MAMOGRAFİDE DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ Oya AKYOL Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü

MAMOGRAFİ Mamografi memenin X-ışınları kullanılarak görüntülenmesidir. Mamografi meme kanserinin tanısında yaygın ve vazgeçilmez bir yöntemdir.

MAMOGRAFİ Meme kanseri kadınlarda en çok görülen kanser türü olup kanser ölümlerinde üst sıradadır. İyonize radyasyonun stokastik etkileri ve mamografide kullanılan düşük enerjideki X-ışınları, mamografi incelemelerin hasta dozu yönünden önemini artırmaktadır

MAMOGRAFİ SİSTEMİ X-ışın Tüpü ve Jeneratörü Meme Sıkıştırma Sistemi Saçıcı Işınlara Karşı Grid Film / Kaset Ünitesi Otomatik Işınlama Kontrolü

MAMOGRAFİ ÇEKİM PROJEKSİYONLARI Oblik CC

MAMOGRAFİDE DOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ 1) Hasta incelemelerinde ESAK (yüzey giriş hava kerma) değerinin saptanması a) Post exposure tekniği b) Termolüminesans dozimetre tekniği 2) Standart fantom ışınlamalarından ESAK (yüzey giriş hava kerma )değerinin saptanması a) İyon odası ile ölçüm tekniği b)Termolüminesans dozimetre tekniği 3) Ortalama Glandüler Doku Dozunun Saptanması a) Standart fantom ile doz ölçümleri b) Hasta incelemeleri ile doz ölçümleri

HASTA İNCELEMELERİNDE ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI Post exposure tekniği (Hasta incelemesinde kullanılan ışınlama parametreleri ) ile ESAK ölçümleri Belirli bir hasta grubu için incelemelerde kullanılan hedef / filtre ve kVp kombinasyonlarında tüp çıkışları mGy / mAs olarak önceden ölçülür X-ışın tüpü Sıkıştırma pedalı İyon odası Göğüs duvarı kenarı

Her hasta ışınlaması sonrası not edilen ışınlama parametreler (kVp, mAs, hedef/filtre ) ile önceden belirlediğimiz tüp çıkışı değerleri kullanılarak ESAK değeri bulunur. ESAK iyon odası (mGy) = (mGy/mAs) x ışınlama sonrası mAs değeri Ters Kare Faktörü =(odak-iyon odası mesafesi / odak-meme mesafesi )2 ESAK hasta (mGy) = ESAK iyon odası (mGy) x T.K ESAK meme

HASTA İNCELEMELERİNDE ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI b) Termolüminesans dozimetre tekniği Hastanın ışınlanması sırasında TLD’ler memenin üst iç kadranına yerleştirilerek ışınlama yapılır. ESAK saptanmasında kullanılan TLD’lerin kalibrasyonları yapılmalıdır. TLD ölçüm sonuçları hastadan geriye saçılan radyasyon etkisini de içerdiğinden, ESAK değeri TLD okuması uygun geri saçılma faktörüne bölünerek hesaplanır.

ESD(mGy)=TLD okuması x (mGy/nC) ESAK(mGy)= ESD(mGy)/BSF ESAK meme HVL değerlerine bağlı geri saçılma faktörleri HVL (mmAl) 0,25 0,30 0,35 0,45 0,50 0,55 BSF (Geri saçılması faktörü) 1,07 1,09 1,10 1,1 1,12

STANDARD FANTOM IŞINLAMALARINDAN ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI 45 ± 0,5 mm kalınlığında PMMA ( Polymethyl-methcrylate ) 45 mm 150 mm

STANDARD FANTOM IŞINLAMALARINDAN ESAK DEĞERİNİN SAPTANMASI a)İyon odası ile ölçüm tekniği X-ışın tüpü PMMA fantom klinik olarak ışınlanan standart meme koşullarında ışınlanır ve mAs, kVp ve hedef/filtre değerleri not edilir Sıkıştırma pedalı PMMA Göğüs duvarı kenarı

Elde edilen görüntünün optik yoğunluk değeri ölçülür Fantom kaldırılarak aynı noktaya iyon odası yerleştirilir ve fantom ışınlandıktan sonra not edilen değerler manuel olarak ayarlanarak ışınlama yapılır. ESAK fantom değeri hesaplanır Elde edilen görüntünün optik yoğunluk değeri ölçülür X-ışın tüpü Sıkıştırma pedalı İyon odası Göğüs duvarı kenarı

Standart fantom ışınlaması için ESAK değeri hesaplanması: ESAK iyon odası (mGy) = (mGy/mAs) x ışınlama sonrası mAs değeri Ters Kare Faktörü =(odak-iyon odası mesafesi / odak-meme mesafesi )2 ESAK fantom (mGy) = ESAK iyon odası (mGy) x T.K

ESAK fantom Optik Yoğunluk Net film optik yoğunluğuna bağlı ESAK sınır değerleri (standart fantom) Net Optik yoğunluk 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 ESAK(mGy) 9 11 13 15 17 19

b)Termolüminesans dozimetre tekniği Fantomun x-ışını tüpüne bakan yüzeyi üzerine TLD ler yerleştirilir. TLD ölçüm sonuçları fantomdan geriye saçılan radyasyon etkisini de içerdiğinden, ESAK değerini TLD okumasına uygun geri saçılma faktörüne bölünerek bulunur ESAK fantom

ORTALAMA GLADÜLER DOKU DOZUNUN HESAPLANMASI a) Standart fantom ile doz ölçümleri Standart fantom için ESAK fantom değeri hesaplanır Görüntünün optik yoğunluk değeri ölçülür.

AGD (mGy) ( 50 mm meme) = ESAK (mGy) (45 mm fantom)  gpb gpb : Monte Carlo dönüşüm faktörleri 45 mm kalınlığındaki fantomdan 50 mm kalınlığındaki meme dozuna geçiş faktörleridir. AGD fantom ESAKfantom gpb

45 mm standart fantom ESAK ölçümlerinden 50 mm kalınlığındaki standart meme dozuna geçiş için Monte Carlo dönüşüm faktörleri Yarı değer kalınlığı (HVL) (mmAl) gpb (mGy/mGy) 0,30 0,177 0,35 0,202 0,40 0,223 0,45 0,248 0,50 0,276 0,55 0,304 0,60 0,326 0,65 0,349

Fantom ışınlamasında örnek doz hesabı: PMMA Fantom kalınlığı : 45 mm Işınlama Parametreleri : 28 kVp 113 mAs Tüp çıkış değerleri 28 kVp Mo/Mo için :0,075mGy/mAs HVL değeri 28 kVp Mo/Mo için: 0,35 mmAl ESAK: 0,075x113= 8,5 mGy g faktörü: 0,202 Optik yoğunluk:1,2 AGDfantom: 8,5x0,202 Ortalama Glandüler Doku Dozu: 1,72mGy

Net film optik yoğunluğuna bağlı AGD sınır değerleri (standart fantom) AGD fantom Optik Yoğunluk Net film optik yoğunluğuna bağlı AGD sınır değerleri (standart fantom) Net Optik yoğunluk 0.8 1 1.2 1.4 1.6 1.8 AGD (mGy) 2.3 2.8 3.2 3.6 4.0

b)Hasta incelemelerinde doz ölçümleri Her hasta için ESAK değerleri bulunur AGD meme (mGy) = ESAK meme (mGy) x g x c x s g: Farklı meme kalınlıkları için her kVp için belirlenen HVL değerlerine göre verilen Monte Carlo dönüşüm faktörleri. c : Farklı meme glandüleriteleri için kullanılan düzeltme faktörü.(Farklı yaş gruplarındaki hastaların için) s: Spektrum düzeltme faktörü ( farklı hedef /filtre kombinasyonları için kullanılan düzeltme faktörü)

Sıkıştırılmış Meme Kalınlığı (mm) g : Farklı meme kalınlıkları için her kVp için belirlenen HVL değerlerine göre verilen Monte Carlo dönüşüm faktörleri HVL (mm-AL) Sıkıştırılmış Meme Kalınlığı (mm) 30 40 50 60 70 80 0,30 0,274 0,207 0,164 0,135 0,114 0,098 0,35 0,309 0,235 0,187 0,154 0,130 0,112 0,40 0,342 0,261 0,209 0,172 0,145 0,126 0,45 0,374 0,289 0,232 0,192 0,163 0,140 0,50 0,406 0,318 0,258 0,214 0,177 0,55 0,437 0,346 0,287 0,236 0,202 0,175 0,60 0,466 0,310 0,224 0,195 0,65 0,491 0,399 0,332 0,282 0,244 0,212

Sıkıştırılmış Meme Kalınlığı (mm) c : Farklı meme glandüleriteleri için kullanılan düzeltme faktörü (hastanın yaşına bağlı) HVL (mm-AL) Sıkıştırılmış Meme Kalınlığı (mm) 30 40 50 60 70 80 0,30 0,894 0,940 1,005 1,080 1,152 1,220 0,35 0,898 0,943 1,078 1,147 1,213 0,40 0,903 0,945 1,074 1,141 1,206 0,45 0,906 0,947 1,004 1,138 1,205 0,50 0,911 0,948 1,071 1,135 1,199 0,55 0,915 0,952 1,068 1,130 1,190 0,60 0,918 0,955 1,066 1,127 1,183

s: Spektrum düzeltme faktörü ( farklı hedef /filtre kombinasyonları için kullanılan düzeltme faktörü) Spektrum s faktörü Mo/Mo 1.000 Mo/Rh 1.017 Rh/Rh 1.061 Rh/Al 1.044 W/Rh 1.042

ESAKmeme s mAs AGD meme g c Hedef/Filtre kVp Hastanın yaşı HVL Meme kalınlığı g Hastanın yaşı c

Hasta incelemesinde örnek doz hesabı: Meme kalınlığı : 50 mm Yaşı: 47 Işınlama Parametreleri : 28 kVp 142 mAs Tüp çıkış değerleri 28 kVp için :0,075mGy/mAs HVL değeri 28 kVp Mo/Mo için: 0,35 mmAl Ters kare faktörü: 1,016 ESAK: 0,075x142 x1,016=10,82 mGy g faktörü: 0,187 c faktörü: 1,005 s faktörü: 1 AGD: 10,82x0,187x1,005x1 Ortalama Glandüler Doku Dozu: 2,03 mGy