ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ KAVRAM ÖĞRENİMİ DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

GİRİŞ Kavramlar ve onların öğrenme sürecindeki önemini anlamak öğretmen adaylarına, öğretmenlere, öğrenme-öğretme süreci ile ilgili araştırma yapanlara, program geliştiricilere ve ders kitabı yazarlarına önemli bilgiler sağlar. Modern öğrenme kuramları öğrencilerde temel bilimsel kavramların gelişmesinin daha sonraki öğrenmeleri çok önemli ölçüde kolaylaştırdığını ifade etmektedir. Bu nedenle kavramların gelişim sürecinin nasıl olduğu ve kavramların anlamlı bir şekilde öğretilmesinin hangi yollarla başarılabileceğinin bilinmesinin önemli olduğu vurgulanmaktadır. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavram Nedir? Tanımı değişik şekillerde yapılabilen “kavram” soyut bir kelimedir. Bir tanıma göre kavram, “her ne zaman iki veya daha fazla nesne veya olay gruplanabiliyor veya beraber sınıflandırıla-biliyorsa ve böylece diğer nesne ve olaylardan bazı özellikleri nedeniyle ayrılabiliyorsa işte o bir kavramdır” şeklinde ifade edilmektedir. Bir başka tanıma göre ise kavram, “çevremizdeki her şeyi, olayları ve objeleri, canlıları ve cansızları benzerlik ve farklılıklarını dikkate alarak gruplandırdığımızda bu grupların her birine verdiğimiz isimdir. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavram Nedir? Son yıllarda kavramla ilgili yapılan bir tanım ise, “insan zihninde anlamlanan, farklı obje ve olguların değişebilen ortak özelliklerini temsil eden bir bilgi formu/yapısı” şeklindedir. Yaşantı sürecindeki deneyimlerimiz sonucunda iki veya daha fazla varlığı ortak özelliklerine göre bir arada gruplayıp diğer varlıklardan ayırt ederek zihnimizde bir düşünce birimi olarak depolarız. İşte bu düşünce birimlerine kavram denir.

Kavramların Önemi “Kavramlar olmasaydı ne olurdu?” DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavramların Önemi İnsan zihninde eğer gruplandırma veya sınıflamalarla oluşturulan kavramlar olmasaydı, algılanan veya farkına varılan her şey ayrı bir birim olarak zihinleri işgal edecek ve karmaşaya neden olacaktı. Somut bir örnekle biraz bu noktayı açacak olursak; bir kütüphanede eğer kitaplar belli bir standarda göre düzenlenmemiş olsaydı, aradığımız bir kitabı bulmak çok zor olurdu. Bilindiği gibi, kütüphanedeki kitaplar belli bir sınıflamaya göre gruplandırıldığı ve numaralandığı için, bir tarama sisteminden kitabın kütüphanedeki yeri kolayca belirlemekte ve bulunduğu yerden alınabilmektedir. Böyle bir sınıflama veya gruplama olmasaydı, bir kütüphanede büyük bir karmaşa yaşanır ve aranan bir kitabın bulunması çok uzun zaman alabilirdi.

Kavram Öğrenme İnsanlar kavramları ezber yoluyla değil pozitif ve negatif örnekleri irdeleyerek öğrenirler. Örneğin bir hayvanın neden kedi olduğunu öğrenmeye çalışırken başka bir hayvanın neden kedi olmadığını da karşılaştırmalı olarak öğrenirler. İster bir hayvan olan kedi kavramının gelişimi olsun isterse yoğunluk, hacim gibi kavramlar olsun, kavram gelişiminde temel süreç aynıdır. Önemli olan bir yere kadar temel kavramları geliştirmek, sonra ise bu temel kavramları ustalıkla benzerlik ve ayrılıklarına göre kullanarak yeni bilgiler üretmektir. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavram Geliştirme Süreçleri İnsan zihninde kavramlar değişik bazı zihinsel süreçlerin kullanılması ile geliştirilir. Bu süreçler, öğrenilecek kavramın türüne ve öğreniliş şekline bağlı olarak zihin tarafından otomatik olarak seçilir ve kullanılır. Kavramların geliştirilmesinde önemli olan zihin süreçlerinden bir diğeri ayırım sürecidir. Psikologlar bu süreci birbirine benzer iki uyarıcıyı ayırt edip her birine farklı tepkide bulunma olarak tanımlamaktadır. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavram Geliştirme Süreçleri Kavram geliştirme süreçlerinden bir diğeri, özel halleri inceleyerek onlardan genel hale gitme veya sınırlı sayıda deneyimden genelleme yoluyla sonuç çıkarma süreci olarak tanımlanan tümevarım’dır. Kavram geliştirmede kullanılan diğer bir zihin işlemi tanımlama’dır. Kavramlar zihnimizde var olan düşüncelerdir, terimler veya benzer sözcükler ise kavramların adlarıdır. Kavram geliştirme süreçlerinden bir başkası olan tümdengelim, genel halden özel hallere inen bir düşünme sürecidir.

Kavramların Sınıflanması Öğreniliş yollarına bakılarak kavramlar üçe ayrılabilir: Algılanan kavramlar: Bazı kavramlar insanın dış dünyadan duyu organlarıyla aldığı izlenimler sonucunda oluşur. Siyah, beyaz, aydınlık, karanlık, yumuşak, sert, büyük, küçük, dolu, boş, gürültülü, sessiz, temiz, kirli gibi sözcükler insanın dış dünya ile etkileşimi sonucunda anlam kazanır. Betimlemeli kavramlar: Dış dünyadaki varlıklarla ve olaylarla doğrudan doğruya etkileşime giren insan, etrafındaki eşya ve olayların gözlenebilir niteliklerini özetlemeye, açıklamaya onlara anlam vermeye çalışır. Bu yolla edinilen kavramlara betimlemeli kavramlar denir. Kuramsal kavramlar: Bazı kavramlar insanın dış dünya ile doğrudan doğruya etkileşimiyle değil, zihin operasyonlarıyla öğrenilir. Bu şekilde oluşturulan kavramlara kuramsal kavram denir. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavramların Aşamalılığı Kavramlar arasındaki basamaklı sınıflamanın kavranması o alanın bilgilerinin öğrenilmesini kolaylaştırır. Öyleyse, her eğitim düzeyinde fen kavramları öğretilirken onların aşamalı sınıflanması da birlikte öğretilmelidir. Kavramların aşamalı düzeninin öğrenilmesi öğrencide sınıflama zihin sürecinin gelişmiş olmasını gerektirir. Öğrenciler bir üst sınıfın bazı alt sınıfları içerdiğini daha ilköğretimin ilk kademesinde kavrayabilirler. Fen bilimlerinin kavramları, bilimin kendi sınıflanışı içinde ve üst düzeylere çıkıldıkça karmaşıklaşan bir düzenle öğretilebilir. Öğretim programlarının ve ders kitaplarının geliştirilmesinde de kavramların aşamalılığı dikkate alınarak sarmal program anlayışı benimsenmektedir. Bu anlayışla ders kitaplarında kavramlar ve konular öncelik-sonralık ilişkisine göre verilmekte, öğretim programlarında ise, yeni geliştirilen fen ve teknoloji dersi programında olduğu gibi, aynı üniteler farklı seviyelerde detaylandırılmış içerikle tekrarlanmaktadır. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavramlar Arası İlişkiler Fen bilimlerinin içeriğinde yer alan bir çok kavramın birbiri ile ilişkisi vardır. Günümüzdeki öğrenme kuramları, öğrenenin ancak yeni öğrendiği bilgileri eski bilgileri ile ilişkilendirmesi sonucunda anlamlı öğrenmelerin gerçekleşeceğini savunmaktadır. Öğrencilere yasa, teori veya ilkeleri öğretirken, onları oluşturan kavramların ve bu kavramlar arasındaki ilişkilerin öncelikle öğretilmesi bilgilerin kavranmasını kolaylaştırır. Bu nedenle kavramlar arası ilişkiler kurmak öğretim sürecinde önemli bir yer tutar. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavramlar Arası İlişkiler Öğretim sürecinde bu durumun göz önünde bulundurulması ve yeni verilecek bilgilerle eski bilgiler arasındaki ilişkilerin kurulması veya yeni verilecek bilginin kavramlara ayrılarak ve bunlar arasındaki ilişkiler belirtilerek verilmesi, bilgilerin daha kolay kavranmasını sağlar. Fen eğitimi açısından düşünüldüğünde, kavramlar arası ilişkiler genellikle bir bağıntı ile verilir. Örneğin yoğunluk ve hacim veya yoğunluk ve kütle ilişkisi açıklanırken genellikle “yoğunluk hacimle ters, kütle ile doğru orantılıdır” denir ve bu d= m/v şeklinde bir bağıntı ile verilir.

Kavram Öğretimi Kavramlar düzeyinde öğretim yapılmasının diğer bazı gerekçeleri aşağıda sıralanmıştır: Günümüz öğretim yaklaşımları kalıcı öğrenmenin işlemsel değil kavramsal olduğunu kabul etmektedir. Öğrenci ancak bilgilerini karşılaştığı yeni durumlara uygulayabilirse öğrenmiş (kavramış) sayılır. Öğrencilerin ön bilgileri sonraki öğrenmeler üzerinde ciddi etkiler yapmaktadır. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavram Öğretimi Bilimin ve araştırmaların gelişmesi sonucunda her gün yeni bilgiler keşfedilmektedir. Bundan dolayı bütün bilgileri öğrenmek mümkün olmadığı için, kavramsal olarak temel bilgiler kazanmak daha önemli hale gelmektedir. Sınıfta farklı düzeylerde (Piaget’in zihinsel gelişme teorisine göre) öğrenciler bulunduğu için aynı hızla öğrenemezler. Kavram öğretiminde, basitten karmaşığa doğru aşamalı bir sıra vardır.

Kavram Öğretimi Kavram öğretiminde geleneksel yöntem ve yeni yöntem. Geleneksel yöntem, I. Öğrenciye kavramı ifade eden sözcüğü vermek, II. Kavramın sözel bir tanımını vermek, III. Kavramın tanımlayıcı ve ayırt edici niteliklerini belirtmek ve IV. Öğrencinin kavrama dahil olan ve olmayan örnekler bulmasını sağlamak, basamaklarından oluşur. Birçok kavramda kesin bir sözel tanım yapılaması mümkün olmadığı için, geleneksel yöntem kavramları öğretimde yeterince etkili olamamaktadır. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavram Öğretimi Kavram öğretiminde yeni yöntem: Kavramı en iyi anlatan, tanımlayan örneklerden hareket ederek genellemeye varmak Örneklerin ortak özelliklerinden genellemeye varma Kavrama dahil olmayan örnekler üzerinde ayırt edici nitelikleri bulma ve yanlış genellemeyi önleme

Kavram Öğrenimine Yardımcı Grafik Materyaller Kavramların soyut nitelik taşımaları hem öğrenenlerin kavramları zihinlerinde canlandırmalarını zorlaştırmakta, hem de öğretenler açısından sorun yaşanmasına neden olmaktadır. Bu durum, öğretim sürecinde kavramların mümkün olduğunca somutlaştırılarak verilmesini zorunlu hale getirmektedir. Kavramların somutlaştırılmasında kullanılabilecek grafik materyaller: anlam çözümleme tabloları (AÇT), kavram ağları (KA), zihin haritaları (ZH), kavram haritaları (KH) ve bilgi haritaları DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Anlam Çözümleme Tabloları (AÇT) Bir AÇT’nin geliştirilmesinde izlenecek basamaklar aşağıda verilmektedir. Öğretmen ders kitabından veya diğer yazılı kaynaklardan bir konu seçer. Konu başlığı tahtaya yazılır. Örneğin, madde ve maddelerin özellikleri Öğrenciler bulabildikleri kadar çok madde adı bulurlar. Öğretmen öğrencilerin buldukları adları tahtanın sol tarafına alt alta yazar (Taş, tahta, su, hava, v.b. gibi). Öğrencilere adları yazılan maddelerin özellikleri sorulur ve bulabildikleri kadar çok özellik bulmaları istenir (Katı, sıvı, gaz, suda yüzer, batar, hareketlidir, taneciklerden oluşmuştur, element bileşik karışım, ağır, hafif, v.b). Bundan sonra iki boyutlu bir maddeler/özellikleri tablosu hazırlanır. Satır ve sütun başlıkları belirlenmiş tabloyu her öğrenci defterine çizer. Öğrencilerden bir maddede bir özelliğin varlığını göstermek üzere, tabloyu doldurmaları istenir. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

MADDE ÖZELLİKLER Katı Sıvı Gaz Sert Yumuşak Renkli Geçirgen Madde ve özellikleri ile ilgili bir AÇT aşağıda örnek olarak verilmiştir. Tablo 1. Maddeler ve özellikleri ile ilgili anlam çözümleme tablosu MADDE ÖZELLİKLER Katı Sıvı Gaz Sert Yumuşak Renkli Geçirgen Cam Pamuk Su Taş Hava Şeker Tuz DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

HAYVANLAR ÖZELLİKLER Etçil Otçul Hem otçul Memeli Sürüngen Hayvanlar ve özellikleri ile ilgili geliştirilen bir AÇT örneği aşağıda sunulmuştur. Tablo 2. Hayvanlar ve özellikleri ile ilgili anlam çözümleme tablosu HAYVANLAR ÖZELLİKLER Etçil Otçul Hem etçil Hem otçul Memeli Sürüngen Balina + Koyun Aslan Yarasa Deve Ayı Timsah Köpek Yılan DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavram Ağları Kavram ağları (KA) öğrencilerin izlenimlerini, düşüncelerini yazılı öğretim araçlarındaki kavram ve ilkelerle uyumlu bir biçimde sergileyen bir grafik araçtır. Semantik ağ da denilen bu materyaller öğrencilerin; önceki bilgilerini harekete geçirmek, yeni kavramlar geliştirmek, kavramlar arası yeni ilişkiler kurmak, kavramları yeniden düzenlemek, gibi zihin etkinlikleriyle yazılı metinleri daha iyi anlamalarına yardım eder. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Karvam Ağı Geliştirme Öğretmen derste işlenecek bir konuya merkez oluşturacak bir kavramı veya cümleyi tahtaya yazar (örnek: maddenin halleri). Öğrencilerden merkezi kavramla ilgili sözcükler bulmaları istenir. Bulunan sözcükler tahtanın bir yanında listelenir (örnek: uçucu, yoğun, sıkıştırılabilir, difüzlenir, akıcı, moleküller arası uzaklık, v.b). Öğrencilerden bu sözcükleri anlamlarına veya ilişkilerine göre gruplamaları istenir. Her grubun en az bir sözcüğü içermesi gerektiği hatırlatılır. Sözcük grupları belirlenip tahtaya yazıldıktan sonra öğrencilerden her gruba bir ad bulmaları istenir. Grup adları tartışıldıktan sonra tablo oluşturulur. Öğrenciler sözcüklerin bir kısmının tablodaki üç gruptan hiçbirine tam uymadığını görebilirler. Bu sözcükler tablonun altında gruplanmadan sıralanabilir. Gruplama ve gruba ad bulma etkinliğine devam edilerek daha geniş bir tablo yapılabilir. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Şekil 1. Maddenin halleri ile ilgili kavram ağı Maddenin halleri ile ilgili olarak geliştirilen kavram ağı aşağıda örnek olarak verilmiştir. Şekil 1. Maddenin halleri ile ilgili kavram ağı Dolaşım sistemi ile ilgili olarak hazırlanan bir kavram ağı örnek olarak Şekil 2’de verilmiştir. Şekil 2. Dolaşım sistemi ile ilgili kavram ağı DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Zihin Haritaları Zihin haritaları, farklı kavram ve fikirler arasındaki ilişkilerin beyin fırtınası yöntemiyle şematize edildiği grafik materyallerdir. Bu yöntemde öğrencilerin herhangi bir konuyla ilgili akıllarına gelen sözcükler yazılır ve eğer varsa bunlar arasındaki ilişkiler bulunur. Geliştirilmesi aşamasında; Merkezi bir kavram tahtaya yazılır ve çember içerisine alınır. Bu ana kavramla ilgili öğrencilerden akıllarına gelen sözcükleri söylemeleri istenir. Birden fazla ana kavramın bulunduğu haritalarda farklı kavramlar için yazılmış sözcükler arasındaki ilişkiler çizgilerle ifade edilir. Önemli düşünce veya kavramların vurgulanması için, renkler, resimler, semboller, grafikler veya şekiller kullanılabilir. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Şekil A. Deniz, dünya ve kara kavramları ile ilgili zihin haritası Deniz, dünya ve kara kavramları ile ilgili geliştirilen zihin haritası Şekil A’da örnek olarak sunulmuştur. Şekil A. Deniz, dünya ve kara kavramları ile ilgili zihin haritası Madde kavramı ile ilgili geliştirilen zihin haritası Şekilde sunulmuştur. Şekil B. Madde kavramı ile ilgili geliştirilen zihin haritası

Kavram Haritaları Kavram haritalarının geliştirilmesinde aşağıdaki sıra takip edilir. Öğretilecek ana konu tahtaya yazılır ve bu konu ile ilgili ana kavramlar listelenir. Kavramlar listesinden en genel veya en üst düzeyde olan sözcük ayrı bir sayfanın başına yazılır. Bundan sonra öğretilmek istenen ilişkili kavramlar aşamalı bir düzende sayfaya yerleştirilir. Düşey düzenlemede en genel kavram en üstte, eşit genellikteki kavramlar aynı satırda, diğerleri ise genellik derecelerine göre azalan sırada sayfanın altına doğru sıralanır. Kavram haritasında iki kavram arasındaki ilişkiyi göstermek üzere iki kutu bir çizgi ile birleştirilir ve aradaki ilişki bu çizginin üzerine birkaç kelime ile yazılır Kavram haritaları başlangıçta gereğinden fazla şişirilmemeli, basit tutulmalıdır. Öğrencilere kavram haritasının öğretilmesinde iyi bildikleri bir konu ile başlamak ve ilk haritaları öğrencilerle birlikte geliştirmek uygun olacaktır. Öğrencilere haritadaki bütün kavramlar arasında ilişki olması gerekmediği ve bir kavramla ilgili birden fazla haritanın yapılabileceği hatırlatılmalıdır. Kavram haritaları 2-5 kişilik gruplarda yapılırsa daha sağlıklı sonuçlar alınabilir. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Madde ile ilgili geliştirilen örnek bir kavram haritası yandaki Şekil’de verilmiştir. Şekil . Madde ile ilgili bir kavram haritası örneği Değişik kavramlarla ilgili geliştirilen genel bir kavram haritası yandaki Şekil verilmiştir. Şekil. Genel bir kavram haritası örneği DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Kavramsal Değişim Metinleri (KDM) Hatalı öğrenci fikirlerinin değiştirebilmeleri için; Bilgilerinin yanlışlığı konusunda ikna edilmeleri gerekir. Yeni verilecek bilgi öğrencinin anlayabileceği nitelikte açık ve net olmalıdır. Yeni bilgi öğrenci açısından mantıklı olmalıdır. Yeni bilgi öğrenci açısından kullanışlı olmalıdır. Öğrencilerin hatalı bilgilerinin doğru olanlarla değiştirilmesi kavramsal değişim olarak adlandırılmaktadır. Kavramsal değişim metinleri genellikle konunun anlatılması sırasında öğrencilere dağıtılır ve bireysel olarak veya grup halinde incelemeleri istenir. Herkesin okuduğundan emin olunduktan sonra sınıf tartışması ile öğrencilerin doğru fikri kazanmaları sağlanır. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Örnek KDM 1: Asitler ve Etkileri Çoğunuz asitlerin her türlü maddeyi yaktığına ve erittiğine inanırsınız. Eğer bu ifade doğru olsaydı, o zaman asitleri taşımak ve bulundurmak imkansız olurdu. Ancak araştırdığımızda en kuvvetli asitlerin bile plastik kaplarda taşınabildiğini görüyoruz. Üstelik kuvvetli bir asit olarak bildiğimiz hidroklorik asidin 1 molarlık çözeltisi midemizdeki yiyecekleri parçalamak için kullanılmaktadır. Asitler her şeyi yakıp eritseydi, şu anda midemiz olmazdı. Bunlara ilave olarak zayıf asitler olarak bilinen bir çok asit günlük hayatımızda kullandığımız bir çok maddenin içinde yer almaktadır. Örneğin, limon, sirke, ekşi elma, üzüm, ekşimiş süt, yağ gibi besinlerin içerisinde zayıf asitler bulunmaktadır. Bu durum bize asitlerin tüm maddeleri yakma ve eritme özelliğinin olmadığını göstermektedir. Örnek KDM 2: Hayvanların Sınıflandırılması DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

Öğrencilerin Kavramlarla İlgili Ön Bilgi ve Yanılgılarının Belirlenmesi Kavram öğrenmede en önemli faktörlerden birisi de öğrencilerin geçmiş yaşamlarında oluşturdukları ön bilgileridir. Bu ön bilgilerin ortaya çıkarılması öğretimi organize edecek olan öğretmene önemli kolaylıklar sağlayabilir. Öğrencilerin öğretim öncesinde sahip oldukları ve sınıf ortamına getirdikleri ön bilgileri belirlemede kullanılabilecek değişik yöntemler mevcuttur. Aşağıda bu yöntemlerin her bir kısaca ele alınarak açıklanmaktadır. A. Kavram Haritalama Kavram haritaları, bilginin zihinde anlamlı bir şekilde düzenlenmesini sağlar. Fen öğretiminde anlamlı öğrenmeyi sağlamada önemli yöntemlerden birisidir. Tek bir kavramın aynı kategorideki diğer kavramlarla ilişkisini belirten somut grafiklerdir. Kavram haritaları, öğrencilerin öğrenmeleri gereken kavramların neler olduğunu ve bu kavramlar arasında nasıl bir bağ kurulacağını gösteren araçlardır. Kavramlar arası ilişkiler ise önermeler veya ilkeler olarak yer alır. Bu araçlar hem öğrencilerin ön bilgilerinin belirlenmesinde, hem de öğretim amaçlı olarak kullanılabilirler. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

B. Tahmin-Gözlem-Açıklama Tahmin-gözlem-açıklama yöntemi üç aşamada gerçekleşen bir işlem süreci ile öğrencilerin belli bir konudaki bilgilerini ortaya çıkarmak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Literatürde POE (Prediction-Observation-Explanation) veya TGA (Tahmin-Gözlem-Açıklama) yöntemi olarak bilinir. Bu yöntemin kullanılışında, POE için seçilen örnek ilk önce öğrenciye teorik olarak yapılan açıklama ile anlatılır ve öğrencinin bu konuyla ilgili tahminde bulunması istenir. Daha sonra olay öğrencinin gözü önünde gerçekleştirilir ve gözlem yapması istenir. C. Olaylar veya Durumlar Hakkında Görüşme Görüşme veya mülakat; herhangi bir konuda kişilerin düşüncelerinin alınması amacıyla yapılan konuşma olarak tanımlanabilir. Görüşmenin öğrencilerin bilgilerini ortaya çıkarmak amacıyla kullanılması da mümkündür ve bu teknik eğitim araştırmalarında sıklıkla kullanılmaktadır. DESIGNED BY AYHAN TÜFEK

D. Kavramlar Hakkında Görüşme Kavramlarla ilgili yapılan görüşmeler, kişinin kavramla ilgili sahip olduğu bilgileri ortaya çıkarmak için düzenlenmiş karşılıklı konuşmalardan oluşmaktadır. Bazı araştırmacılar bilgileri gerçeklerle sınırlarken, bazı bilim adamları ise kavramlarla ilgili inançların, kanıların, imajların, bağlantıların, olayların ve hatta bilişsel ve psikomotor alandaki bilgilerin de ortaya çıkarılması gerektiğini önermektedirler. E. Çizimler Çizimlerin amacı; öğrencide gizli kalmış bilgi ve inanışların öğrenciyi kelimelerle sınırlamadan ortaya çıkarılmasıdır. Öğrencilerin bilgilerini ortaya çıkarmada en çok başvurulan tekniklerden olan anket, yazılı cevap isteme veya görüşme, öğrencileri kendi düşüncelerini ve akıllarından geçenleri serbestçe ifade edebilme konusunda, kısmen de olsa sınırlandırmaktadır. F. Kelimeleri İlişkilendirme Kelimeleri ilişkilendirme; bir kişinin kavram gruplarını anlamasıyla doğrudan bağlantılı bir yöntemdir. Genellikle kavramlar; bir konudaki veya bir bilim dalındaki terimlerin anahtarlarıdır. Bu teknik sadece kavramların anlaşılıp anlaşılmadığını ölçmek amacıyla değil aynı zamanda bilimleri, durumları ve hatta insanları anlamak amacıyla da kullanılabilir.