KARBON MONOKSİT ZEHİRLENMELERİ

KARBON MONOKSİT Kokusuz Yanıcı Zehirli Renksiz Tatsız bir gazdır

(Sinsi ve sessiz katil) KARBON MONOKSİT NEDİR? (Sinsi ve sessiz katil) KARBONMONOKSİT GAZI; DOĞAL GAZ, GAZ YAĞI, BENZİN, TÜP GAZI (LPG), KÖMÜR VE ODUN GİBİ YAPISINDA “KARBON” BULUNAN YAKITLARIN YANMASI VEYA TAM OLARAK YANMAMASI SONUCUNDA OLUŞAN DUMANDA YER ALAN ZEHİRLİ BİR GAZDIR. RENKSİZ, KOKUSUZ, TATSIZ (TAHRİŞ ETME ÖZELLİĞİ OLMADIĞI İÇİN VARLIĞINI HİSSETMEK/FARK ETMEK ZOR), HAVADAN HAFİF VE DÜŞÜK KONSANTRASYONLARDA BİLE ZEHİRLİ BİR GAZDIR. HAVADAKİ ORANI %12-75 OLDUĞUNDA PATLAYICIDIR. EKSİK YANMA C (yakıttan) + ½O2(havadan) → CO (çıkan gaz) TAM YANMA C (yakıttan) + O2(havadan) → CO2 (çıkan gaz)

ALEV RENGİNE BAKARAK YANMANIN TAM VEYA EKSİK OLDUĞU BELİRLENEBİLİR MAVİ ALEV RENGİ TAM YANMAYI PORTAKAL ALEV RENGİ EKSİK YANMAYI VE CO OLUŞUMUNU SARI ALEV RENGİ İSE ISITICININ HİÇ YAKILMAMASI GEREKTİĞİNİ GÖSTERİR.

KARBON MONOKSİT KARBONDİOKSİT GAZIDA RENKSİZ, KOKUSUZ, TATSIZ, HAVADAN AĞIR VE BOĞUCU BİR GAZDIR. YANMA SONUNDA BU GAZDA BACADAN DIŞARI ATILAMAZSA VE HAVADAKİ ORANI %0.5’i GEÇERSE TEHLİKELİDİR.

KARBON MONOKSİT KAYNAKLARI KARBON MONOKSİT HEM DIŞ HEM DE İÇ ORTAM HAVA KİRLETİCİSİDİR. EN ÖNEMLİ CO KAYNAKLARI ÖNEM SIRASINA GÖRE: OTOMOBİL EKZOZ GAZLARI (%70), SOBALARDAN GAZ SIZMASI, DOĞALGAZ/LPG’Lİ ŞOFBEN VE KOMBİLER-DEN, KAZANLARDAN SIZMALAR, SİGARA DUMANI, BACASIZ ISITICILAR (GAZLI JAPON SOBA-LARI, LPG TÜPLÜ ISITICILAR) DIR.

Karbonmonoksit nerelerde bulunur? Karbon içeren yakıtların havalandırması az olan yerlerde yakılması sonucu, yangınlarda diğer toksik gazlarla birlikte, maden ocaklarında, garaj veya benzeri yerlerde egsoz dumanına bağlı olarak, propan yakıtı ile çalışan portatif kamp ısıtıcılarının kullanılması durumlarında karbonmonoksit zehirlenmesi sıklıkla görülmektedir. Bu tür ortamlarda uzun süre kalan kişilerin bu gazı soluması sonucu ölüme neden olabilecek zehirlenmeler olmaktadır.

Karbonmonoksit Zehirlenmelerinin Ana Nedenleri Isıtıcıların gerekli bakımının yapılmaması, Boruların ve bacaların temizlenmemesi. Ortak/Şönt baca kullanılması. Cihazın bağlı olduğu bacaya aspiratör bağlaması. Kullanılan ısıtıcının ateşi için gereksinim duyduğu oksijeni/havayı bulunduğu ortamdan sağlayamaması (menfezleri/havalandırmaları kapamak). Kombi/şofben altına ocak/tüp koyulması. Cihazları dolap içine alınması. Bacalı cihazlarda baca sensörünün iptal edilmesi. Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddeleri tesisattan uzak tutulmaması.

Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Olur? Karbonmonoksit, solunduktan sonra akciğerler aracılığıyla kana geçer. Karbonmonoksit gazı kırmızı kan hücrelerinin içerisinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobine oksijenden ortalama 200 kat daha hızlı bağlanır. Karbonmonoksitin hemoglobinle birleşmesi sonucu karboksihemoglobin (COHb) oluşur. Vücudumuzda yer alan oksijen azalarak korbonmonoksit ile yer değiştirir. Kan dokulara yeterince oksijen taşıyamaz. Kalp, beyin ve diğer organlarımız çalışamaz hale gelir. Bu da hastalıklara ve en kötüsü ölümlere neden olur.

Karbonmonoksit zehirlenmesinin belirtileri nelerdir? Hafif düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde belirtiler; Baş ağrısı, Yorgunluk ve bitkinlik hissi, Nefes darlığı, Mide bulantısı, Baş dönmesi şeklindedir. Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde ise; Sersemlik, Kusma, Kas koordinasyonunun kaybolması, Bilinç kaybı, Ölümle sonuçlanır. Karbonmonoksit zehirlenmeleri hamileler, iki yaş altı çocuklar, yaşlılar, kansızlık, solunum sistemi ve kalp hastalığı olan kişiler için daha büyük risk oluşturmaktadır.

KARBON MONOKSİTEN ZEHİRLENME BELİRTİLERİ ZEHİRLENME ÜÇ AŞAMADA GERÇEKLEŞİR: BİRİNCİ SAFHA: CO SOLUYAN KİMSEDE HAFİF UYUŞUKLUK, DURGUNLUK VE UYUKLAMA HİSSEDİLİR. BU BELİRTİLER ZEHİRLENMENİN BAŞLADIĞI ANLAMINA GELİR. ZEHİRLENMEYE MARUZ KALAN KİŞİ/KİŞİLER DERHAL TEMİZ HAVAYA ÇIKARILMALIDIR. BU AŞAMADA KURTULMA ŞANSI OLABİLİR. BİRAZ DAHA FAZLA CO’E MARUZ KALINDIĞINDA HAREKET YETENEĞİ FELCE UĞRAR, İNSANA TATLI BİR REHAVET ÇÖKER VE UYUKLAMA İSTEĞİ DOĞAR. ÖLECEĞİNİ BİLSE BİLE KİŞİ O ORTAMDAN AYRILMAK İSTEMEYEBİLİR. İKİNCİ SAFHA: TİTREME, ADELE KASILMASI, ÇENE KİLİTLENMESİ VE DİŞ GICIRDATMALARI BAŞLAR. GÖZLER BİR NOKTAYA DİKİLİR VE ATEŞLENME BAŞLAR. ÜÇÜNCÜ VE SON SAFHA: SOLUNUM VE KALP ATIŞLARI YAVAŞLAR, VÜCUT ISISI DÜŞER, HİS VE ŞUUR KAYBOLUR. ÖLÜM GERÇEKLEŞİR. KARBOKSİHEMOGLOBİN KIRMIZIMSI PEMBE RENGİ VÜCUT DERİSİNİ KİRAZ KIRMIZISI RENGE DÖNÜŞTÜRÜR. DUDAKLAR RUJLA BOYANMIŞ GİBİ KIZARIR VE YÜZ TEBESSÜM EDER HALİ ALIR.

Akut CO Zehirlenme Belirtileri Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali, Şiddetli baş ağrısı, Baş dönmesi, Unutkanlık, Bulantı – kusma, Karın ağrısı, Göğüs ağrısı ve çarpıntı, Uyuşukluk ve uyuklama, Zihin karışıklığı, Dikkat bozukluğu, Depresyon hali, Hareketsizlik, Halüsinasyon ve konfobülasyon, Ajitasyon (aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma), Görme kaybı, Dışkı ve idrar tutamama, Bayılma ve nöbet geçirme, Koma, Solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.

KARBON MONOKSİT ZEHİRLENME ORAN VE BELİRTİLERİ Havadaki CO oran artıkça daha kısa sürede ölüm oluşabilir. ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) ve Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO)’nın, karbon monoksit için önerilen sınır değeri 8 saatlik sürede 9 ppm ve 1 saatte 25 ppm’dir. Zehirlenen kişiyi derhal ortamdan uzaklaştırılıp, temiz havaya varsa saf oksijenle teneffüs ettirilmeli ve acilen en yakın sağlık kurumuna götürülmelidir.

Karbonmonoksit zehirlenmesinde İlkyardım nasıl yapılır? Zehirlenen bir kişiye yardıma koşan kişi de zehirlenme tehlikesine karşı kendisini korumalıdır Hemen camlar açılmalı, açılmıyorsa kırılmalıdır, Hasta hızla ortamdan uzaklaştırıl-malıdır. Acil Yardım Servisi 112 VE 187 aranmalıdır. Açık havaya çıkıldığında ya da tehlikeden uzaklaştırıldığında hava yolu açık değilse hava yolu açılmalı, solunum yoksa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.

Korunmak için Neler Yapmalıyız? ·        Ev ve işyerlerinde doğal gaz ile kullanılan cihazların her yıl bakımlarını yaptırarak iyi durumda olduklarını kontrol edilmeli. ·        Doğalgaz cihazlarına yeterli oksijen sağlanmalıdır. Onun için pencerelerden içeriye oksijen girmesini sağlayacak açıklıklar olmalıdır. Bunlar hiçbir zaman kapatılmamalıdır. Cihazın içerisine hava girişi sağlayan kısmı bloke edilmemelidir. Soba yakılan odalar sık sık havalandırılmalıdır. ·        Baca ve soba borusu bağlantısının uygun bir biçimde yapıldığından emin olunmalıdır. Soba kurarken fazla dirsek kullanımından kaçınılmalıdır. Zorunlu olmadıkça dirsek kullanılmamalıdır. ·        Bacalar dışarıya kaçak olmayacak şekilde bağlanmalıdır. Dışarıya kadar metal bir boru ile kaçak olmayacak şekilde gitmelidir. Bacaların ve boruların temiz ve tıkanıksız olduğunu garanti altına alınmalı. ·        Sık sık baca tepmesi oluyorsa baca deliğinin uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Rüzgâr yönüne göre yön değiştiren baca kapakları en uygunudur. ·       

Şofbenler standartlara uygun olmalı, oksijen yetersizliği olduğunda kendiliğinden sönen tipte olanlar seçilmelidir. En iyisi banyolarda bulunmaması mümkünse balkonlara ya da havadar mekânlara konulmalıdır. ·        Şofbenle ilgili bozukluklar yeterli eğitim görmüş teknik elemanlarca yapılmalıdır. ·        Banyo uygun bir şekilde havalandırılmalıdır. ·        Kapalı veya yarı kapalı garajlarda motorlu taşıtları uzun süre çalışır durumda bırakılmamalı. ·        Özellikle Lodoslu havalarda ölüm oranlarında artış gözlendiğinden dolayı bacalar standartlara uygun değilse soba yakılmamalı, yakılması zorunlu ise gece mutlaka söndürülmelidir. ·        Karbonmonoksit sensörleri kullanılmalı, karbon içeren yakıtların kullanıldığı odalara yerleştirilen bu cihazlar karbonmonoksit gazını algılar ve alarm devreye girer. Çıkardığı kuvvetli ses sayesinde ev içerisinde yaşayan kişilerin uyarılmasını sağlar. Odada korbonmonoksit gazı bulunduğu sürece müdahale edilmedikçe alarm devreden çıkmaz. Birçok ülkede bu tip sensorların kullanılması mecburi tutulmaktadır. Ölçümleri PPM cinsinden yapıp gösterenler tercih edilebilinir. Ömrü 5–6 yıl olan bu cihazların, elektrik kesintilerinde de çalışabilmesi pilli olanları tercih edilmelidir.

DOĞALGAZ KAÇAĞINA KARŞI EMNİYET SİSTEMLER/TEDBİRLERİ GAZ EMNİYET SİSTEMLERİ: GAZ ALARM CİHAZI GAZ KAÇAĞINI SESLİ/IŞIKLI HABER VEREREK UYARIR, GAZ YOĞUNLUĞU %0.2- 0.3’te ALARM VERİR (HAVADAKİ GAZ ORANI %5-15 OLDUĞUNDA PATLAR) GAZ ALARM CİHAZI GAZ AKIŞINI KESEBİLECEK SELONOİD VANA İLE BİRLİKTE KULLANILMALIDIR KAZAN DAİRESİNE, BORULARIN GEÇTİĞİ YERLERE, MUTFAK VEYA BANYO TAVANINA TAKILABİLİR. TERMİK EMNİYET ARMATÜRÜ YANGIN OLAYINDA KİMSENİN MÜDAHALESİNE GEREK KALMADAN DOĞALGAZ AKIŞINI KESER. SADECE DOĞALGAZA KARŞI DUYARLI VE SEÇİCİ GAZ ALARMI SEÇİNİZ. ELEKTRO KİMYASAL VEYA YARI İLETKEN ALGILAYICILI GAZ ALARM SİSTEMLERİ KULLANILABİLİR. KAÇAK TESTİNİ SABUN KÖPÜĞÜ İLE DEĞİL ÖZEL SOLÜS-YONLAR VEYA ELEKTRONİK GÖSTERGELİ DETEKTÖRLERLE YAPTIRINIZ.

GAZ KAÇAĞINDA GÜVENLİK KURALLARI GAZ OKUSU DUYARSANIZ VEYA GAZ ALARM CİHAZI UYARI YAPARSA; YANAN ALEVLERİ SÖNDÜRÜNÜZ. BÜTÜN KAPI ve PENCERELERİ AÇINIZ. DAİRE ve/veya APARTMAN ANA GAZ VANALARINI KAPATINIZ. KİBRİT/ÇAKMAK YAKMAYINIZ, SİGARA İÇMEYİNİZ. ELEKTRİK DÜĞMELERİ AÇMAYINIZ/KAPAMAYINIZ. ELEKTRİKLİ CİHAZLARI ÇALIŞTIRMAYINIZ. FİŞLERİ ÇEKMEYİN/TAKMAYINIZ. ZİLLERİ ÇALMAYINIZ. TELEFONLARI KULLANMAYINIZ. DOĞALGAZ ALO 187’Yİ ARAYINIZ İTFAİYEYE HABER VERİNİZ

KARBONMONOKSİT DEDEKTÖRLERİ ELEKTRİKLİ veya PİLLİ

BACALAR BACA TEMİZLENME ORANI %2 HER SENE BACAYI TEMİZLETİN ŞOFBEN/KOMBİNİN BAĞLI OLDUĞU BACAYA ASPİRATÖR BAĞLAMAYIN BACA ÜZERİNE TEL KAFES YAPTIRIN

Baca geri tepmesi 50 C ‘den Aşağı Soğuk hava Baca içi soğuk ise atık gazlar ve sıcaklık bacadan aşağıya yakma sistemine doğru ilerler

Bütün bacalar çatıdan en az 0.80 metre yüksekte olmalı Bacalar en yakın binadan en az 6 metre uzakta Olmalı Baca şapkası takılmalı

Bacaya rüzgar etkisi

SOBALAR Soba borusu bacaya fazla sokulmamalı Boru bacayı daraltmamalı

Soba / dirsek / boru eklem yerleri duman sızdırmamalı Eklem yerleri birbirine uygun geçirilmeli Baca ve Soba borusu bağlantısı uygun biçimde yapılmalı

Soba duvardan en az 50 / en çok 150 cm uzağa kurulmalı *Soba duvardan en az 50 / en çok 150 cm uzağa kurulmalı *Fazla dirsek ve borudan kaçınmalı *En fazla iki dirsek kullanılmalı *Duman borusu en kısa yoldan bacaya bağlanmalıdır. *Hafif bir eğimle yükselerek bağlanmalıdır. *Baca çapı konut cihazları için 13 cm olmalıdır

SOBANIN TEMİZLİĞİ Sobanın içi kullanılmadan önce mutlaka temizlenmeli Elektrik süpürgesi kullanmak en pratik yoldur

SOBANIN YAKILMASI Sobanın en fazla yarısı kömür ile doldurmalı Sobada tutuşturmayı mutlaka üstten yapmalı Sobayı alttan tutuşturduğumuzda kömürün içindeki uçucu maddeler yanmadan dışarı gider.

Soba tutuşuncaya kadar Sobanın alt ve üst deliklerini açık tutmalı

Soba tutuştuktan sonra Sobanın deliklerini kademeli olarak kapatmalı

Yanmakta olan sobaya Kesinlikle yeni kömür ilave etmeyin

Sobada Yakılmaması Gerekenler Lastik Plastik Boya Araba lastiği Asfalt Tıbbi atıklar Çöpler AŞIRI NEMLİ KÖMÜR VE ODUN KULLANMADAN ÖNCE KURUTULMALIDIR

Soba Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler Lodoslu / fırtınalı havada sobayı yakmayın Yatmadan önce sobayı söndürün Soba yanarken uyumayın Soba söndükten sonra içini iyice temizleyin Sobayı üstten yakın Soba borusuna çamaşır kurutmaya yönelik aksesuarlar takmayın Sık sık baca tepmesi oluyorsa baca deliği uygun olmayabilir Rüzgar yönüne göre yön değiştiren baca kapakları taktırın Bacaları ayda bir kez temizleyin

ŞOFBEN KAZALARI Elektrikle çalışanlar daha çok termostat arızası nedeniyle kazan patlamalarına sebep olmakta, hastalar sıcak su yanıkları ile karşılaşmaktadırlar LPG ve Doğalgaz ile çalışan şofbenler de bazen kazalara sebep olmaktadır. Ancak bu kazalar, ortamdaki oksijenin yanma sırasında tüketilmesine bağlıdır LPG ve Doğalgaz zehirli değildir ancak 6 m2 den küçük, iyi havalandırılmamış mekanlarda şofben kullanıldığında, ortamdaki oksijen süratle tükenmekte, kazazedeler bu yüzden kaybedilmektedir

Alınması Gereken Önlemler Şofbeni iyi çeken bir bacaya bağlayın 10 m3 den küçük mekanlarda kullanmayın Şofben / tüp arası hortum 125 cm den az olmalı Banyoya hava girişi olmalı Banyoyu içerden kilitlemeyin Koku hissettiğinizde şofbeni kullanmayın Banyodan uzun süre çıkmayan kişiyi kontrol edin Korsan tüp kullanmayın Gaz kaçağını kibrit ve çakmakla kontrol etmeyin

DOĞALGAZ MENFEZLERİ LPG yaklaşık 24 kat, Doğalgaz 10 kat hava tüketerek yanar. Dolayısıyla kapalı hacimlerde kısa süre sonra Oksijen tehlikeli seviyeye düşer. Banyo gibi küçük hacimlerde bu hız daha fazladır.

OCAKLAR Ocak bulunan mutfaklara hava menfezi takılmalı Ocak üstüne aspiratör takılmalı Ocak bulunan yer en az 12 m3 den küçük olmamalı Karbon monoksit sensörü takılmalı

KOMBİLER Hermetik kombi kullanın Kombi bulunan yerlere hava menfezi takılmalı Karbon monoksit sensörü takılmalı Bacalı cihazlara, yetkili servis çağrılarak bakım yaptırılmalı. Kombi takılacak yer en az 12 m3 olmalı Montajı servis yapmalı Baca bağlantısı sızdırmaz olmalıdır.

Kombi baca bağlantısı

TEŞEKKÜR EDERİZ