EDATLAR Anlam ve görevi daha çok, cümle içinde, birlikte bulunduğu sözlerde beliren, farklı türlerdeki sözcükler arasında ilgi kurmaya yarayan sözcüklere edat (ilgeç) denir.

Cümle içinde yer alan bir sözcüğün edat olabilmesi için; Tek başına bir anlamının olmaması, Anlam bilgisi kurdukları sözcükler ve söz öbekleri yardımıyla bir anlam kazanmış olması, Cümleden çıkarılınca köklü anlam değişikliğine yol açması gerekir.

Edatlar genel olarak cümlede şu anlam ilgilerini kurarlar; Amaç ilgisi (ile) Makas ile kağıdı kesti. Birliktelik ilgisi (ile) Çarşıya kardeş ile çıktı. Durum ilgisi (ile) Çocuk, sevinç ile (sevinçle) kucağına atıldı.

Benzerlik ve karşılaştırma ilgisi (gibi, sanki, kadar) Yanımda dağ gibi bir korumam var. Neden-sonuç ilgisi (ile, diye için, -dan ötürü, -den dolayı) Çok çalıştığı için iyice yoruldu.

Amaç ilgisi (için, üzere) Para çekmek için bankaya gitti. Zaman ilgisi (-den önce, -den beri, -e kadar, -e doğru) Akşama doğru tarladan geldi.

NOT: Edatlar, genellikle kendilerinden önceki sözcük(ler)le söz öbeği oluşturur. Cümle çözümlemelerinde (öğelere ayırmada) ve yorumlamalarında bu duruma dikkat etmeliyiz. Parka doğru gidiyordu. edat öbeği

1.Etkinlik Aşağıdaki cümlelerde koyu yazılan kelimelerin cümlede nasıl bir anlam ilgisi kurduğunu belirleyiniz. Örnekten yararlanarak uygun eşleştirmeleri yapınız. 6 Emre, aslan gibidir. Hasta olduğu için gelmedi. Saat üçe kadar gelirim. Keçi kadar inatçıdır. Sabaha karşı kalktım. Denize karşı oturdum. İçeri, dışarıya göre sıcak. Uçak ile gitti. Olanları yalnız o biliyor. Yön anlamı Zaman anlamı Zamanda sınırlama anlamı Benzetme anlamı Kişide sınırlama anlamı Nitelikte eşitlik anlamı Neden anlamı Karşılaştırma anlamı Araç anlamı 5 3 1 9 4 2 7 8

BAĞLAÇ Birbiriyle ilgili ve eş görevli sözcükleri, söz öbeklerini, cümleleri bağlayan, bunlar arasında anlam ve biçim açısından bir bağ kuran öğelere bağlaç denir.

Cümlede yer alan bir sözcüğün bağlaç olabilmesi için : Tek başına anlamının olmaması, Cümledeki sözcükleri, söz öbeklerini, öğeleri ya da cümleleri bağlaması, Genellikle yerine uygun olan başka bağlaçların getirilebilmesi, Cümleden atılınca genellikle cümlenin anlamında önemli daralmanın olmaması gerekir.

Dilimizde çok kullanılan bağlaçlar: de (da) ‘de’ bağlacı, eş değerli, eş görevli sözcükleri ve art arda sıralanan yargıları bağlar. Seni de onu da çok seviyoruz. (nesneleri bağlıyor.) ‘de’ den sonra ‘mi’ soru edatı gelirse, pekiştirme güçlendirilmiş olur. Çalıştı da mı karşılığını istiyor?

ile Görevdeş sözcükleri, söz öbeklerini, cümleleri birbirine bağlar. Edebiyatla hitabet sanatı sıkı bir işbirliği halindedir. Bağlaç olarak kullanılan ‘ile’, ‘ve’ bağlacıyla aynı görevi üstlenir. Öğretmenle öğrenci birlikte çalışmalıdır.

ancak Cümleleri şart (koşul) ilgisiyle bağlar. Sana bunu verebilirim, ancak hemen getireceksin. Yüklemi etkilediği, belirttiği zaman zarf olur. Okula saat dokuzda ancak gelir. ve Cümlede görevdeş öğeler arasındaki bağlantıyı sağlar. Ayşe ve Fatma bugün bize geldiler.

ÜNLEM Sevinme, kızma, korku, acıma, şaşma gibi ansızın beliren coşkulu duyguları ve doğa seslerini yansıtan sözcüklere ünlem denir.

Ünlemlerin kullanıldığı cümleye ünlem cümlesi denir ve bu cümlenin sonuna ünlem işareti (!) konur. İmdat, yangın var! Ünlem olan sözcük, cümlede her yerde kullanılabilir, cümlenin başında, ortasında ve sonunda bulunabilir.

Ünlemler cümlede ikileme şeklinde de kullanılabilir. hay hay!, vah vah!, of of! Ünlemler, ad soylu sözcük oldukları için adlara gelen çekim eklerini de alabilir; ancak bu durumda isim gibi görev yaparlar. Sınıfın arkasından ahlar vahlar geliyor.

Türkçede kullanılan ünlemler: A!, aa!, aaa! Dilimizde en çok kullanılan şaşma, anımsama, sevinme, acıma, kızma gibi duyguları güçlendiren bir ünlemdir. Aa, çocuklar koşun koşun! ah! Derin bir özlem, istek, acıma veya üzüntüyü bildirir. Ah, şu insanlık!

eh! Onaylama anlamı taşıyan bir ünlemdir. Bazı anlatımlara öfke ve kızma anlamı katar. Eh, hayırlısı neyse o olsun! ya! Şaşma, acıma, beğenme duygularını gösterir. Ya! Demek öyle?

2. Etkinlik: Aşağıdaki cümlelerde kullanılan ünlemlerin ifade ettiği duyguları cümlelerin önündeki kutucuklara örnekte olduğu gibi yazınız. acıma Vah yavrum, ne oldu böyle sana! Ooo, bakınız kimler geliyor! A! Onu ben mi söylemişim? Ha gayret, göreyim seni? Ah bunu önceden bilseydim! Oh, sonunda rahata kavuştun! Eyvah, yine geç kaldık! Aman, dedikoduya meydan vermeyin! küçümseme şaşırma isteklendirme acınma sevinç yazıklanma yalvarma

3.Etkinlik: ‘Fosiller’ metnindeki boşluklara aşağıdaki sözcüklerden uygun olanları yazarak metni tamamlayınız. ve ya da gibi çünkü ama için FOSİLLER Fosiller, milyonlarca yıl önce ölmüş olan hayvan …… bitkilerin taşlaşmış kalıntılarıdır. İlk bitkilere ait çok sayıda fosil vardır. ….….. belli türlerdeki tortular, bitki fosillerini sonsuza dek bozulmadan koruyabilecek özellikler taşır. Fosil aramaya çıkan herkes dinozor fosili bulamaz. …… bulunabilecek birçok başka fosil türü vardır. Kayalık deniz kıyıları fosil aramak …… çok uygun yerlerdir. Kayanın zamanla aşınıp parçalanmasıyla içinde saklı olan fosil ortaya çıkmış olabilir. Bu fosil bir bitkiye ait olabildiği …… bir hayvana ..…... bir insana ait olabilir. ve Çünkü Ama için gibi ya da