elde edilmesinde de kullanım alanı bulmuştur. Yapılan çalışmalarda, fitotoksik olmayan ve organik madde içeriği yüksek olan kompostlanmış pirinanın bahçe bitkilerinin yetiştirilmesinde ve toprağın güçlendirilmesine ihtiyaç duyulan arazilerde kullanılabileceği belirtilmiştir. Pirinadan, fermantasyon yoluyla lipaz gibi kimyasal maddeler üretilebilmektedir. Hidroliz edildikten sonra destile edilerek aktif karbon, metanol, asetik asit, karbon elde edilmesi denenmiş ve başarılı olunmuştur. Pirinadan aktif karbon elde edilmesi özellikle son yıllarda yaygınlaşmıştır.

Katı yakıt olarak pirina Kül ve S içeriği düşük Uçucu maddeleri fazla (VOC, PAH) CO oluşumu fazla Akışkan yatak yakma teknolojisi tercihi Kömürden daha az SO2 oluşumu NOx oluşumu kömüre benzer Pirina + kömür karışımının fazla hava ile yakılması (daha az NOx ve SO2 )

Balık Yemi Zeytinyağı üretimi sırasında elde edilen 200 bin ton posa (pirina), balık yemi olarak kullanılacak. Balık üreticilerin yem maliyetlerini aşağıya çekme ve alternatif yem konusunda araştırma yapan Ege Üniversitesi (EÜ) Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Yetiştiriciliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Belgin Hoşsu ve ekibi, balıkların zeytin posasına ilgisini tespit etti. Posanın balıklar için hem besleyici olduğunu, hem de bu hayvanların bağışıklık sistemine olumlu etkide bulunduğunu belirleyen Prof. Dr. Hoşsu, en büyük zeytinyağı üreticisi olan TARİŞ ile görüşerek, projeyi önümüzdeki günlerde hayata geçirmeye hazırlanıyor. Prof. Dr. Belgin Hoşsu, yağ kokusu ve az miktarda da olsa, protein barındıran zeytin posasının, balıkları cezbettiğini söyledi. Hoşsu, balık üretim çiftliklerinin, yem olarak kullandığı balık unu, balık yağı, soya, mineraller ve vitamin gibi maddeleri yurtdışından temin ettiğini belirterek, bunların dövize endeksli olması nedeniyle üretim maliyetlerinin yükseldiğini ifade etti. Belgin Hoşsu şöyle konuştu: “İşletme masraflarının yüzde 50’sini yem maliyetleri oluşturuyor. Doğaya zarar veren bu atığın balıklara karşı cezbedici yönünü tespit ettik. Bunu balık etine dönüştürüp, yem maliyetlerini yüzde 50 düşüreceğiz.”

Pirina’dan Biyogaz Eldesi Şekerler ve Organik asitler CH4 ve CO2 Hidroliz Pirina Selülotik bakteriler pH = 6-7 30-40oC /50-60oC CH3COOH, H2, CO2 Asidifikasyon Asit bakterileri Metan oluşumu Metan bakterileri

Pirina + Karasu Yağı alınmış ve çekirdeği ayrılmış pirina ile karasu karıştırılarak yakacak ve briket yapımında kullanılabilir.