CANLILAR VE ENERJİ İLİŞKİLERİ

ENERJİ AKIŞI Bütün canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için beslenmek zorundadır. Çünkü canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Canlılar enerji ihtiyaçlarını vücutlarına aldıkları besinleri solunum olayında parçalayarak karşılarlar. Canlılarda vücuda alınan besinler ayrıca; doku yapımı, onarım ve düzenleme faaliyetlerinde de kullanılabilir. Canlılar bulundukları ekosistemdeki cansız ve diğer bazı canlı çeşitleriyle her an etkileşim halinde olmalıdır. Örneğin; otçul canlılar çevresindeki bitkilerle beslenmelidir, bitkiler bulunduğu ortamdan her an su ve mineral almalıdır.

BESİN ZİNCİRİ Ekosistemdeki canlıların birbirini yiyerek beslenmesi bir zincirin halkaları şeklinde gösterilebilir. Canlıların oluşturduğu bu zincire besin zinciri denir.

BESİN AĞI Bir ekosistemdeki bazı canlılar bu ekosistemdeki birden fazla besin zincirinin yapısında bulunabilirler. Bu şekilde besin zincirlerinin bir araya gelerek oluşturduğu daha karmaşık beslenme ilişkilerine besin ağı denir.

ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ CANLILAR Fare, yılan, kartal gibi ihtiyaç duydukları besinleri kendileri üretemeyen, besin ihtiyaçlarını diğer canlıları yiyerek karşılayan canlılar tüketici canlılar, bitkiler ise üretici canlılardır. * Üreticiler: Yeşil bitkilerdir. Besinlerini fotosentez yoluyla üretirler. Ürettikleri besinleri kendileri kullandıkları gibi fazlasını depo ederler.   * Tüketiciler: Besinlerini hazır olarak alırlar. İnsanlar, hayvanlar, mantarlar, bakteriler, parazit canlılar bu gruba girer. NOT: Besin ağında üretici ve tüketici canlılarla birlikte ayrıştırıcı (çürükçül) denilen farklı bir canlı grubunun da bulunduğu görülür. Ayrıştırıcı olarak görev alan canlılar; bazı mantarlar(küf mantarı, şapkalı mantar vb) bazı bakterilerdir.

Besinlerini dışarıdan alan canlılar üçe ayrılır. * Otçullar: Sadece bitkisel besinlerle beslenen canlılardır. At, eşek, tavşan, koyun, zürafa, deve... * Etçiller: Sadece etle beslenen canlılardır. Aslan, kartal, kurt, çakal, tilki, kaplan... * Hem etçil hem otçullar: Hem otla hem de etle beslenen canlılardır. İnsan, ayı, balık, kaplumbağa, tavuk, domuz...

YEŞİL ALGLER YEŞİL BİTKİLER İNSAN SİNEKKAPAN İBRİK OTU

FOTOSENTEZ Besin zincirlerinin ilk halkasında her zaman bir üretici canlı bulunur. İhtiyaç duydukları besinleri fotosentez olayıyla kendileri üreten canlılardır. Üretici canlıların ışık enerjisini kullanarak, karbondioksit ve suyu birleştirip basit şekeri(glikoz)ve oksijeni oluşturması olayına fotosentez denir. Işık enerjisi Karbon dioksit + Su Glikoz + Oksijen Klorofil

FOTOSENTEZ OLAYININ GERÇEKLEŞME AŞAMALARI Güneş ışığı yaprak üzerine temas ettikten sonra önce yaprak hücrelerinin daha sonra ise kloroplastların içerisine girer. 1 Kloroplastların içerisindeki klorofiller ışık enejisini emer ve bu ışık enerjisini bitkilerin kloroplast içinde kullanabilecekleri kimyasal enerjiye dönüşür. 2 3 Klorofilde üretilen kimyasal enerji kullanılarak kloroplastta karbon dioksit ve su birleştirilip glikoz ve oksijen üretilir.

Canlıların hücreleri içinde besin maddelerini parçalayarak ihtiyaç duydukları enerjiyi üretmelerine SOLUNUM denir. Hücre içinde bulunan çok işlevli bir nükleotittir. Fotosentez ve hücre solunumu sırasında oluşur. Besinler hücrede öncelikle solunum olayında parçalanırlar. Bu sırada açığa belli bir miktar enerji çıkar. Açığa çıkan bu enerji ATP molekülünde depolanır. Bir ATP molekülünde 3 tane fosfat grubu vardır. Bu fosfat gruplarının arasındaki bağların kopmasıyla enerji açığa çıkar. Bu enerji de beslenirken, konuşurken, hareket ederken vb. kullanırız. Bitkiler ise büyüme, besin maddelerini farklı organlara gönderme, ışığa yönelme gibi faaliyetlerinde enerji kullanırlar.

SOLUNUM ÇEŞİTLERİ A.OKSİJENLİ SOLUNUM Besin maddelerinin (glikozun) hücre içinde oksijen kullanılarak parçalanıp ATP elde edilmesine oksijenli solunum denir. Oksijenli solunumun görüldüğü canlılar; insanlar, hayvanlar, bitkiler vb.dir. GLİKOZ + OKSİJEN KARBON DİOKSİT + SU + ENERJİ(ATP) B.OKSİJENSİZ SOLUNUM Besin maddelerinin (glikozun) hücre içinde oksijen kullanılmadan parçalanarak ATP elde edilmesine oksijensiz solunum denir. Oksijensiz solunumun görüldüğü canlılar; bazı bakteriler , maya mantarları, vb.dir. GLİKOZ KARBON DİOKSİT + SU + ENERJİ(ATP)

FOTOSENTEZ VE SOLUNUM ARASINDAKİ İLİŞKİ OKSİJENLİ SOLUNUM GLİKOZ+OKSİJEN KARBON DİOKSİT + SU + ENERJİ IŞIK ENERJİSİ KARBON DİOKSİT + SU GLİKOZ + OKSİJEN FOTOSENTEZ KLOROFİL Denklemler incelendiğinde fotosentezde oluşturulan glikoz ve oksijenin oksijenli solunumda kullanıldığı; oksijenli solunumda oluşturulan karbon dioksit ve suyun ise fotosentezde kullanıldığı görülür.

ENERJİ PİRAMİDİ Bir besin zincirinde üreticiden tüketicilere doğru aktarılan enerji miktarı şematik olarak gösterilirse bir enerji piramidi oluşur. Enerji piramidi incelendiğinde bir basamaktaki canlılardan bir üst basamaktaki canlılara enerjinin sadece %10’ unun aktarıldığı görülür. Bu yüzden; enerji piramidinde tabandan tepeye doğru gidildikçe canlılar arasında aktarılan enerji(besin) miktarının azaldığı görülür. Besin zincirinin her bir halkasındaki canlıların birey sayılarının karşılaştırılmasıyla enerji piramidi oluşur. Bu nedenle enerji piramidinin ilk katında üreticiler ve son katında yırtıcı canlılar bulunur. Çürükçüller her bir katla ilişki halindedir.

Enerji piramidinde,aşağıdan yukarıya doğru her kattaki; – Canlı sayısı azalır, – Tür sayısı azalır, – Toplam besin ve enerji miktarı azalır, – Vücutta biriken artık oranı artar.

.. .. . . A- SU DÖNGÜSÜ Su döngüsü, suyun devamlı olarak dünya yüzeyi ve hava arasında sıvı halden gaz haline ve gazdan sıvı hale dönüşmesi olayıdır. Dünyada su miktarı sabit olup, atmosfer dışına çıkamaz. Su molekülleri dünyada bir ortamdan başka bir ortama çeşitli faktörlerin etkisi ile taşınmaktadır. Güneşin dünyayı ısıtması sonucu okyanus, deniz, göl vb. ortamlarda bulu- nan su molekülleri buharlaşarak atmosfere karışır. Atmosferde birleşerek bulutları oluştururlar. Bulutlar atmosferde soğuk bir hava katmanıyla karşılaş- tıklarında yağmur, kar ve doluya dönüşerek yeryüzüne yağış olarak iner. Bir bölgede su döngüsünün basamaklarından birinin örneğin; deniz, göl ve kara ortamlarında buharlaşmanın olmadığını düşünelim. Bu durumda atmosferde yeterli miktarda su buharı bulunamayacağı için yağmur yağışı gerçekleşemeyecektir.Yağmur yağmaması sonucunda toprak iyice kuruyacak ve kuraklık ortaya çıkacaktır.

.. .. .. Besinlerin yapısında yer alan karbonun kaynağı atmosferdeki karbondioksittir. Fotosentez ile yeşil bitkiler karbondioksiti kullanarak besin maddesi yaparlar. Bunun sonucunda atmosferdeki karbon bitkilere geçer. Bitkilerden de bitkileri yiyen hayvanlara geçer. Canlıların yapısına geçen karbon canlılar öldüklerinde bakterilerin etkisiyle bozularak tekrar atmosfere verilir. Ölen bitki ve hayvanların bir kısmı da derinde çürüyerek petrol ve kömürleri oluşturur. Biz insanlar petrol ve kömürü yakıt olarak kullanırız ve böylece karbon tekrar atmosfere geçer. Sonuç olarak atmosferden alınan karbon tekrar atmosfere verilerek devirli olarak kullanılır.

.. .. .. Hayvanların ve basit yapılı bitkilerin, solunum yoluyla aldıkları oksijen hidrojenle birleşince su oluşur. Bu su, daha sonra dışarıya atılarak doğaya verilir. Ortamdaki karbondioksit, algler ve yeşil bitkiler tarafından fotosentez yoluyla karbonhidratlara dönüştürülür , yan ürün olarak da oksijen açığa çıkar.

.. .. .. Havadaki azot gazı, topraktaki azot tutucu bakteriler tarafından nitratlara dönüştürülür. Bitkiler büyümeleri için gerekli azotu sağlamak için nitratları emerler. Hayvanlar bu bitkilerle beslenirler. Bakteri ve mantarlar, ölü bitki ve hayvanları toprağa amonyum bileşikleri yayarak çürütürler.Nitrat tutan bakteriler bu amonyum bileşiklerini, daha sonra bitkilerde kullanmak için nitrata dönüşen, nitrite dönüştürürler. Nitrat bozan bakteriler azot bileşiklerinin yeniden azot gazına dönüşmesini sağlarlar.

1. Bir besin zincirindeki X, Y ve Z canlılarından; - X, fotosentez yapar. - Y, Z ile beslenir. - Z, X ile beslenir. Buna göre X, Y ve Z canlılarının oluşturduğu besin zinciri aşağıdakilerden hangisidir? A) X Y Z B) X Z Y C) Z Y X D) Y X Z

2. Hangi seçenekte verilen canlıların tamamı hem et hem de ot ile beslenir? A) Yılan – timsah – kertenkele B) Sincap – tavşan – yılan C) İnsan – kaplumbağa – ayı D) Tilki – kedi – zürafa

3. Buğday Fare Yılan Kartal Yukarıda verilen besin zincirine göre, aşağıdaki yorumlardan hangilerine ulaşılabilir? I. Farenin birinci dereceden tüketici olduğuna II. Buğdayın besin zincirinin ilk halkası olduğuna III. Enerji piramidinin en üst basamağında kartalın bulunduğuna A) Yalnız III C) II ve III B) I ve II D) I, II ve III

4. Fotosentez, Güneş’ten gelen ışık enerjisinin bitki, ● ve bazı ☆ türleri tarafından kimyasal enerjiye dönüştürülmesi olayıdır. Yukarıdaki ifadede verilen ● ve ☆ sembolleriyle gösterilen yerlere hangi seçenekte belirtilenler getirilebilir? ● ☆ bakteri mantar hayvan Hayvan Siyanobakteri Mantar öglena

5. Besinlerimizin hücrelerimizde parçalanmasında, aşağıdakilerden hangisi kullanılır? I. Oksijen II. Enzim III. Karbondioksit A) Yalnız I C) II - III B) I ve II D) I, II ve III

A) Yalnız I C) II ve III B) I ve II D) I, II ve III 6. Karanlık ortama bırakılan yeşil bitkide aşağıdakilerden hangilerinin olması beklenir? I. Klorofil maddesinin azalması II. Karbondioksit kullanımının azalması III. Karbondioksit kullanımının artması A) Yalnız I C) II ve III B) I ve II D) I, II ve III

7. Yeryüzündeki hayatın devamında aşağıdakilerden hangisi en etkilidir? A) Bitki çeşidinin yaygınlaştırılması B) Bitkilerin besin maddesi üretmesi C) Hava kirliliğinin önlenmesi D) Kirletici yakıt kullanılmaması

8. Fotosentez ile ilgili bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Oksijen açığa çıkar. B) Karbondioksit açığa çıkar. C) Güneş enerjisi kullanılır. D) Klorofilli canlılarda gerçekleşir.

9. Bitki, fotosentez sırasında aşağıdakilerden hangilerini dışarıdan alır? I. Organik besin II. Oksijen III. Karbondioksit A) Yalnız II C) I - II B) Yalnız III D) I - III

10. Buğday bitkisi, solunum için dışarıdan yaprakları ile hangisini alır? A) Su C) Oksijen B) Besin D) Karbondioksit

Bilgehan Seyrek Burcu Argın Ayşenur Çelik Mevlüde Erdoğmuş Büşra Ünsal