Sel Oluşumunda Etkili Olan Faktörlerin İrdelenmesi

İklim Değişikliği 1939-1999 yılları arasında gözlenen yağış-dere akımı ilişkisi Toplam değişim %’si

Dünyadaki Suların Dağılımı

Evapotranspirasyon (16%) Hidrolojik Döngü Bulut Yağış (23%) Yağış (77%) Evapotranspirasyon (16%) Yüzeysel akış Evaporasyon (84%) Yüzeysel Akış (7%) Buzul depolaması (2%) Infiltrasyon Toprak Su Tablası Yeralt suyu (1%) Okyanus (97%) Dere & Göller (0.01%)

Derelerden deniz ve göllere Havza Hidrolojisi Yağış Transpirasyon Girdi İntersepsiyon Depo Evaporasyon Akış (transfer) Çıktı Yüzey Depolaması Infiltrasyon Yüzeysel Akış Toprak Nemi Derelerden deniz ve göllere Perkolasyon Su Tablası Yüzeyaltı Akışı Taban Suyu Taban Suyu Akışı

Yer altı Suyu Zonları

Havza

Sel

Seller Dünya çapında her yıl 100-150 arası sel felaketi meydana gelmektedir Seller ani düşen aşırı yağışlar, şiddetli fırtınalar, kasırgalar, tropikal fırtınalar, musonlar, kar ve buzulların erimesi sonucu oluşurlar El Nino olayı sellerin oluşmasına katkı yapar Dünyada meydana gelen doğal felaketlerde ölenlerin % 40’ı sellerle meydana gelmektedir.

Sel Riski? Şiddetli yağışlar Geçirgen olmayan topraklar Dik, çok dik ve sarp eğimli araziler Bitki örtüsü tahribi Çok ıslak topraklar Aşırı kuru topraklar Sel yatağının yerleşime açılması

Sel Çeşitleri Kıyı Selleri Dere Selleri Kentsel Seller

Sel?

Sel? Çok uzun zaman peryotlarında ova ve deltaları oluşturarak verimli düz tarım arazilerini meydana getirirler.

Delta

Nil ve Mississippi

Dereyi besleyen kaynaklar

Kenar Depolaması

Hidrograf ve Elemanları

Hidrograf Hidrografın şekli Havzanın büyüklüğüne Eğim derecesine Anakaya ve toprak türüne (Geçirgen ya da değil)) Drenaj yoğunluğuna Vejetasyon

Drenaj şeklinin pik akımlara etkisi Bölünmüş

Drenaj Yoğunluğu-Akım İlişkisi 2 saat sonra Drenaj Yoğunluğu 4 saat sonra Debi (m/sn) 6 saat sonra Zaman

Reliyefin Hidrografa Etkisi Sarp Eğimli Arazi Düşük Eğimli Arazi

Bitki Örtüsünün Hidrografa Etkisi Vejetasyon Çıplak alan

Drenaj Yoğunluğunun Hidrografa Etkisi Yüksek drenaj yoğunluğu Düşük drenaj yoğunluğu

Form Faktörünün Hidrografa Etkisi Geniş Havza Hidrograf Dar Havza

Arazi Kullanımının Hidrografa Etkisi Kentleşme sonrası Debi Kentleşme öncesi Zaman (saat)

Sediment Akımı Dereler üç şekilde sediment taşır: Taşınma Sıçrama Sürünme Süspansiyon 40 ha’lık bir alandan meydana gelen 13.364 metreküp sediment, derenin seviyesinde 3.4 cm yükselme meydana getirdiği tespit edilmiştir.

Sediment Akımı

Alan-Sediment Verimi

Yüzeysel akış

Yüzeysel Akış

Yüzeysel akışı etkileyen etmenler İklim Etmenleri Yağış tipi Yağış şiddeti Yağış Miktarı Yağış süresi Yağışın havza üzerindeki dağılışı Yağıştan önceki toprak nemi Evapotranspirasyonu etkileyen iklimsel parametreler

Yüzeysel akışı etkileyen etmenler Fizyografik Faktörler Arazi Kullanım Durumu Bitki Örtüsü Toprak Tipi Drenaj Yoğunluğu Havzanın Şekli Yükselti Eğim Bakı

Yüzeysel akışı etkileyen etmenler İnsan Kentleşme Bitki örtüsü tahribi

İnfiltrasyon İnfiltrasyon Oranı (cm/saat) Kuru toprak koşulları Nemli toprak koşulları Zaman (dak)

Toprakların Geçirgenlikleri Tekstür (mm/saat) Kum 210.0 Balçıklı Kum 61.0 Kumlu Balçık 26.0 Balçık 13.0 Kumlu Killi Balçık 4.3 Killi Balçık 2.3 Kil 0.6

Toplam İnfiltrasyon Toplam İnfiltrasyon(cm) İnfiltrasyon Oranı –cm/saat Toplam İnfiltrasyon (cm) İnfiltrasyon Oranı (cm/saat) Zaman (dakika)

İnfiltrasyon Oranı (Eğim ve Toprak Türü)

İnfiltrasyon Oranı (Kompaktlaşma/Nem İçeriği)

İnfiltrasyon-Yüzeysel Akış İlişkisi Yüksek Yüksek Düşük İnfiltrasyon ve Yüzeysel Akış Yağış Miktarı Yüzeysel Akış İnfiltrasyon Düşük Zaman

Yağmur Tanecikleri Kinetik Enerji (Jul) Toprak agregatlarını parçalar Toprak taneciklerini koparır Gözeneklerin tıkanmasını sağlar Tane Çapı (mm)

İnfiltrasyon-Toprak İlişkisi - Kumlu topraklar yüksek infiltrasyon oranına sahiptir - Killi topraklar düşük infiltrasyon oranına sahiptir - Organik madde içeriği infiltrasyonu artırır

İnfiltrasyon kapasitesi-sediment verimi ilişkisi

İnfiltrasyonu Etkileyen Faktörler Toprak Tipi Tekstür Derinlik Toprak Nemi İçeriği Yağış Yoğunluk Miktarı/Süresi/Dağılımı Topoğrafik yapı (eğim) Vejetasyon Tipi (orman, mera, çayır vs.) Yoğunluğu

İntersepsiyon Meşçere altı Gövdeden akış % 54 % 46 Meşçere altı % 97 % 3 1 x 1 m mesafeli 3.7 x 3.7 m mesafeli

Ölü Örtü İntersepsiyonu

İntersepsiyon

İntersepsiyon

Drenaj Yoğunluğu-Dere Akımı İlişkisi

Dendritic Drenaj

Rectengular Drenaj

Havza Büyüklüğü-Eğim-Akım İlişkisi

Arazi Kullanımı-Yüzeysel Akış İlişkisi

Geçirgen olmayan anakaya-toprak ve yüzeysel akışlar

Su Hızı

Dere Sınıflandırması Değişik Dere Sırası Tipleri (Gregory ve Walling 1976)

İntersepsiyon

İntersepsiyon Çeşitli Meşçerelerde Mevsimlere Göre İntersepsiyon (%) Miktarı

İntersepsiyon Meşe Meşceresinde Yağış Miktarı İle İntersepsiyon, Gövdeden Akış, Orman Altı Yağış Miktarı Arasındaki İlişkiler (Kış Dönemi İçin) (Özhan 1982)

İntersepsiyonu Etkileyen Etmenler Bitki niteliği İklim Mevsim Bitki topluluğu

Transpirasyon Yıllık Yağış Ve Transpirasyon Değerleri

Transpirasyonu Etkileyen Etmenler Bitkisel ve fizyolojik etmenler: Bitki yapraklarındaki stomaların miktarı ve durumu, yaprak strüktürü, yaprakların güneş ışınlarınza göre pozisyonu, genel yaprak alanı, kök ve yaparak üstü kısımları arasındaki oran yapraktaki öz suyunun osmotik basıncı ve bazı bitki hastalıkları bu etmenler arasında sayılabilir. Ayrıca bir orman toplumunda ağaçların sıklığı ve boyu ile kök derinliği bitkilerin farklı derecede transpirasyon yapmasına neden olmaktadır. Çevresel etmenler: Havanın buhar basıncı, nemi, sıcaklığı ve ışık şiddeti, rüzgar, toprak nemi transpirasyonu etkileyen önemli çevresel etmenlerdendir. Yüksek sıcaklık ve düşük hava nemi transpirasyonun artmasında önemli rol aldığı gibi bunlara rüzgarın şiddeti de eklenirse transpirasyon daha da artar. Ancak artış topraktaki nemin miktarına bağlıdır.

Evapotranspirasyon Evapotranspirasyonun Gün İçinde Değişimi (Lee, 1980)

Evapotranspirasyonu Etkleyen Etmenler Evapotranspirasyon miktarı transpirasyonu etkileyen etmenler tarfından aynı şekilde etkilenir. Özellikle bitki örtüsünün yoğun ve buharlaşmanın elverişli olduğu ortamlarda gün içerisinde evapotranspirasyon değeri büyük bir değişim göstermekte ve öğlen saatlerinde en üst düzeye çıkmakta, gece ise en düşük düzeyde kalmaktadır. Bunun sonucu olarak dere akımları da bir yağış olmadığı halde öğlen saatlerinde azalmakta, gece ise artmaktadır.

Su Bütçesi Su Bütçesi Öğeleri ve Evapotranspirasyon Değerleri (Özhan 1982)

Su Bütçesi Bazı Su Bütçesi Öğelerinin Farklı Örtüler Altındaki Değerleri (Blooks Ve ark., 1996)

İnfiltrasyon-Toprak Türü Toprak Tekstürü Ve Örtü Durumuna Göre İnfiltrasyon Kapasitesi Değerleri

Yüzeysel Akış-Hidrograf İlişkisi

Yüzeyaltı Akış-Hidrograf İlişkisi

Taban Suyu-Hidrograf İlişkisi

Yağışın Havzadaki Dağılışı

Yağışın Havza Üzerindeki Hareket Yönü

Bitki Örtüsü-Hidrograf İlişkisi

Tarım-Orman-Hidrograf lişkisi

Su Ayırım Çizgisi

Havza Büyüklüğü-Hidrograf İlişkisi

Havza Şekli-Hidrograf İlişkisi

TEŞEKKÜRLER