Kan ve Doku Kamçılıları (Leishmania’lar) Semra Özçelik

Trypanosomatidae ailesinin iki cinsi insanların kan ve dokularında yerleşir. Bu cinsler; Trypanosoma ve Leishmania’lardır

İki cinsin de türleri, evrimlerini biri omurgalı diğeri omurgasız iki konakta tamamlar. Leishmania cinsinin evriminde amastigot ve promastigot, Trypanosoma cinsinin evriminde amastigot, promastigot, epimastigot ve tripomastigot dönemleri bulunur.

LEİSHMANİA TÜRLERİ Leishmania donovani kompleksi (iç organlar-visseral leyişmanyozu: Kala-azar) etkenleri L. donovani L. infantum L. chagasi Leishmania tropica kompleksi( deri leyişmanyozu:Kutanöz Leyişmanyoz) L. tropica L. mexicana L. major

Diğer deri ve mukokutanöz leyişmanyoz etkenleri Leishmania aethiopica Leishmania mexicana Leishmania braziliensis

Yurdumuzda görülen Leishmania türleri; L. infantum (İç organlar leyişmanyozu-kalaazar etkeni) L. donovani (İç organlar leyişmanyozu-kalaazar etkeni) L. tropica (Şark çıbanı etkeni) L. major (Şark çıbanı etkeni)

Leishmania infantum amastigotları(2-4µm)

L. major amastigotları

Bu parazitlerin vektörleri Phlebotomlardır(Tatarcıklar).

Leismania promastigotları ( tatarcık vücudunda ve kültür ortamlarında)

Leishmania promastigotları

Evrim

Visseral leishmaniasis

EPİDEMİYOLOJİ Kala-azar temelde zoonozdur. Etkenin rezervuar konağı köpek ve köpekgillerdir. Afrika’da görülen kala-azar farklıdır(leyişmaniyoma)(bacaklarda görülen deri lezyonları). Yurdumuzda kıyı bölgelerimizde görülür. İç ve doğu Anadolu’da sporadiktir.

Kala-azar: Visseral Leishmaniasis Kala-azar yada kara humma, uzun süren oynak veya aralıklı tipte ateş, dalak ve karaciğer büyümesi, zayıflama ile karakterizedir. Bu parazitozda kansızlık ve pansitopeni görülür. Kuluçka süresi 2 hafta ile 2 yıl arasında değişir. Ortalama 2-4 aydır.

Kala-azar (Dum dum ateşi) Klinik belirtiler ve patoloji Parazitin etkisiyle dalak, karaciğer, kemik iliği, lenf bezleri, bağırsak çeperi ve deri gibi organ ve dokularda makrofajların sayısı artar ve plazma hücreli granülomlar oluşur. Dalak, karaciğer ve lenf bezleri büyür. Çünkü bu organların endotel hücrelerinin çoğalması sonucu ince damarlarda gerilme ya da tıkanmalar görülür. Dalakta esas dokunun yerini, içleri amastigotlarla dolu makrofajlar alır. Dalakta kan yıkımının artması ve kemik iliğinin bu yıkımı karşılamak için normalden fazla kan yapması sonucunda kemik iliği tablosu bozulur.

semptomlar Seyrine göre 3 tip ayırt edilir. İvegen seyreden kala-azar: burun, diş etleri, bağırsak kanamaları vardır. Hızlı bir şekilde kansızlık, granülositopeni, pansitopeni gelişir. Kusma, sürgün ve dizanteri görülür; ödem ve assit gelişmesi sonucu hasta 2-3 ayda yaşamını yitirir. İvegenimsi seyreden kala-azar: en sık görülen şekildir. Daha hafif başlar. Dalgalı ateş görülür. Dalak büyür ve sertleşir. Özellikle çocuklarda karaciğer ve lenf bezleri de büyür. Dizanteri görülür. İleri dönemde zayıflama ve kansızlık artar. Deri kara boz bir renk alır. Assit ödem ve sarılık gelişir. Lökosit sayısı azalır, monosit sayısı artar. Serumda albumin azalır, gamaglobulin seviyesi yükselir. Süregen kala-azar: daha hafif seyreder. Zayıflama, kansızlık ve dalak karaciğer büyüklüğü tipiktir. Post Kala-azar Dermal Leishmaniasis : PKDL(Hindistan ve bazı Batı Afrika ülkelerinde görülür)

İMMUNOLOJİ Normal insan serumunda bu paraziti eriten bazı maddelerin varlığı gösterilmiştir. Bu madde yeni doğanda bulunur, daha sonra kaybolur. Altı yaşlarında tekrar ortaya çıkar. Parazitin vücuda yerleşmesi sonucu hem humoral hem de hücresel bağışıklık gelişmektedir. Kala-azarda oluşan hücresel bağışıklık geç tip aşırı duyarlılık tipindedir (montenegro cilt testi)

TANI Yayma Kültür(N.N.N besiyerinde) Serolojik testler (Formol-gel, Chopra’nın antimon deneyi) Cilt testi (montenegro=leishmanin)

Leishmania amastigotları

Leishmania promastigotları

TEDAVİ Pentostam, neostibosan(5 değerli antimonlu ilaçlar) Amphotericin B Semptomatik tedavi KORUNMA Vektör kontrolü Enfekte bireylerin tedavisi

DERİ LEYİŞMANYOZU Eski dünya deri leyişmanyozu(etken L.tropica kompleksi) Yeni dünya deri leyişmanyozu(etken L.mexicana)

epidemiyoloji

KLİNİK BELİRTİLER VE PATOLOJİ Tatarcığın ısırdığı yerde, deride papül, nodül ve yarayla karakterize bir parazitoz oluştururlar. Yaraya yakın damarların endotellerinin istilası sonucu damar tıkanmaları, nekroz görülür. Yara uzun bir süre sonunda iz bırakarak iyileşir. Kuluçka süresi 2-8 haftadır. 2 tip şark çıbanı yarası vardır (kuru tip ve yaş tip) Bazı olgularda şark çıbanı iyileştikten sonra yara izinin çevresinde nodül ya da papül oluşumu görülür(leishmaniosis recidiva)

Klinik tanı-Hulusi Behçet çivi belirtisi Değme - yayma preparat Kültür TANI Klinik tanı-Hulusi Behçet çivi belirtisi Değme - yayma preparat Kültür Cilt testi TEDAVİ Pentostam(Sodyum stiboglukonat) Glucantim(meglumin antimonat) Amphoteracin B Sekonder enfeksiyonlar için antibiyotik

MUKOKUTANÖZ LEYİŞMANYOZ ETKENLERİ L.aethiopica(orta doğu) L.mexicana(güney amerika)(Chiclero) L.braziliensis(güney amerika) (espundia)

L. aethiopica: Habeşistan, Kenya ve muhtemelen Yemende görülen kronik deri Leyişmaniyozu Rezervuar:kemiriciler Deri, ağız – burun - boğazda lezyonlar vardır. Bazı olgularda ise yaygın deri infeksiyonu görülür.

Kedi- köpekler rezervuar konaktır. L.mexicana: L.m.mexicana, L.m. pifanoi (Venezuella ve Brezilyada görülür), L.m.amazonensis (Brezilya ve Amozon vadisinde görülür) türleriyle oluşur. Yöresel olarak Chiclero denilen yaranın etkenidir. Yara çoğunlukla kulaklardadır. Kıkırdak doku harap olur. Kedi- köpekler rezervuar konaktır. Lutzomyia cinsi tatarcıklar vektördür.

Chiclero: Şiklero

L. braziliensis: (Brezilya, Peru, Bolivya, Paraguay, Ekvador, Kolombiya ve Venezuella’da görülür) Espundia adı verilen daima oral veya nazal mukozada yerleşen bir klinik oluşturur. Lezyonlar şark çıbanındaki gibidir. Ancak çok sayıda ve geniş yüzeylidir. Sekonder enfeksiyonlar sık görülür. Etkili bir tedavi uygulanmazsa tüm nazal mukoza, damak etkilenir, nazal septum harap olur. Kemik dokuyu etkilemez, bu yönüyle sifilizden ayırt edilir. Sekonder enfeksiyonlarla birlikte ölüm gözlenir. Vektör: Lutzomyia cinsi tatarcıklardır. Tanı ve tedavi şark çıbanında olduğu gibidir.