İKLİM BİLGİSİ Geniş bir bölgede uzun süre (en az 100 yıl) değişmeyen atmosfer koşullarının gösterdiği ortalama duruma İklim adı verilir. Hava Durumu, dar alanlarda kısa sürede değişen atmosfer koşullarının, o anda gösterdiği ortalama durumu ifade eder. Kavramlar arasındaki bu farklılık, haritalarına da yansır.

SİNOPTİK HARİTA Hava durumunu gösteren Sinoptik Haritalar, dar alanlar için en fazla haftalık değerleri gösterecek şekilde ve basit ifadeler kullanılarak hazırlanır.

İZOTERM HARİTASI (İklim Haritası) İklim Haritaları, geniş sahaların atmosfer değişimlerini genellikle eş eğriler kullanarak gösterecek şekilde yapılır.

En çok kullanılan iklim haritaları şunlardır:   İzoterm Haritası: Eş sıcaklık eğrileriyle çizilen ve yeryüzündeki sıcaklık dağılışını gösteren haritalardır. İzobar Haritası: Eş basınç eğrileriyle çizilen ve yeryüzündeki basınç dağılışını gösteren haritalardır. İzoyet Haritası: Eş yağış eğrileriyle çizilen ve yeryüzündeki yağış dağılışını gösteren haritalardır.

Bunlar dışında büyük iklim tiplerinin dağılışını ya da sıcaklık, yağış ve basınç gibi iklim elemanlarının dağılışlarını renklendirme yöntemiyle gösteren iklim haritaları da sık kullanılan haritalardandır.

ATMOSFER ve ÖZELLİKLERİ Atmosfer, çeşitli gazların birleşiminden oluşan ve yerçekimine bağlı olarak Dünya’yı çevreleyen hava küredir. Atmosfer’in kalınlığı, Ekvator’dan kutuplara doğru azalır. Bu durumun nedenleri şunlardır: 1) Yerçekiminin Ekvator’dan kutuplara doğru artması, 2) Ekvator’da Termik Alçak Basıncın (yükselici hava hareketlerinin), kutuplarda ise Termik Yüksek Basıncın (alçalıcı hava hareketlerinin) bulunması, 3) Çizgisel hızın Ekvator’da fazla olması nedeniyle, burada atmosferin dışa savrulma oranının daha çok olmasıdır.

Atmosferin katmanları, içeriğindeki gazların yerçekimine bağlı olarak ağır olandan hafif olana doğru sıralanması sonucu oluşmuştur. Bu katmanlar ve özellikleri aşağıdaki şekilde verilmiştir.

Bu katmanlar ve özellikleri aşağıdaki şekilde verilmiştir.

ATMOSFERİ OLUŞTURAN GAZLAR Atmosfer’de Her Zaman Bulunan ve Oranı Değişmeyen Gazlar Atmosfer’de Her Zaman Bulunmayabilen Gazlar Oranı Değişen Gazlar Azot %78 Oksijen %21 Asal Gazlar (Argon, Neon, Kripton, Ksenon, Hidrojen, Helyum, Metan) Su Buharı Karbondioksit Ozon Tozlar

İçerdiği oksijenle yaşama olanak tanır. ATMOSFERİN ÖNEMİ   İçerdiği oksijenle yaşama olanak tanır. Subuharı ve hava akımları yoluyla meteorolojik olayları gerçekleştirir.

Güneş’ten gelen zararlı ultraviyole ışınlarını tutarak Dünya’yı yaşanır hale getirir.   Göktaşlarının yanarak parçalanmasını sağlayarak Dünya’yı uzaydan gelebilecek tehlikelere karşı korur.

Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmesini sağlar. Yeryüzünün aşırı ısınıp soğumasını engeller. Hava akımları ve ışığı kırıp yansıtması sayesinde, gölge yerlerin de aydınlanmasını ve ısınmasını sağlar. Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller.  

İKLİM ELEMANLARI Bir bölge ikliminin şekillenmesinde etkili olan dört temel unsur vardır. İklim Elemanları olarak adlandırılan bu unsurlar; güneşlenme süresi, sıcaklık, basınç, rüzgarlar, nemllilik ve yağıştır.

GÜNEŞLENME SÜRESİ   Bir bölgede Güneş’in gökyüzündeki izlenme süresine Güneşlenme Süresi adı verilir. Bu sürenin uzun olması, Güneş’ten alınan enerjinin artmasına ve ısınmaya yol açar. Güneşlenme süresi, şu koşullara bağlı olarak değişir: a) Gündüz süresinin uzunluğuna bağlı olarak yaz aylarında ve kutba yakın enlemlerde fazladır. b) Bulutluluk oranının fazla olduğu denizel iklimlerde az, karasal iklimlerde fazladır. c) Bakı etkisinde kalan yamaçlarda fazla, dulda yamaçlarda ise azdır.

BAKI: Kuzey Yarımküre’de güneye, Güney Yarımküre’de kuzeye bakan dağ yamaçları, güneş ışınlarını hem daha uzun süreyle hem de daha büyük açıyla alırlar. Bu nedenle daha sıcak olan bu tür yamaçlara “Bakı Etkisindeki Yamaç” adı verilir. Diğer yamaç lar daha az güneşlendiklerinden aynı oranda ısınamaz. Daha düşük sıcaklık koşullarına sahip olan bu yamaçlara ise “Dulda’da Kalan Yamaç” adı verilir.

SICAKLIK İklim elemanlarının en önemlisidir. Basınç, rüzgar, nemlilik ve yağış gibi diğer iklim elemanları sıcaklığa bağlı olarak değişir. Yeryüzündeki sıcaklığın kaynağı Güneş’tir. Güneş’ten atmosferin dış yüzeyindeki 1 cm²’lik alana dakikada 2 kalorilik enerji (ısı) gelir. Buna Güneş Sabiti (Solar Konstant) denir. Solar Konstant değeri, Güneş’teki patlamalar veya Dünya’nın Güneş’e yaklaşıp uzaklaşması nedeniyle az da olsa değişir.

ATMOSFER’İN ISINMASI Yerin toplam ısı kazancı %47 GÜNEŞ IŞINLARI %100 Yere çarparak uzaya yansıma % 8 Atmosferin Üst Sınırı Bulutlara çarparak uzaya yansıma (Refleksiyon) % 25 Emdiği Isı (Absorbisyon) % 15 Atmosferik Dağılma (Aydınlanma)/(Difüzyon) %25 Isınmaya katkısı olmadan uzaya yansır %9 % 16’sı yeri ısıtır Yerin doğrudan ısınması % 27 YERYÜZÜ Yerden yansıyan enerjiyle atmosferin ısınma oranı % 15 Yerden uzaya yansıyan ısı % 8 ATMOSFER’İN ISINMASI

Yukarıdaki şemada görüldüğü gibi Atmosfer, kısa dalgalı ışınlar halinde %15 oranında doğrudan Güneş’ten gelen ışınlarla ısınırken %16 oranında yerin depoladığı ve uzun dalgalı ışınlar halinde yansıttığı enerjiyle ısınmaktadır. Ayrıca atmosfer, yere dokunma ve yerden buharlaşma yoluyla da %23 oranında ısı kazancı elde eder. Başka bir değişle atmosfer, doğrudan Güneş’ten gelen enerjiden (%15-absorbisyon) çok, yerden yansıyan ve buharlaşan enerjiyle (%16 + %23 = %39) ısınır. Yerin kazandığı enerjiyi atmosfere yansıtarak onu da ısıtması olayına Yer Işıması (Yer Radyasyonu) denir.  

a.1) GÜNEŞ IŞINLARININ GELİŞ AÇISI : 90⁰ 0⁰ M a b Atmosfer GÜNEŞ Sıcaklık (-) a>b   a.1) GÜNEŞ IŞINLARININ GELİŞ AÇISI : Yeryüzünün her yeri Güneş’ten eşit miktarda enerji alamaz. Bu durumun en önemli nedeni, güneş ışınlarının geliş açısının yere ve zamana göre gösterdiği değişimdir. Bir yere güneş ışınlarının geliş açısı büyüdükçe, atmosferde tutulma oranı azaldığından yeryüzünün enerji kazancı artar ve ısınma daha fazla olur. Bir yere güneş ışınlarının geliş açısına etki eden faktörler şunlardır: 1. ENLEM : Dünya’nın küresel bir şekle sahip olması nedeniyle, Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı daralacağından atmosferde kat ettikleri yol uzar ve tutulma oranları artar. Böylece aynı doğrultuda sıcaklık değerleri düşer. Sıcaklığın Ekvator’dan kutuplara doğru yaşadığı bu değişime “enlemin sıcaklık üzerindeki etkisi” adı verilir.

Rize Ankara Bitlis İzmir Antalya Sıcaklık üzerinde sadece enlemin etkisi düşünüldüğünde ilkbahar mevsiminde haritadaki kentlerden hangilerinin sıcaklığının en yüksek ve en düşük olması beklenir.

Ekvator B A C D E 23° 27’ 0° Haritadaki noktaları 21 Haziran tarinde sıcaklığı en yüksek olandan en az olana doğru sıralayınız.

2. GÜNÜN SAATİ : Dünya’nın günlük hareketine bağlı olarak bir yere güneş ışınlarının geliş açısı gün içinde değişir. Açının dar olduğu sabah ve akşam üstü saatleri, güneş ışınlarının büyük açıyla geldiği öğlen saatlerine göre daha soğuk olur. Ancak yerin ısıyı depolama ve yansıtma özelliği nedeniyle günün bazı saatleri, güneş ışınlarını daha küçük açıyla almalarına rağmen diğer saatlerden daha sıcak olabilirler. Batı 30⁰ 17:00 07:00 Doğu X (12⁰C) (4⁰C) 45⁰ 12:00 Öğle Vakti 14:00 (19⁰C) (22⁰C) Y

3. MEVSİM : Dünya’nın eksen eğikliğine ve yıllık hareketine bağlı olarak oluşan mevsimler, güneş ışınlarının geliş açısını etkiler. 21 Mart ve 23 Eylül tarihleri arasında Güneş’e dönük olduğu için ışınları büyük açıyla alan Kuzey Yarımküre, daha çok ısınır ve ilkbahar-yaz mevsimlerini yaşar. 23 Eylül ve 21 Mart tarihleri arasında ise Güney Yarımküre’nin Güneş’e dönmesiyle birlikte Kuzey Yarımküre’ye ışınlar daha küçük açıyla gelmeye başlar ve sonbahar-kış mevsimleri yaşanır.

A B C D 4. BAKI ve EĞİM : Güneş ışınlarının düşme açısı, yerşekillerinin eğim ve bakı şartlarına göre de değişir. Buna göre her iki yarımkürede de Ekvator’a bakan dağ yamaçları, yıl boyunca güneş ışınlarını büyük açıyla aldığından diğer yamaçlara göre daha sıcak olurlar. Eğim faktörü, Güneş’e dönük olan yamaçlarda sıcaklık değerleri üzerinde az da olsa belirleyici rol oynar. Bakı etkisinde kalan yamaçların eğimi daha fazla olanları, güneş ışınlarını daha büyük açıyla alır. Aslında güneş ışınları atmosferden aynı açıyla geçmesine rağmen eğimli yamaçlara, diğer yamaca göre, daha büyük açıyla dokunur.

a.2) YÜKSEKLİK :   Atmosfer daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısındığından Troposfer içinde yükseldikçe her 100 m’de bir sıcaklık 0.5 °C düşer. (Başka bir değişle her 200 m’de bir 1 °C düşer.) Örnek: Bir dağın yamacı üzerinde bulunan A noktası 1200 m, B noktası ise 400 m yükseklikte yer aldığına göre noktalar arasındaki sıcaklık farkı kaç °C ‘dir? Hesaplayınız. Çözüm: Bir yerin bulunduğu yükseklikte ölçülen sıcaklığına “Gerçek Sıcaklık” adı verilir. Yerşekilleri ve yükseltinin sıcaklık üzerindeki etkisinin ortadan kaldırılmasıyla elde edilen sıcaklık değerine ise “İndirgenmiş Sıcaklık” denir. İndirgenmiş sıcaklık değeri, bir yerin bulunduğu yükseklik ile deniz seviyesi arasındaki yükselti farkından kaynaklanan sıcaklık farkının, gerçek sıcaklığına eklenmesiyle elde edilir. 1200 – 400 = 800 m (noktalar arasındaki yükseklik farkı) 800 : 200 = 4 °C ( noktalar arasındaki sıcaklık farkı)

Tablodaki merkezlerin indirgenmiş sıcaklıklarını hesaplayınız   MERKEZ GERÇEK SICAKLIK (°C) YÜKSEKLİK (metre) X -4 2100 Y 1 1600 Z 6 400

İNDİRGENMİŞ SICAKLIK (⁰C) K,L ve M merkezlerini yüksekliği en çok olandan en az olana doğru sıralayınız.   MERKEZ GERÇEK SICAKLIK (°C) İNDİRGENMİŞ SICAKLIK (⁰C) K -4 5 L 6 12 M 1 14

a.3) KARA ve DENİZ DAĞILIŞI :   Karalar, denizlere göre daha hızlı ve daha çok ısınırlar. Denizler gibi ısıyı depolama özellikleri olmadığından yine aynı hızda ve miktarda soğurlar. Bu durumun nedenleri şunlardır: 1. Karalar mat, denizler ise saydamdır. Bu nedenle karaların güneş ışınlarını toprağın derinlerine iletme ve depolama şanşı 1 m’lik derinlikle sınırlıyken ışınları geçirme özelliği olan denizler, ısıyı 200 m derinlere kadar depolayabilir. 2. Karalar sabit olduğundan denizler gibi ısıyı derinlere taşıyamazlar. Deniz yüzeyindeki ısınmış su tabakası, dalgalar aracılığıyla derinlere doğru taşınır ve depolanır. 3. Karalarda atmosfer nemliliğinin denizlere oranla daha az olması, ısınmayı azaltır. 4. Karaların özısısı denizlere göre düşüktür. Bu nedenle az miktarda enerjiyle yüksek sıcaklık değerlerine kısa sürede ulaşabilirler.

EN SICAK OLDUKLARI AYLAR EN SOĞUK OLDUKLARI AYLAR SERİN YAZ KARA DENİZ SOĞUK ILIK KIŞ TEMMUZ AĞUSTOS EN SICAK OLDUKLARI AYLAR EN SOĞUK OLDUKLARI AYLAR OCAK ŞUBAT

Isınma farklılıklarına bağlı olarak yazın karalar, kışın ise denizler daha sıcak olurlar. Isıyı depolamak için zaman kaybeden denizlerin en yüksek sıcaklıklarına ulaşmaları, karalara göre gecikir. Derinlerde depoladıkları için ısıyı daha uzun süre muhafaza eden denizlerin soğumaları da karalara göre gecikir.

EKVATOR Karaların daha geniş alan kaplaması nedeniyle Kuzey Yarımküre’nin yıllık sıcaklık ortalamaları, Güney Yarımküre’den 1-2 °C daha fazladır. Yine aynı nedenle Dünya’nın en sıcak ve en soğuk yerleri Kuzey Yarımküre’de yer alır.

a.4) ATMOSFERDEKİ NEM :   Atmosfer’deki subuharına Nem adı verilir. Nem, yeryüzündeki su kütlelerinin buharlaşarak hava karışması sonucu oluşur. Bu nedenle nem miktarı, deniz ve göl kenarları ile sıcak ve alçak bölgelerde fazla iken, denizden uzak kara içlerinde, soğuk ve yüksek yerlerde azdır. Bu sebeple atmosferde nem oranının fazla olması durumuna “Denizellik”, az olması durumuna ise “Karasallık” adı verilmiştir. Subuharı (nem) ısıyı tutan bir gazdır. Bu sayede güneş ışınlarını ve yerden yansıyan ısıyı emerek Dünya’nın aşırı ısınmasını ve soğumasını engeller. Buna göre “Denizel” ve “Karasal” iklim bölgelerinin özellikleri aşağıdaki gibidir:

→Deniz etkisine açık kıyı kesimlerde görülür. YERYÜZÜ Gündüz sıcaklık değeri Gece 20 ⁰C 15 ⁰C 32 ⁰C 9 ⁰C KARASALLIK DENİZELLİK →Deniz etkisine açık kıyı kesimlerde görülür. →Atmosferde nem oranı fazladır. →Aşırı ısınma ve soğuma olmaz. Bu nedenle günlük ve yıllık sıcaklık farkları azdır. →Sıcaklık gecikmesi vardır. →Sıcaklıklar daha yavaş değiştiğinden geçiş mevsimleri (ilkbahar ve sonbahar) uzundur. →Deniz etkilerine kapalı kara içlerinde görülür. →Atmosferde nem oranı azdır. →Aşırı ısınma ve soğuma olur. Bu nedenle günlük ve yıllık sıcaklık farkları fazladır. →Sıcaklık gecikmesi yoktur. →Sıcaklıklar daha hızlı değiştiğinden geçiş mevsimleri (ilkbahar ve sonbahar) kısadır.

Bir yerin sıcaklığının, güneş ışınlarının en büyük açıyla geldiği dönemde değil de bir sonraki dönemde en yüksek değerine ulaşmasına Sıcaklık Gecikmesi adı verilir. Nemin ısıyı tutma özelliği nedeniyle denizel iklimlerde ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay (Ağustos) ve düşük olduğu ay (Şubat), karasal iklimden bir ay geç gelir. Başka bir değişle denizel iklimlerde sıcaklık gecikmesi yaşanır.

RÜZGÂR SICAKLIĞA ETKİSİ P'den K'ya esen   P'den L'ye esen   L'den M'ye esen   M'den N'ye esen   N'den P'ye esen   M N 0⁰ 40⁰ 60⁰ P L K

a.5) RÜZGÂRLAR ve OKYANUS AKINTILARI :   Rüzgârlar ve sürekli rüzgârların oluşturduğu okyanus akıntıları, geldikleri bölgelerin özelliklerini taşırlar. Sıcak bölgelerden gelenler, ulaştıkları bölgelerin sıcaklıklarını yükseltirken, soğuk bölgelerden gelenler düşürür. Genel olarak alçak enlemlerde oluşup gelen rüzgarlar ve okyanus akıntıları sıcaklığı arttırırken, yüksek enlemlerde oluşup gelenler sıcaklığı düşürür.

55⁰ 18⁰C 4⁰C

a.6) ZEMİN YAPISI ve ÖRTÜSÜ :   Zemin yapısının ve bitki örtüsünün sıcaklık üzerindeki etkisi kendini, birbirine komşu dar alanlarda gösterir. Buna göre; Kuru toprak, bataklık zemine göre; Kumsallar, kayalara göre; Güneş ışınlarını daha fazla yansıtan açık renkli kaya ve toprak, koyu renklilere göre; Isıyı daha az tutan taşlıklı pürüzlü zemin, toprak pürüzsüz zemine göre; Bitki örtüsünce cılız olan alanlar, gerek gölgelendirme gerekse havadaki nemi arttırma özelliği sayesinde ısınma ve soğumayı yavaşlatan ormanlarla kaplı sahalara göre daha çabuk ısınır ve soğurlar.

b.1) GERÇEK İZOTERM HARİTALARI : 4⁰ 5⁰ 6⁰ 7⁰ 8⁰ K 20⁰ 19⁰ 18⁰ 17⁰ 16⁰ b) İZOTERM (EŞ SICAKLIK) HARİTALARININ YORUMLANMASI   Yeryüzünde eşit sıcaklık değerlerine sahip yerleri birleştiren kapalı eğrilere İzoterm (Eş Sıcaklık) Eğrisi adı verilir. İzoterm Haritaları ikiye ayrılır. Bunlar: b.1) GERÇEK İZOTERM HARİTALARI : Her yerin “bulunduğu yükseklikte” ölçülmüş sıcaklık değerlerini gösteren izoterm haritalarıdır. Bu nedenle sıcaklık değerleri yüksek bölgelerde düşük, alçak bölgelerde ise yüksektir. b.2) İNDİRGENMİŞ İZOTERM HARİTALARI : Yeryüzündeki her yerin sıcaklığı, deniz seviyesine indirgenerek hazırlanan izoterm haritalarıdır.

KYK TEMMUZ OCAK 90⁰ 0⁰ KARA DENİZ 10⁰C 45⁰ İndirgenmiş izoterm haritalarının yorumlanmasında genel kural şudur: İzoterm eğrileri, sıcaklığın yüksek olduğu yerlerde kutba; düşük olduğu yerlerde ise Ekvator’a yönelirler.

DÜNYA’DA YILLIK ORTALAMA İNDİRGENMİŞ SICAKLIĞIN DAĞILIŞI Termik Ekvator

Haritanın Yorumu : 1.Sıcaklık dağılışı enlem etkisine uygundur. Yani sıcaklık, Ekvator’dan kutuplara doğru düzenli olarak azalır. 2. İzoterm eğrilerindeki sapmalar, karaların daha geniş alan kaplaması nedeniyle Kuzey Yarımküre’de, Güney Yarımküre’den daha fazladır. 3. Termik Ekvator eğrisi, karaların daha geniş alan kaplaması nedeniyle Kuzey Yarımküre’de, Ekvator’dan daha çok sapar. 4. Kuzey Yarımküre’nin Ilıman Kuşağı’ndaki kıtaların batı kıyıları, aynı enlemdeki doğu kıyılardan daha sıcaktır. Bu durumun nedeni sıcak su akıntılarının batı, soğuk su akıntılarının ise doğu kıyılarda etkili olmasıdır.

DÜNYA OCAK AYI İNDİRGENMİŞ İZOTERM HARİTASI

Haritanın Yorumu : Kuzey Yarımküre İçin ; 1. Kış mevsimini yaşadığı için en düşük sıcaklıklar, Kuzey Yarımküre‘de, karasallığın etkisiyle de kara içlerinde (Sibirya’da -40 °C’den düşük) karşımıza çıkar. 2. İskandinav Yarımadası’nın batı kıyısı, Golf-Stream sıcak su akıntısının etkisi nedeni ile aynı enlemdeki Sibirya ve Doğu Kanada kıyılarından daha sıcaktır. 3. İzoterm eğrileri ılık olan denizlerde kuzeye, soğuk karalar üzerinde güneye yönelmiştir. 4. Enlem faktörünün etkisi ile sıcaklıklar kuzeye doğru azalır.   Güney Yarımküre İçin; 1. En yüksek sıcaklık değerleri, yaz mevsimini yaşadığı için Güney Yarımküre’de ve karasallığın etkisiyle karaların iç kesimlerinde (Oğlak Dönencesi çevresindeki çöl alanlarında) karşımıza çıkar. 2. İzoterm eğrileri, denizlerin ılık olmasının ve kıtaların batı kıyılarında etkili olan soğuk su akıntılarının etkisi ile denizler üzerinde kuzeye, sıcak olan karalar üzerinde güneye yönelmiştir.

DÜNYA TEMMUZ AYI İNDİRGENMİŞ İZOTERM HARİTASI

Haritanın Yorumu : Kuzey Yarımküre İçin ; 1. Yaz mevsimini yaşadığı için en yüksek sıcaklıklar Kuzey Yarımküre ‘de, karaların iç kesimlerinde karşımıza çıkar. Karasallık, Yengeç Dönencesi çevresindeki kıta içlerinde sıcaklık değerlerini yükseltmiştir. 2. İzoterm eğrileri serin olan denizlerde güneye, sıcak karalar üzerinde ise kuzeye yönelmiştir. 3. Enlem faktörünün etkisi ile sıcaklıklar kuzeye doğru düşer.   Güney Yarımküre İçin; 1. En düşük sıcaklık değerleri, kış mevsimini yaşadığı için Güney Yarımküre’de ve enlem etkisi nedeniyle Antarktika’da karşımıza çıkar. 2. İzoterm eğrileri ılık olan denizlerde güneye, soğuk olan karalarda ise kuzeye yönelmiştir.

DÜNYA’DA YILLIK İNDİRGENMİŞ SICAKLIK FARKLARININ DAĞILIŞI 5⁰ 15⁰ 45⁰ 30⁰ 65⁰

Haritanın Yorumu : 1. Yıllık sıcaklık farkları, Kuzey Yarımküre’de Güney Yarımküre’den daha fazladır. Çünkü karaların daha geniş alan kaplaması, dünyanın en sıcak ve soğuk yerlerinin Kuzey Yarımküre’de oluşmasına neden olmuştur. 2. Eğriler farkın arttığı kıtalar üzerinde Ekvator’a, farkların azaldığı denizlerde ise kutuplara yönelmiştir. 3. Karasallık, kıtalar üzerinde sıcaklık farklarını artırırken denizellik, okyanuslar üzerinde farkları azaltır. 4. Farkların dağılışında enleme uyum yoktur. Çünkü karaların ve denizlerin farklı ısınma özellikleri vardır. 5. Farkların en fazla olduğu yer, en büyük kara kütlesi olması nedeniyle, Asya Kıtası üzerinde ve kış sıcaklıkları çok düşük olduğundan Sibirya’da karşımıza çıkar.

c) SICAKLIK KUŞAKLARI   Sıcaklığın dağılışına etki eden tüm faktörler dikkate alındığında, Dünya üzerinde üç temel sıcaklık kuşağı oluştuğu görülür. Ancak Sıcaklık Kuşakları, kendi gibi yine üç kuşaktan oluşan Matematik İklim Kuşakları ile örtüşmezler. Çünkü Matematik İklim Kuşakları’nın sınırları çizilirken sadece güneş ışınlarının düşme açısı ve aydınlanma süresi faktörleri dikkate alınmıştır. Sıcaklık Kuşakları’nın sınırları belirlenirken ise bu faktörlerin yanı sıra rüzgârlar, okyanus akıntıları, atmosfer nemliliği, kara ve deniz dağılışı gibi faktörlerin de sıcaklığa etkisi düşünülmüştür.

Matematik İklim Kuşakları Sıcaklık 90⁰ Orta Kuşak 0⁰ 48⁰ 68⁰30’ 23⁰27’ 66⁰33’ 30⁰30’ Sıcak Kuşak Ilıman Kuşak Soğuk Kuşak Tropikal Kutup Kuşağı Matematik İklim Kuşakları Sıcaklık Kuzey Yarımküre’de karalar daha geniş alan kapladığından ve okyanus akıntılarının etkisi daha fazla olduğundan Sıcak ve Ilıman kuşaklar, Güney Yarımküre’ye göre geniştir. Soğuk Kuşağın Güney Yarımküre’de daha geniş yayılım alanı bulması ise buzul kütlesinin (Antarktika Kıtası buzullarının) alanın genişliğiyle ilgilidir.

d) SICAKLIK GRAFİKLERİNİN YORUMLANMASI En Yüksek Sıcaklık En Düşük Sıcaklık + 2 YSO = d) SICAKLIK GRAFİKLERİNİN YORUMLANMASI Sıcaklık grafiklerini yorumlayarak bir merkezin Dünya üzerindeki konumu ve iklim özellikleri hakkında bilgi edinebiliriz. Bunun için Yıllık Sıcaklık Ortalaması (YSO), Yıllık Sıcaklık Farkı (YSF), en sıcak ya da soğuk ay değerleri gibi parametrelerden yararlanırız. Bu parametrelere ilişkin değerler aşağıdaki yollarla hesaplanır: Bir yerin “Yıllık Sıcaklık Ortalaması” (YSO) değerine bakılarak bulunduğu sıcaklık kuşağı tespit edilebilir. Buna göre; YSO > 20 °C olan yerler Sıcak Kuşak’ta, 20 °C > YSO > 10 °C olan yerler Ilıman Kuşak’ta, YSO ‹ 10 °C olan yerler ise Soğuk Kuşak’ta bulunurlar.

− En Yüksek En Düşük YSF = Sıcaklık Bir yerin “Yıllık Sıcaklık Farkı” (YSF) 20 °C’den az ise orada, atmosfer nemliliğinin daha fazla olduğu denizel koşulların hakim olduğu söylenebilir. Eğer fark 20 °C’ye eşit veya üzerinde ise o yer, karasal koşulların hakim olduğu kara içlerinde yer alır.

Eksen eğikliği nedeniyle Kuzey ve Güney yarımkürelerde en sıcak ve en soğuk olan aylar farklılaşır. Buna göre yıl içindeki en yüksek sıcaklıklarına Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında; en düşük sıcaklıklarına ise Aralık, Ocak ve Şubat aylarında ulaşan yerler Kuzey Yarımküre’de yer alırken Güney Yarımküre’deki alanlarda tam tersi koşullar yaşanır.   Bir yerin yalnızca sıcaklık grafiklerine bakılarak yağış miktarı hakkında yorum yapılamaz. Ancak yağış tipi hakkında bilgi edinilebilir. Buna göre kışın sıcaklık ortalamalarının 0 °C’nin altına indiği yerlerde, kış mevsiminin kar yağışlı geçtiği ve don olaylarının yaşandığı söylenebilir. Diğer mevsimlerde yağışlar yağmur şeklinde düşer.

SICAK KUŞAK GRAFİĞİ

Grafiğin Yorumu: 1. Yıllık sıcaklık ortalaması 20 ºC’den fazla olduğu için grafik, Sıcak Kuşak’ta bir yere aittir. 2. Yıllık sıcaklık farkı 1-2 ºC kadardır ve sıcaklık gecikmesi yoktur. Çünkü güneş ışınları bütün yıl boyunca büyük açıyla gelir. 3. Yağışlar bütün yıl boyunca yağmur şeklinde düşer.

ILIMAN KUŞAK GRAFİĞİ (DENİZEL İKLİM)

Grafiğin Yorumu: 1. Yıllık sıcaklık ortalaması 10 ºC–20 ºC arasında olduğundan grafik, Ilıman Kuşak’ta bir yere aittir. 2. Grafik Kuzey Yarımküre’de bir yere aittir. Çünkü Kuzey Yarımküre için yaz mevsimini ifade eden dönemde (Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında) sıcaklık değerleri yükselirken kış mevsimini ifade eden dönemde (Aralık, Ocak ve Şubat aylarında) sıcaklık değerleri düşmüştür. 3. Yıllık sıcaklık farkının 20 ºC’ye eşit ya da az olması ve sıcaklık gecikmesi yaşanması, grafiğin denizel iklim bölgesindeki bir yere ait olduğunun göstergesidir. 4. Yağışlar genellikle tüm yıl yağmur şeklinde düşer. Çünkü ortalama sıcaklıklar 0 ºC’nin altına düşmemiştir.

ILIMAN KUŞAK GRAFİĞİ (KARASAL İKLİM)

Grafiğin Yorumu: 1. Grafiğin ait olduğu merkez Ilıman Kuşak’ta yer alır. 2. Grafik Kuzey Yarımküre’de bir yere aittir. 3. Yıllık sıcaklık farkının 20 ºC’nin üzerinde olması ve sıcaklık gecikmesinin yaşanmaması, grafiğin ait olduğu merkezin karasal iklim bölgesinde bulunduğunu gösterir. 4. Kış yağışları kar şeklinde düşer.

SOĞUK KUŞAK GRAFİĞİ

Grafiğin Yorumu : 1. Yıllık sıcaklık ortalaması 10 °C’nin altında olduğu için grafiğin ait olduğu merkez Soğuk Kuşak’ta yer alır. 2. Grafik Güney Yarımküre’de bir yere aittir. Çünkü Güney Yarımküre için kış mevsimini ifade eden dönemde (Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında) sıcaklık değerleri düşerken yaz mevsimini ifade eden dönemde (Aralık, Ocak ve Şubat aylarında) sıcaklık değerleri yükselmiştir. 3. Sıcaklık gecikmesi yoktur. Çünkü güneş ışınları tüm yıl boyunca küçük açıyla gelir. 4. Yıllık sıcaklık farkı çok yüksektir. Çünkü kış sıcaklıkları çok düşüktür. 5. Oluşabilecek yağışlar genellikle kar şeklinde düşer. Çünkü ortalama sıcaklıklar yılın büyük bölümü 0 ºC’nin altındadır.  

760 mm 1033 gr 1013 mb NORMAL HAVA BASINCI ALÇAK BASINÇ (SİKLON) YÜKSEK BASINÇ (ANTİSİKLON)

Yeryüzü TAB TYB (SICAK) (SOĞUK)

YB AB RÜZGÂR Alt – Yatay Hava Akımı

DÜNYA, EKSENİ ÜZERİNDE DÖNMESEYDİ, ATMOSFERİN GENEL HAVA DOLAŞIMI, SADECE KUTUP RÜZGÂRI TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLECEKTİ. Kutup Rüzgârı Üst Hava Akımı 90° 0° (TAB) (TYB)

DÜNYA, EKSENİ ÜZERİNDE DÖNMESEYDİ, ATMOSFERİN GENEL HAVA DOLAŞIMI AŞAĞIDAKİ GİBİ OLACAKTI Kutup Rüzgârı Üst Hava Akımı 90° 0° (TAB) (TYB)

Yeryüzü DAB (SOĞUK) Yeryüzü DYB (SICAK)

Yeryüzü TAB TYB (SICAK) (SOĞUK) 0° (Ekvator) 90° (Kutup) DAB DYB 60° Enlemi 30° Enlemi

YERYÜZÜNDEKİ BASINÇ DAĞILIŞI 0⁰ 30⁰ 60⁰ 90⁰ Basınç (mm) 760 Enlem DÜNYA EKSENİ ÜZERİNDE DÖNMESEYDİ BUGÜN

BUGÜN ATMOSFERİN GENEL HAVA DOLAŞIMI 90° 0° (TAB) (TYB) (DAB) (DYB) 60° 30° Alizeler Batı Rüzgârları Kutup Rüzgârları

1008 1011 AB 1014 1017 1020 YB

Yeryüzü YB Yeryüzü AB

1010 1014

1016 1020

998 1004 1010 1016 1022 K 1012 1014 1018 1020 I II

DÜNYA EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNMESEYDİ YB AB RÜZGÂR

Kuzey Yarımküre

Güney Yarımküre

890 I 900 910 920 1020 1000 980 960 760 770 780 790 750 II III

I II III IV V 1018 1020 1016 1014 1012

ALİZE TERS KONVEKSİYONEL YAĞIŞ 30° 0°