SİNİR HÜCRESİ Prof Dr Süheyla ÜNAL

Sinir sistemi hücreleri Glialar Nöronlar

Glialar Nöronları destekler ve beyne bir yapı sağlar.Sinir hücresi gruplarını, sinaptik bağlantıları diğerlerinden ayırırlar ve çevrelerler Elektrik sinyallerinin iletilmesini desteklemek üzere akson çevresinde miyelin kılıfı oluştururlar (oligodentrisitler) Bazıları hücre ölümünden sonra atıkları temizlerler, nörotransmitterleri ortamdan uzaklaştırırlar

Glialar Kas-sinir kavşağı sinapslarında presinaptik ucun bazı işlevlerini düzenlerler Astrositler beyin kapillerleri ve venüllerin KBB oluşturmasını sağlayarak toksik maddelerin kana geçmesini önler Beyin gelişimi sırasında göç eden hücrelere rehberlik ederler, aksonu yönlendirirler Büyüme faktörleri salgılayarak nöronların gelişmesine, beslenmesine yardımcı olurlar

Glialar Makroglialar: Oligodentrisitler (sss’de) Schwan hücreleri (pss’de) Astrositler Mikroglialar: Fagositler

Glialar Ependimal hücreler Mikroglialar Ventriküllerin ve santral kanalın çevresinde uzanır Koroid pleksusun oluşumuna katılır ve BOS salgılar Mikroglialar Özelleşmiş makrofajlardır, fagositoz yaparlar

Astrositler Ekstrasellüler beyin sıvısının kompozisyonunu düzenler Uzantı ve bağlantıları ile kan-beyin bariyerini oluşturur

Oligodentrisitler Schwann hücreleri Satellit hücreler Myelin kılıfını oluştururlar Satellit hücreler Gangliyonlardaki nöron gövdelerini çevreleyerek onlara destek ve besin sağlar

Nöronun özellikleri Sinir hücreleri belli davranışlara aracılık yapan özgül sinyal ağları oluştururlar Her davranış birçok sinir hücresinin etkinliğini gerektirir Nöronların tipi, yerleşimi, sayısı, diğer nöronlarla bağlantıları, akson ve dentritlerin sinir sistemi içinde üç boyutlu dağılımı beyin işlevi için temeldir Nöronların ve bağlantılarının deneyim ile modifiye edilebilirliği plastisite özelliği kazandırır

Şekillerine göre nöronlar Unipolar (omurgasızlar ve oss’de) Bipolar (retina, olfaktör epiteli) Multipolar

Nöron tipleri Duyusal nöronlar - Afferentler Reseptörlerden aldıkları bilgiyi arka kök aracılığı ile SSS’ne taşırlar Motor nöronlar – Efferentler SSS’den aldıkları bilgiyi ön kök aracılığı ile kaslara ve glandlara aktarırlar Ara nöronlar Nöronlar arası iletiyi sağlarlar

Somatosensoriyel nöronlar Reseptörler serbest sinir uçlarından ya da sinir uçlarını kaplayan daha komplike yapılardan oluşur Aksonları myelinli ya da myelinsiz olabilir Sıcak, soğuk, ağrı, dokunma, basınç ve derin duyuyu alırlar Bilginin bilinçli algılanmasını sağlarlar

Özel duyular Oldukça özelleşmiş reseptörlerdir Bazıları nöral yapıda, bazıları farklı yapıdadır Nöral olmayan yapıda = tad tomurcukları (epitel hücreleri), fotoreseptörler Nöral =koku

İşlevlerine göre nöronlar Duyusal Motor İnternöronlar Projektif Lokal

Sinir Hücresi Hücre gövdesi Dentritler Akson Presinaptik uç

Hücre gövdesi Hücrenin genetik altyapısını taşıyan DNA ve hücrenin metabolik etkinliğini düzenleyen diğer yapıları içerir.

Gen ürünleri Genlerin kodladığı nöropeptid, reseptör, nörotransmitter, enzim, iyon kanalları, nörotransmitter geri taşıyıcıları gibi ürünler hücrenin gövdesinde üretilir

Gen ürünü taşınması nörotransmitterler sinir uçlarındaki keseciklere reseptörler sinaps membranına taşınırlar

Dentritler Dentritler hücre gövdesinden çevreye dağılır İleti toplar

Akson Nöronun gövdesi ile aksonunu birleştiren bölgede (akson tepeciği) oluşan aksiyon potansiyeli, akson boyunca bir diğer hücreye aktarılmak üzere iletilir

Aksonda ileti İletiyi hızlandıran iki yapı vardır Miyelin kılıf Ranvier boğumları

Hızlı ileti Ranvier boğumları iletinin sıçrayarak ilerlemesini sağlar

Sinir hücresi Elektriksel iletiyi aktarır Metabolizması özgündür Hücre zarı seçici iyon kanalları içerir Hücre zarındaki Na/K pompaları aksiyon potansiyeli oluşturur

Nöron membranı

Sinyal oluşumu Sinyal mekanizması tüm sinir hücrelerinde aynıdır Nöronun değişik bölümlerinde 4 farklı sinyal üretilir; girdi sinyali tetikleyici sinyal ileti sinyali çıktı sinyali

Aksiyon potansiyeli Hücre istirahat halinde iken iyon kanalları açıktır ve K hücre dışına çıkar. Bu çıkış hücre yüzeyindeki negatif yükü azaltır.

Aksiyon potansiyeli Hücre membranının her iki tarafında pozitif yüklü Na ve K iyonları ile negatif yüklü aminoasit ve proteinlerin eşit olmayan dağılımı  Membranın K’a karşı geçici geçirgenliği

Aksiyon potansiyeli Membran potansiyelinin 10mV azalması membranı Na’a daha geçirgen hale getirir. Na girişi hücre içindeki (-) yükü azaltır.

Aksiyon potansiyeli Na/K pompası nörondan Na’ u dışarı alır Negatif Cl iyonlarının konsantrasyonu içeride artınca hücre membranında bir elektrik şarjı meydana gelir

Aksiyon potansiyeli

Refraktör peryod İyon dengesi tekrar istirahat potansiyeline ulaşır Bu dönemde hücre yeni uyarılara kapalıdır

Dinlenme potansiyeli

İleti potansiyelleri Reseptör potansiyeli Tetikleyici potansiyel Sinaptik potansiyel

Reseptör potansiyeli Duyusal bir uyaran reseptör proteinlerini aktive ederek Na ve K akışına neden olur , bu da hücre membranının dinlenme potansiyelini bozarak reseptör potansiyeli oluşturur.   Lokal bir uyarı oluşturan RP akson boyunca pasif olarak dağılır. Mesafe ile amplitüdü azalır. 1mm’den daha uzağa gidemez. Akson boyunca taşınabilmesi için Ranvier boğumlarında amplifiye edilmesi gerekir.

Tetikleyici potansiyel Aksonun başlangıç segmentinde voltaja duyarlı Na kanallarının yoğun olarak bulunması AP için düşük bir eşik sağlar Tüm reseptörlerin ve sinapsların potansiyelleri burada toplanır, eşik potansiyel aşılırsa AP oluşur

Eşik potansiyel İçerideki ve dışarıdaki iyon yükü farkı - 60mV olunca tüm akson boyunca voltaj kapılı Na kanalları açılmaya başlar İçeri daha fazla Na girer ve aksiyon potansiyeli oluşur Ya hep ya hiç kuralı, 1/0 kuralı

Sinaptik potansiyel AP presinaptik uçta kimyasal bir uyarı oluşturur. Açığa çıkan nörotransmitter bir sonraki hücrenin reseptörüne bağlanarak membran potansiyelini değiştirir ve sinaptik potansiyeli oluşturur.   SP nörotransmitter miktarı ve salınma süresi ile ilgili olarak azalarak ilerler. Reseptörün tipine göre depolarizan ya da hiperpolarizan olabilir.

Depolarizasyon Hiperpolarizasyon Membran potansiyelinin –65 mV’dan –55mV’a inmesi AP üretme kapasitesini arttırır, eksitasyon oluşturur. Hiperpolarizasyon Membran potansiyelinin –65 mV’dan –75 mV’a çıkmasıdır, inhibisyona yol açar.