(Rehberlik Danışmanı) GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Murat CİVELEK (Rehberlik Danışmanı) http://www.rehberlik.biz.tr civelek.murat@gmail.com civelek_murat@yahoo.com
4. ÜNİTE DİL GELİŞİMİ
Ünite Analizi KPSS’de bu bölümden her yıl ortalama 1 soru gelmektedir. Bu bölümdeki sorular genellikle bilgi veya örnek verilerek sorulan yarı bilgi sorusu şeklindedir. Ünite Analizi 2006 2007 2008 2009 2010 (E) 2010 (T) 2011 2012 2013 Dil gelişimi 1
DİL GELİŞİMİ Dil gelişimi, bilişsel ve fiziksel gelişime paralel olarak ortaya çıkar, yani fiziksel ve bilişsel gelişim dil gelişimine zemin sağlar. Bilişsel gelişimde ilerleme kaydedildikçe dilin kullanılma kapasitesi de o oranda artacaktır. Dil gelişimi, olgunlaşma ve öğrenmeye bağlıdır.
Dil gelişimi ise, kelimelerin, sayıların, sembollerin kazanılması, saklanması ve dilin kurallarına uygun olarak kullanılmasının gelişimi olarak tanımlanır.
1- DİL GELİŞİMİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Fonem (Ses): Dilin en küçük birimidir. Örnek: “ç”, “b” gibi. Morfem (Sıra-Kök): Dildeki en küçük anlamlı birimdir. Örnek: ev, araba. Semantik (Anlam): Çocukların kelimelerin anlamlarını bilmesidir. Sentaks (Söz Dizimi): Kelimelerin cümle içinde doğru şekilde dizilmesidir. Kavram Gelişimi: Öğrenilen kavramları zihne yerleştirmek, kodlamaktır. Kullanım (Pragmatik): Kelimelerin doğru yerlerde kullanılmasıdır. Morgem: Çocukların tek bir sözcük ile birçok şeyi anlatmak istemesidir. Alıcı Dil: Çocuğun yeni kavramları öğrenmek için istekli olmasıdır. İfade Edici Dil: Çocuğun zihnindekileri ifade etmesidir. Aşırı Kurallaştırma: Çocukların öğrendiği kuralları ilgili olan ya da olmayan bütün durumlarda kullanmasıdır. Eksik Kurallaştırma: Çocuğun öğrendiği kuralları sadece öğrenilen örnekte kullanmasıdır. Benmerkezci Dil: Çocuğun kendi duygu ve düşüncelerini referans alarak kendisinin yönettiği konuşmalardır. Monolog: Tek yönlü konuşmalardır. Benmerkezcilikten dolayı çocuğun karşısındakini dinlemeden, onun kendisini dinlediğini varsayarak konuşmasıdır.
2- DİL GELİŞİMİ İLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR DAVRANIŞÇI YAKLAŞIM SOSYAL ÖĞRENME YAKLAŞIMI PSİKO-LİNGUİSTİK (BİYOLOJİK) YAKLAŞIM Piaget’in BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI
Davranışçı Yaklaşım Dil gelişimi taklit ve pekiştirme yoluyla olur. Pekiştirilen sesler öğrenilir, pekiştirilmeyen seslerin sıklığı söner. Mesela; acıkan bir çocuk acıktığını belli etmek için “ba” der ve çevresindekiler onu yedirirlerse, artık çocuk ne zaman acıkırsa “ba” diyecektir.
Sosyal Öğrenme Yaklaşımı Çocuk sosyalleşme sürecinde yakın çevresindekilerini (başta anne-baba) model alır ve taklit eder. Dil gelişiminin temeli “model alma”dır. Bebek için anne-babanın model olması, çocuğun onları taklit etmesi, anne-babanın pekiştirmesi ve düzeltici geribildirim vermesiyle dil öğrenilir. Mesela; Karadeniz Bölgesi'nde yaşayanların o bölgenin, Ege Bölgesi’nde yaşayanların ise o bölgenin şivesiyle konuşması, bireylerin dili öğrenmesinde çevrenin etkisine ispattır. Albert Bandura (1925 - )
Bandura’nın “Sosyal öğrenme kuramı” sadece dil gelişimi için değil birçok gelişim alanı ile ilgilidir.
PSİKO-LİNGUİSTİK (BİYOLOJİK) YAKLAŞIM Temsilcileri Chomsky, McNeill, Lenneberg’dir. Dil gelişimini biyolojik (nörolojik) ve psikolojik temellere dayandırırlar. Chomsky’e göre; bütün insanlar genetik olarak (beyin ve sinir yapısı) dil öğrenme altyapısına sahiptir. Bu altyapı sayesinde (Çocuk belirli bir biyolojik olgunluğa eriştikten sonra) gerekli çevresel koşullar da sağlandığında çocuklar dili çok rahat öğrenecektir. Noam Chomsky (1928 - )
2008 KPSS İşiten anne - babaların doğuştan duymayan çocuklarıyla çalışan bir araştırmacı, bu ebeveynlerden bir kısmının, konuşma dilini öğrenebilmeleri umuduyla çocuklarına işaret dilini öğretmediklerini saptamıştır. Araştırmacı daha sonra yaptığı çalışmada, bu çocukların işaret dilinde bulunanlardan daha farklı hareketlerle, kendilerini ifade etmeye çalıştıklarını gözlemiştir. Araştırmacının bu gözlemi, dilin kazanılmasında aşağıdakilerden hangisinin önemine vurgu yapmaktadır? A) Sosyal öğrenme B) Taklit C) Pekiştirme D) Klasik koşullanma E) Biyolojik altyapı
Piaget’in BİLİŞSEL GELİŞİM YAKLAŞIMI Tıpkı bilişsel gelişimde olduğu gibi, dil gelişiminin de bir süreklilik içinde değil de, evrelerden geçerek oluştuğunu ve birey çevre ilişkilerinde etkin bir şekilde yapılandığını ortaya koymuştur. Dil gelişimini 4 evreye ayırmıştır. Jean Piaget (1896 - 1980)
Piaget’in Dil Gelişim Evreleri 1) Agulama evresi (0-12 ay) a) Ağlama (0-2 ay): Bebek çeşitli sesler çıkarır, ihtiyaçları için ağlar. Sesleri bilinçsizce çıkarır. b) Babıldama (2-6 ay): Ünlü ve ünsüzler bir araya getirilerek iki heceli sesler ilk kez çıkarılır: Ma-ma, ba-ba gibi. Bu sesler ve heceler evrenseldir. c) Heceleme (Çağıldama) evresi (6-12 ay): Bebeğin konuşma organları olgunlaşmıştır. Bebek üç heceli kelimeleri çıkarabilir, sözcükleri de telaffuz etmeye başlar. Ana diline özgün sesler çıkarmaya başlarlar. Kavram gelişimi henüz söz konusu değildir. Dönemin sonunda annenin sesi tanınır.
2) Tek sözcük evresi (12-18 ay): Konuşmada kritik dönemdir. Çocukların, ilk başlarda çıkardıkları tek sözcükler çok anlam taşır. Çocuk, tek sözcükle çok şey anlatmak ister. Buna morgem denir. Mesela; çocuk "kedi" dediğinde "kedi burada", "kedi gitti" gibi birçok anlamı kastetmektedir. Kavram gelişimi: Çocuğun duyu organlarıyla aldığı bilgiyi ve nesneleri zihinsel tasarıma dönüştürmesidir. Mesela; çocuk, çevresinde gördüğü nesnelere masa, kitap gibi sembolik anlamlar yükler. Alıcı ve ifade edici dil: Çocuğun öğrenmeye istekli olması ve sürekli sorular sorması alıcı dildir. Çocukta kavrama, sözcük üretiminden önce gelişir. Mesela; 18 aylık bir çocuğa "Attaya gidelim" dendiğinde çocuk bunu anlar ve fakat kendisi “Attaya gidelim” anlamını düzgün bir cümleyle ifade edemez. Yani söyleneni kavrayabilecek (alıcı dil) ancak cevabı üretmekte zorluk (ifade edici dil) çekecektir.
3) Telgrafik konuşma evresi (18-24 ay): İki farklı sözcüğün birleştirildiği, gramer yapılarına uymayan cümlelerin kurulduğu dönemdir. İki heceli kelimeler arası kadar bekleme vardır. Özne, yüklem, bağlaç gibi öğelerinin bazıları kullanılmadan cümleler kurulur. Cümlede özne-yüklem ilişkisi olmadan konuşma vardır. 2001 KPSS: Bir çocuk “anne su” demekle “anne su ver” demek istemektedir. 4) İlk gramer evresi (24-60 ay): Gramer kurallarına göre cümleler kurulur. Kelime hazinesi gelişmiştir. Aşırı kurallaştırma: Çocukların öğrendiği kuralları ilgili olan ya da olmayan bütün durumlarda kullanmasıdır. Mesela; Üç yaşındaki bir çocuğun bütün dört ayaklı hayvanlara “köpek” demesi.
2007 KPSS İlköğretim birinci sınıf öğrencisi Ulaş’ın mahallesindeki berberi “berberci” olarak adlandırması dil gelişiminde aşağıdakilerden hangisine bir örnektir? A) Aşırı kurallaştırma B) Kavram gelişimi C) Telgraf konuşma D) Eksik kurallaştırma E) Alıcı dil kavramı
Eksik kurallaştırma: Çocuğun öğrendiği kuralları sadece öğrenilen örnekte kullanmasıdır. Mesela; çocuk futbolcu kelimesini öğrenir, fakat basketbol oynayana “basketbolcu” yerine “basketbol adam”, “basketbol oynayan adam” kelimeleri kullanır. Benmerkezci Dil: Çocuğun yalnızca kendi duygu ve düşüncelerini referans alarak, başka birisiyle gerçekleştirdiği, kendisinin yönettiği konuşmalardır. Toplumsallaşmış Dil (Konuşma): Çocuğun başkalarıyla iletişim kurmaya yönelik konuşmalarıdır (bilgi iletmesi, soru sorması, emretmesi, tehdit etmesi). Monolog: Benmerkezcilikten dolayı, çocuğun karşısındakini dinlemeden, onun kendisini dinlediğini varsayarak konuşmasıdır.
2010 KPSS Gülce ile annesi oynamaktadır. Gülce: Anne bana “Kızım ne yapıyorsun?” diye sor. Anne: Kızım ne yapıyorsun? Gülce: Gemi yüzdürüyorum. Gülce: Şimdi de “Nereye gidiyorsun?” diye sor. Anne: Nereye gidiyorsun? Gülce: Anneanneme gidiyorum. Yukarıdaki karşılıklı konuşmada Gülce’nin davranışları dil gelişimiyle ilgili aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? İçsel konuşma Telgraf konuşması Yansıtıcı konuşma Toplu monolog Benmerkezci dil
2010 KPSS Hasan odasında diz çöküp, arabalarından birini sağ, diğerini de sol eline alarak yarıştırır. Arabalarını hızla ileri geri hareket ettirerek motor, fren ve korna sesleri çıkarır. “Şimdi sarı araba geçiyor, şimdi mavi hızlandı.” diye bağırır. Hasan’ın ağzıyla oyununa tempo tutar gibi konuşması dil gelişimiyle ilgili aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? Monolog Sözel senkretizm Tekrarlama İçsel konuşma Toplumsallaşmış dil
2009 KPSS Leyla annesine resim yapmak istediğini söyler. Annesi boyaları ve kâğıdı masaya bırakır. Leyla masaya oturur. Bir çiçek resmi çizerken yanında annesi olmadığı hâlde, “Bir çiçek, çiçek çizeceğim, çiçek yapacağım.” der. Leyla’nın resim çizerken yaptığı konuşmalar dil gelişimiyle ilgili olarak aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? İçsel konuşma Yansıtıcı konuşma Tekrarlama Monolog Telgraf konuşma
KELİME DAĞARCIĞI 12 ay – 3 kelime 18 ay – 20 kelime 24 ay – 200 kelime 5 yaş – 2000 kelime
2011 KPSS Tek yumurta ikizleri ile tek doğan çocukların dil gelişimlerinin incelendiği bir araştırmada, ikizlerin tek doğan çocuklara göre dil gelişimlerinin daha yavaş ilerlediği bulunmuştur. Araştırmacılar özellikle ilk yıllarda gözlenen ancak zaman içinde kapanan, tek çocuklar ve ikizler arasındaki bu farklılığın, ikizlerin anneleriyle olan konuşma sürelerinin az olmasından ve daha çok birbirleriyle iletişim kurmalarından kaynaklanabileceğini ileri sürmüşlerdir. Bu araştırma sonucuna bağlı olarak dil gelişimiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? Dil gelişiminde yaşamın ilk yıllarında çevresel, sonraki yıllarında kalıtsal faktörler daha etkilidir. Yaşamın sonraki yıllarında tek doğan çocukların dil gelişimlerinde bir duraklama görülürken ikizlerde bir artış gözlenir. Kalıtım tek doğan çocukların dil gelişimlerini hızlandırırken ikizlerinkini yavaşlatmaktadır. Dil gelişiminde kritik dönemin etkisi tek doğan çocuklara göre ikizlerde daha azdır. İkizler ve tek doğan çocuklar farklı yaşantılar geçirmektedirler.