HASTANEDE EL HİJYENİ Dr.Sevinç GÜNERİ

HASTANEDE EL HİJYENİ 1843’te Oliver Wendell Holmes 1846’da Ignaz Semmelweis 1961 yılı ABD’de su ve sabunla yıkama 1975 ve 1985 yıllarında el yıkama ile ilgili rehber 2002 yılında CDC (HICPAC) el yıkama rehberleri revizyonu

Normal Bakteryel Deri Florası Kafa derisinde 1x106 cfu/cm2 Koltuk altında 5x105 cfu/cm2 Karında 4x104 cfu/cm2 Önkolda 1x104 cfu/cm2 Sağlık personelinin ellerindeki bakteri sayısı 3.9x104 – 4.6x106 cfu

Normal Bakteryel Deri Florası Kalıcı flora Geçici flora

Normal Bakteryel Deri Florası Sağlık personelinde geçici flora etkenleri sıklıkla hastane infeksiyonlarına neden olan bakterilerdir.

Normal deri yapısı

El hijyeni El yıkama, Antiseptik ile ovma, Antiseptik ile el yıkama, Cerrahi el antisepsisi olmak üzere tüm uygulamaları kapsayan genel bir tanımdır .

El hijyeni Antimikrobiyal sabun Antiseptik ajan içeren sabunu tanımlamaktadır.

El hijyeni Düz sabun Antimikrobiyal içermeyen sabunu tanımlamaktadır.

El hijyeni El yıkama Ellerin düz sabun ve su ile yıkanmasıdır.

El hijyeni El antisepsisi Antiseptik ile el yıkama veya antiseptik ile el ovmayı ifade eder (Hijyenik el yıkama veya ovma).

El hijyeni Cerrahi el antisepsisi Cerrahi personel tarafından operasyon öncesi geçici florayı ortadan kaldırmak ve kalıcı florayı azaltmak üzere yapılan el yıkama veya el ovmayı tanımlamaktadır.

El hijyeni Dekontaminasyon Antiseptik bir ajanla ellerdeki mikroorganizma sayısının azaltılmasıdır.

El hijyeni Sağlık hizmeti ile ilişkili patojenler Bir hastadan diğerine sağlık personelinin elleri ile bulaşmaktadır.

El hijyeni İnguinal Perineal bölgeler Aksiller bölge, Gövde , Eller Üst ekstremiteler sıklıkla kolonize olabilir.

El hijyeni S.aureus, Klebsiella spp., Proteus mirabilis ve Acinetobacter spp. ellerde 100-106/ cm2 bulunabilir.

El hijyeni Diyabet Kronik dermatit Kronik böbrek yetmezliği HASTA Bütünlüğü bozulmamış derilerinin S.aureus ile kolonize olma şansı daha yüksektir.

El hijyeni Normal deriden Günde canlı mikroorganizma içeren 106 kadar deri squamı(pulcuk) çevreye yayılmaktadır.

El hijyeni DERİ SKUAMLARI Hasta giysileri, Çarşaflar Hastanın yakın çevresindeki v.b. nesneleri hasta flora bakterileri ile kolayca kontamine edebilir. Özellikle stafilokok ve enterokoklar çevreyi çok kolaylıkla kontamine edebilirler.

El hijyeni Hemşirenin hastayı kaldırması, nabız alımı , tansiyon ölçme veya hastanın eline, omzuna dokunma gibi temiz olması beklenen temaslar ile dahi 100-1000 cfu Klebsiella ile ellerin kontamine olabileceği saptanmıştır.

Infected Colonized This iceberg graphically represents colonization versus infection. Those patients that are infected with an organism represent just the “tip of the iceberg” of patients that are colonized or infected. Just because a patient is not infected, or showing signs of infection, does not mean that they do not carry organisms that could be transferred to another patient if proper hand hygiene and other infection control precautions are not taken.

El hijyeni Sadece hasta teması değil hasta odasındaki eşya ve yüzeylerle de kontaminasyon olasıdır .

El hijyeni Takma tırnak kullanımı ile başta pseudomonas gibi gram negatif bakteriler ve mantarlar olmak üzere kontaminasyon doğal tırnaklara göre daha fazla gerçekleşmektedir.

El antisepsisi sağlık hizmeti ile ilişkili infeksiyonları azaltmaktadır.

EL HİJYENİ VE KULLANILAN ÜRÜNLER

El hijyeni El hijyeninde temel hedef Ellerin temizlenmesi değil temiz tutulmasıdır.

Sabun Deterjan özelliği nedeniyle ellerdeki kir ve organik maddeleri uzaklaştırırlar. Antimikrobiyal etkinlikleri minimal ya da hiç yoktur.

Sabunla ve suyla el yıkama 15 saniye el yıkama geçici florayı 0.6-1.1 log10 azaltmaktadır. 30 saniye el yıkama geçici florayı 1.8-2.8 log10 azaltmaktadır.

Sabunla ve suyla el yıkamanın dezavantajları Deride kuruluk , İrritasyon yapabilir. Kontamine olabilir ve sağlık personelinin ellerini de kontamine edebilirler.

Sabunla kontaminasyonu önleme Kalıp sabunların küçük boyutları tercih edilmeli Sıvı sabun kapları aralıklı olarak boşaltılıp temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Sıvı sabun kaplarına ilave yapılmamalıdır.

Alkoller Alkol bazlı el antiseptikleri isoproponol, ethanol, n-proponol veya bunlardan herhangi ikisinin kombinasyonu şeklindedir. %60-95 konsantrasyonlarda en etkilidirler. Daha yüksek konsantrasyonların etkinlikleri çok azdır.

Alkoller Küçük miktarlarda uygulama (0.2-0.5 ml) su ve sabundan daha etkili değildir. Bir çalışmada 3 ml uygulamanın 1 ml uygulamadan daha etkin olduğu bildirilmiştir.

Alkoller Gram pozitif ve gram negatif bakterilere MRSA ve VRE dahil çoğul dirençli mikroorganizmalara Tüberküloz basiline ve mantarların çoğuna etkindir. Zarflı viruslere etkinlikleri (HIV, herpes simplex, influenza, respiratuvar sinsisyal virus, vaccinia virus, Hepatit B virus ve Hepatit C virus) iyidir.

Alkoller Hepatit A , rotavirus, rhinovirus, adenoviruslara su ve sabundan daha etkindirler. %70 lik ethanol ve % 62 lik köpük ethanolün; sabun ve %4 lük klorheksidin glukonatlı sabundan viruslere daha etkin olduğu belirtilmiştir. Ethanolün viruslere etkinliği isoproponolden daha iyidir.

Alkoller Ellerde gözle görülür kir, kan olduğunda alkollerin kullanımı uygun değildir. Mutlaka su ve sabunla yıkama yapılmalı sonra alkollü dezenfektan kullanılmalıdır.

Antiseptiklerin mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması ------------------------------------------------------------------------------------------------- GRUP Gram Gram Tbc Mantar Virus Pozitifler Negatifler basili ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Alkoller +++ +++ +++ +++ +++ Klorheksidin +++ ++ + + +++ %2-%4 İyodoforlar +++ +++ + ++ ++ Amonyum bil. + ++ - - + --------------------------------------------------------------------------------------------------

Antiseptiklerin etkinliklerinin karşılaştırılması GRUP Etki hızı Yorum ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Alkoller Hızlı Kalıcı etki yok Klorheksidin Orta düzeyde Kalıcı etki var (6 saat) %2-%4 Nadir allerjik etki İyodoforlar Orta düzeyde Kalıcı etki var (0.5-1 saat) Dörtlü Amonyum bil. Yavaş Sadece alkolle kombinasyonlarda kullanılabilir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Alkoller Alkol bazlı ürünler cerrahi personelin preoperatif el temizliğinde de etkindirler. Ancak 1-3 saat sonra bakteri sayısının yeniden artması bir dezavantajdır. Alkol bazlı ürünlerin etkisi hızla başlar; ancak kalıcı etkinlik yoktur. Kalıcı etkinlikleri yoksa da çalışmalarda belli bir süre bakterilerin yeniden çoğalmasını engelleyebildikleri gösterilmiştir.

Alkoller Alkol bazlı ürünlerin jel formları ile ilgili veriler henüz yeterli olmadığından sıvı formları tercih edilmelidir.

Effect of Alcohol-Based Handrubs on Skin Condition Self-reported skin score Epidermal water content Dry Healthy Alcohol-based handrubs are less damaging to the skin than soap and water. In the graph on the left the blue bar shows self-reported skin health scores for persons using soap and water, and persons using alcohol-based handrubs are depicted by the orange bar. Self-reported studies indicate participants using soap and water reported a significant increase in dryness, cracking, and irritation after 2 weeks, whereas those that used the alcohol-based handrub reported improvement in skin dryness. Epidermal water content shows the same results as the self reported scores, after 2 weeks of use, the skin water content decreased for those that used soap and water (resulting in dryer skin) as compared with those who used an alcohol-based handrub. Healthy Dry ~ Alcohol-based handrub is less damaging to the skin ~ Boyce J, Infect Control Hosp Epidemiol 2000;21(7):438-441.

EL HİJYEN AJANLARININ ANTİMİKROBİYAL ETKİNLİKLERİ İyi Daha iyi En İyi Plain soap is good at reducing bacterial counts but antimicrobial soap is better, and alcohol-based handrubs are the best. Düz sabun Antimikrobial sabun Alcohol-bazlı ürünler

Klorheksidin Klorheksidin gram pozitif bakterilere iyi etkilidir. Gram negatiflere ve mantarlara etkinliği daha azdır. Tüberküloz basiline etkisi minimaldir. Bakteri sporlarına etkileri yoktur. Zarflı viruslere etkili (HIV, herpes simplex, influenza, respiratuvar sinsisyal virus, sitomegalovirus); ancak zarfsız viruslere (Enterovirus, rotavirus, adenovirus) etkisi daha azdır.

Klorheksidin Antimikrobiyal etkinliği organik maddelerin varlığı ile minimal düzeyde etkilenir. Sabunla ,anyonik emulsifiye edici ajan içeren el kremleri ile etkisi azalabilmektedir.

Klorheksidin %4 klorheksidin glukonatın etkinliği diğer düşük oranlı formülasyonlardan daha iyidir.

Klorheksidin Klorheksidinin kalıcı etkisi vardır. Kalıcı etki 4-6 saat gibi uzun süreler devam etmektedir .

Klorheksidin Klorheksidinin %1den yüksek konsantrasyonlarıyla göz temasında konjunktivit ve kornea hasarı oluşabilir. İç yada orta kulak cerrahisinde kullanımı ototoksisiteye neden olabilir. Beyin dokusu ve meninkslerle direkt temasından kaçınılmalıdır. Sık kullanımı dermatite neden olabilir. Allerjik reaksiyonlar nadirdir. Nadiren kontaminasyonlara bağlı hastane salgınları olmaktadır

Antiseptiklerin mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması ------------------------------------------------------------------------------------------------- GRUP Gram Gram Tbc Mantar Virus Pozitifler Negatifler basili ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Alkoller +++ +++ +++ +++ +++ Klorheksidin +++ ++ + + +++ %2-%4 İyodoforlar +++ +++ + ++ ++ Dörtlü Amonyum bil. + ++ - - + --------------------------------------------------------------------------------------------------

Antiseptiklerin etkinliklerinin karşılaştırılması GRUP Etki hızı Yorum ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Alkoller Hızlı Kalıcı etki yok Klorheksidin Orta düzeyde Kalıcı etki var (6 saat) %2-%4 Nadir allerjik etki İyodoforlar Orta düzeyde Kalıcı etki var (0.5-1 saat) Dörtlü Amonyum bil. Yavaş Sadece alkolle kombinasyonlarda kullanılabilir.

İyodin ve İyodoforlar İyodoforların etkinlikleri; pH, ısı, iyodin konsantrasyonu, organik ve inorganik madde varlığından ve tipinden etkilenmektedir . İyodoforların etkinlikleri kan, balgam gibi organik maddelerin varlığında belirgin şekilde azalmaktadır.

İyodin ve İyodoforlar İyodoforlar gram pozitif ve gram negatif ve spor oluşturan (Bacillus sps. ve Clostridium sps.) bakterilere, Tüberküloz basiline , viruslar ve mantarlara karşı etkindirler. Ancak antiseptik olarak kullanılan konsantrasyonlarda iyodoforlarlar genellikle sporlara etkisizdirler

İyodin ve İyodoforlar Kalıcı etkileri vardır süresi birkaç çalışmada 30-60 dakika olarak belirtilmiştir.

İyodin ve İyodoforlar Diğer antiseptiklere göre Deri irritasyon etkileri daha fazladır. Gram negatif bakterilerle kontamine olabilir , salgınlara neden olabilirler.

Antiseptiklerin mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması ------------------------------------------------------------------------------------------------- GRUP Gram Gram Tbc Mantar Virus Pozitifler Negatifler basili ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Alkoller +++ +++ +++ +++ +++ Klorheksidin +++ ++ + + +++ %2-%4 İyodoforlar +++ +++ + ++ ++ Amonyum bil. + ++ - - + --------------------------------------------------------------------------------------------------

Antiseptiklerin etkinliklerinin karşılaştırılması GRUP Etki hızı Yorum ----------------------------------------------------------------------------------------------- Alkoller Hızlı Kalıcı etki yok Klorheksidin Orta düzeyde Kalıcı etki var (6 saat) %2-%4 Nadir allerjik etki İyodoforlar Orta düzeyde Kalıcı etki var (0.5-1 saat) Dörtlü Amonyum bil. Yavaş Sadece alkolle kombinasyonlarda kullanılabilir.

Dörtlü amonyum bileşikleri Etkileri bakteriostatik ve fungustatiktir. Gram negatiflere göre gram pozitif bakterilere etkileri daha fazladır. Tüberküloz basili ve mantarlara etkileri zayıftır. Zarflı viruslere etkileri vardır.

Dörtlü amonyum bileşikleri Antimikrobiyal etkileri ortamda organik madde varlığı ile belirgin şekilde etkilenmektedir. Antiseptik olarak el yıkamada kullanımları konusunda etkinlik ve güvenlikleri ile ilgili bilgiler yetersizdir.

Özellikle benzalkonyum kloridin çeşitli gram negatif bakterilerle kontaminasyonu sonucu salgınlar bildirilmiştir.

Antiseptiklerin mikroorganizmalara etkinliklerinin karşılaştırılması ------------------------------------------------------------------------------------------------- GRUP Gram Gram Tbc Mantar Virus Pozitifler Negatifler basili ------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Alkoller +++ +++ +++ +++ +++ Klorheksidin +++ ++ + + +++ %2-%4 İyodoforlar +++ +++ + ++ ++ Dörtlü Amonyum bil. + ++ - - + --------------------------------------------------------------------------------------------------

Antiseptiklerin sporlu bakteriler üzerine etkinlikleri Sağlık hizmeti ile ilişkili diyareler Clostridium difficile Şarbon etkeni Bacillus anthracis sporlu bakterilerdir. Antiseptik el yıkamada kullanılan ajanların hiçbiri güvenilir şekilde sporicidal etki göstermemektedir.

CERRAHİ EL ANTİSEPSiSİ

Cerrahi el yıkamanın 10 dakika gibi uzun süreler yapılması gerekli değildir. Yapılan çalışmalar 10 dakika ile 5 dakika arasında bakterileri azaltma yönünden bir fark olmadığını göstermiştir. Son çalışmalar ise 2- 3 dakika ile de benzer sonuçları ortaya koymuştur. Bugün için cerrahi el yıkama süresi 2-6 dakika olarak ifade edilmektedir.

CERRAHİ EL ANTİSEPSİSİ A . Cerrahi el antisepsisi öncesi yüzük , saat, bilezikleri çıkarınız. B . Günün ilk operasyonu öncesi tırnak altındaki artıkları akan su altında steril tırnak fırçası ile temizleyiniz. C. El ve önkolu parmaklardan başlayarak musluğa paralel olacak şekilde tutup ıslatınız. 5 cc kadar İyodofor veya %4 klorheksidin glukonat içeren antiseptik solüsyondan avuca akıtınız. Friksiyon (ovma) yapılarak dairevi hareketlerle el ve önkolu yıkayınız. Ovalama süresi 2-6 dakika olmalıdır. Bu süre içerisinde her tekrarlamada antiseptik solüsyon alınız ve işlemi sürdürünüz.

CERRAHİ EL ANTİSEPSİSİ D. Akan su altında durulama işlemi yapınız. Durulamaya parmaklardan dirseklere doğru başlayınız. Dirseklerden suyun tekrar akmaması için ellerinizi dirseklerden kıvrılmış bir şekilde yukarıda tutunuz ve musluğu dirseğiniz ile kapatınız. E. El ve önkolu dirseklere kadar steril havlu kullanarak kurulayınız. Kurulama öncesi; havluyu ortasından tutarak kaldırınız; giysilere ve diğer eşyalara değmemesine dikkat ederek önce sol el ve sol kolu kurulayınız, daha sonra havlunun kuru kısmı ile sağ el ve sağ kolu kurulayınız.

CERRAHİ EL ANTİSEPSİSİ F. Havlunun ıslak kısmını kurulanan el ile kesinlikle tutmayınız. Havlunun gereksiz hareketlerinden kaçınınız. G. Cerrahi el antisepsisinde antiseptik ajanlar yanı sıra kalıcı etkili alkol bazlı el antiseptiklerini kullanabilirsiniz. Kalıcı etkili alkol bazlı el dezenfektanı kullanılacaksa üreticinin önerilerine uyunuz. Alkol bazlı solüsyonu uygulamazdan önce eller ve önkolu sabun ve su ile yıkayıp kurulayınız. Tamamen kuruduktan sonra eldiven giyiniz.

Sabun ve su ile el yıkama

Sabun ve su ile el yıkama El yıkamada amaç Eller aracılığıyla yayılan mikroorganizmaların önlenmesidir

El yıkama tekniği

Ellerin kurulanması: Disposable havlular ile yapılır ve musluk başları dirsek veya kağıt havlu ile kapatılır.

HİJYENİK EL YIKAMA Alkol bazlı antiseptikler: 3-5 ml alkol bazlı antiseptik alınarak 0.5-1 dakika süre ile her iki el birbirine sürtülerek ovuşturulur. Antiseptik maddenin ellerin her tarafı ve parmak araları ile teması sağlanır.

HİJYENİK EL YIKAMA Alkol bazlı antiseptikler: Ellerde gözle görülür kirlenme olduğunda eller su ve sabun ile yıkanmadan uygulama yapılmamalıdır .

BİR YOĞUN BAKIMIHEMŞİRESİ 8 SAATLİK ŞİFTTE SABUN VE SU YERİNE ALKOL BAZLI EL ANTİSEPTİĞİ KULLANIRSA NE KADAR ZAMAN KAZANIR? 96-32=64 dk. 1 saat (Saatte 12 el hijyeni endikasyonu,el yıkama süresi:60sn,alkol bazlı el dezenfektanı kullanma süresi:20 sn)

HİJYENİK EL YIKAMA %4 Klorheksidin glukonat veya iyodofor solusyon veya sabunları Eller temiz akan su ile ıslatılır. 3-5 ml antiseptik ile parmak uçları,tırnaklar ve parmak aralarına özen gösterilerek en az 15 saniye süre ile eller oğuşturulur ve sonra su ile çalkalanır ve kurulanır.

El yıkama ve el antisepsisi endikasyonları A. Elleriniz görünür şekilde kirli veya proteinli bir materyal veya kan ya da diğer vücut sıvıları ile bulaştığında su ve sabun veya su ve antiseptik ile yıkayınız. B. Elleriniz görünür şekilde kirli değil ise alkol bazlı el antiseptiği ile ovabilirsiniz. C. Ellerinizi hastalar ile direkt temas öncesi dekontamine ediniz. D. Ellerinizi santral venöz katater yerleştirmeden önce eldiven giyme öncesi dekontamine ediniz. E. Üriner katater veya periferik vasküler katater yerleştirilmesi ya da cerrahi işlem gerektirmeyen invazif aletleri takmazdan önce dekontamine ediniz.

El yıkama ve el antisepsisi endikasyonları F. Hastanın bütünlüğü bozulmamış sağlam derisi ile temas ettiğinizde (nabız alma,tansiyon ölçme,hastanın kaldırılması,vb.) elleri dekontamine ediniz. G. Vücut sıvıları , sekresyonlar, mukoza, bütünlüğü bozulmuş deri veya yara pansumanlarından sonra elleri dekontamine ediniz. H. Hasta bakımında kontamine bölgeden temiz bölgeye geçerken ellerinizi dekontamine ediniz. I. Hastanın yakın çevresinde yer alan tıbbi ekipmanlar dahil cansız yüzeylerle temas sonrası ellerinizi dekontamine ediniz. J. Eldivenlerinizi çıkardıktan sonra ellerinizi dekontamine ediniz.

El yıkama ve el antisepsisi endikasyonları K. İstirahat sonrası,yemek öncesi; ellerinizi sabun ve su ileyıkayınız veya antiseptik ile dezenfekte ediniz. L. Antimikrobiyal içeren ıslak mendilleri ;sabun ve su ile yıkama yerine kullanabilirsiniz.Bunlar ; alkol bazlı el antiseptikleri ve diğer antiseptiklerle dekontaminasyon kadar etkili değildirler ve bunların yerini alamazlar. M. Bacillus anthracis( Şarbon etkeni) ile şüpheli yada kesin temas varsa eller su ve sabun ile veya antimikrobiyal sabun ve su ile yıkanmalıdır.Bu durumda yıkama ve durulama işlemindeki fiziksel etki gereklidir. Çünkü alkol, klorheksidin ve iyodoforlar sporlara zayıf etkilidirler.

MİKROPLARI MUTLU ETME! ELLERİNİ YIKA!

Önlem almak PRİMERDİR. ! Hastaları koru…sağlık personelini koru… Kaliteli sağlık hizmeti sağla!