Prof. Dr. Yasemin Işıktaç ÇOCUK HUKUKU İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Aile Danışmanlığı Sertifika Programı Prof. Dr. Yasemin Işıktaç

ÇOCUK HUKUKU NEDİR? Çocuk hukuku devletçe tanınmış ve herkesçe uyulması yine devlet tarafından müeyyideye bağlanmış davranış kurallarını gösteren çocuğa özgü hukuk dalıdır.

KONUNUN ÇEKİCİLİĞİ Çocuk Hukuku hem kamu hem özel hukuk ile hem de uluslararası hukuk ile ilgilidir. Geniş kapsamlı sosyal bir bakışa gereksinim duyar.

KONUNUN ÇEKTİRİCİLİĞİ Çok sayıda hukuk alanı ile olan ilişkisi nedeniyle hem zevklidir hem de alanın kendi içinde taşıdığı zorluklar nedeniyle çektiricidir.

ÇOCUKLAR NİÇİN KORUNMALIDIR Bedensel, zihinsel, ekonomik ve sosyal açıdan en güçsüz ve bağımlı olanlar oldukları için korunmalıdırlar.

ÇOCUK HUKUKUNUN KAPSAMI 18 yaşından küçük çocuklara ilişkin hukuk kuralları uygulama ve öğretisi çocuk hukukunun kapsamını gösterir.

ÇOCUKLARIN ÖNEMLİ YAŞ BASAMAKLARI Doğum-18 yaş.(MK. 11.md., Ç.H.S. 1.md.) Doğumla çocuk hak ehliyeti kazanır. Ceninin doğum öncesi hak ehliyeti cmk. 8.md. çerçevesinde tartışılır, on haftaya kadar cenin kürtaja konu olabiliyor. 6 yaşında gündüzleri eğitici gösteri izleme izni elde edilir. (Umumi Hıfsısıhha K. 167.md.)

ÇOCUKLARIN ÖNEMLİ YAŞ BASAMAKLARI Beş yaşını doldurunca (60 ay) ilköğretim zorunluluğu başlar. 7-10 yaş arasında temyiz kudreti kazanır. (MK 16. md.) 12 yaşında ceza sorumluluğu ehliyeti başlar.(CK. 31.md.) 15 yaş ceza sorumluluğu açısından farklılıklar arz eder. (CK. 31.md.)

ÇOCUKLARIN ÖNEMLİ YAŞ BASAMAKLARI Tarihsel araştırmalar ekonomik ve sosyal koşullardaki değişimlerin büyüklüklerin yaşam koşullarını belirlediği gibi çocuklarınkini de belirlediğini göstermektedir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar ÇOCUK HUKUKU Prof. Dr. Emine Akyüz Çocuk Hukuku Kitabından Yararlanılmıştır. Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar ÇHS çocuğun ekonomik, sosyal ve kültürel haklarını birlikte değerlendirir. Çocuğun sözleşmeden doğan haklarından kişisel hakları ve özgürlükleri medeni hakkıdır. Kişi haklarının korunması amacıyla hazırlanan bildiri ve sözleşmeler medeni haklar konusunda bütünlük arz eder. İnsan Hakları Evrensel Bildirisi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar (ÇHS 8. Madde) Vatandaşlık, kimlik ve nüfus kaydı hakkı. Sözleşme çocuğun kimliğinin yok edilmesi yasaklar. Çocuk kimliğini oluşturan unsurlardan bir veya bir kaçından yoksun bırakılmışsa, devlet özel yardım ve koruma önlemleri almakla yükümlüdür. Kimliğin korunması, kimliğe yasa dışı müdahalenin önlenmesi hem de çocuğun soy bağı, nüfus kaydı vb. kayıtlarının usulünce tutulmasını içerir. Bu belgeler içinde bir takım haklara ulaşmada esas olan doğum belgesi ayrı bir öneme sahiptir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 2.(ÇHS madde 13) Çocuk düşüncesini serbestçe açıklama hakkına sahiptir. İfade özgürlüğü hakkı sözleşmenin 12. Madde ile de bağlantılıdır. Din ve vicdan özgürlüğü, dernek kurma özgürlüğü ve 17. Maddede yer alan çocuğun bilgilere ulaşma hakkı da bu kapsamda ele alınmalıdır.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 3. (ÇHS madde 14) Çocuk din ve vicdan özgürlüğüne sahiptir. Devletler, çocuğun düşünce, din ve vicdan özgürlüğü ile, bu konuda anne baba veya vasinin çocuğa yol gösterme hak ve ödevlerine saygı duyarlar.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 4.(ÇHS madde 16) Çocuğun özel yaşantısını ve iletişimini koruma hakkı vardır. Hiçbir çocuğun özel yaşantısına, aile, konut ve iletişimine keyfi ve haksız biçimde müdahale edilemez. Çocuğun özel yaşamı aile (geniş anlamda ele alınır, örneğin: koruyucu aile, yuva, bakımevi, yurt vb.) her türlü kurum (okul, tutuk evi, yurt vb.) tesis ve hizmet dahil olmak üzere her durumda korunmalıdır.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 5. (ÇHS madde 17) Çocuğun bilgi edinme ve zararlı yayınlara karşı korunma hakkı Devletlerden çocukların gelişmelerine zarar verecek bilgi ve materyalden, özellikle pornografiden korunması, çocuklar için gerekli önlemlerin alınması sözleşmeyle talep edilmektedir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 6.(ÇHS madde 19) Çocuğun her türlü şiddete karşı korunma hakkı Çocukların ana babalarının ya da başkalarının bakımında iken bedensel ve zihinsel şiddetin her türünden korunması gerekir. Bu madde sözleşmenin 37. Maddesi yer alan çocuğa işkence insanlık dışı muamele ve aşağılamaya ilişkin yasakla da bağlantılıdır. 37. Madde çocukların ömür boyu hapis ve idam cezasına karşı korunması hakkını da tanımıştır.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 7. (ÇHS madde 5) Çocuğun anne ve babası tarafından yetiştirilmesi hakkı Bu maddenin gereği yapılırken sözleşmenin 12. Ve 19. Maddelerde yer alan hususlar da göz önünde bulundurulmalıdır. Yani çocuğun görüşüne önem verme ilkesi ile burada sözü edilen yol göstericiliğin şiddet içermemesi ve küçük düşürücü nitelikte olmaması gerekir. Çocuğun anne ve babasından ayrılması yasağı da bu hakla ilgilidir. ÇHS’nin 9, 10 ve 11. Maddelerinde düzenlenmiştir. Ailenin imkanları çocuğu korumak için yeterli değilse çocuğun aile dışında ne şekilde korunacağı hususunda ÇHS’nin 20 ve 21. Maddesinde düzenlenmiştir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 8.Çocuğun ekonomik, sosyal ve kültürel hakları vardır. ÇHS madde 24’te yer alır. Taraf devletler “bebek ve çocuk ölümlerini azaltma, hastalıkla mücadele etme, eğitim hakkını gerçekleştirmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük sözleşmenin 4. Maddesi ile mevcut kaynakların elverdiği en ileri düzeyde yerine getirilecektir hükmünü getirmiştir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 9.(ÇHS madde 23) Engelli çocukların hakları özel olarak korunmalıdır. Engelli kavramı zihinsel ve bedensel engelleri kapsar. Eğitim, tıbbi bakım, rehabilitasyon ve katılım hakları açısından engelliler özel olarak gözetilir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 10. Çocuğun sosyal güvenlik ve uygun yaşama standartlarına sahip olma hakkı. ÇHS 26 ve 27. Maddelerde yer alır. 11. Çocuğun oyun, dinlenme, boş zamanlarını değerlendirme hakkı. ÇHS 31. Maddede düzenlenmiştir.

Çocuk Hakları Sözleşmesindeki Özel Durumdaki Çocukların Korunma Hakları Sığınmacı, azınlık ve yerli halklara mensup çocukların hakları özenle korunmalıdır. ÇHS. 22. ve 30.maddelerde yer alan bu koruma çocuğun şartları göz önünde tutularak eşitlik esasında uygun ve kültürel farklılığa saygı duyularak yerine getirilecektir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 2. Çocuğun ekonomik sömürüden korunma hakkı vardır.(ÇHS. 32.md.) Çocuklar, tehlikeli, eğitimine bedensel gelişimine engel olan zararlı işlerde çalıştırılamaz. Dünya Çalışma Örgütü’nün (ILO) asgari çalışma yaşı ve koşullarla ilgili standartlarını esas alan bir uygulama 1993 tarihli BM Çocuk hakları komisyonunca hükümetlere tavsiye edilmiştir.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 3. Çocuğun uyuşturucudan korunma hakkı vardır. (CHS 33.md.) Sağlık açısından zararlı ve alışkanlığa yol açabilecek alkol, sigara v.b. Her türlü maddeye karşı çocukların korunması gerekir. 4. Çocuğun cinsel sömürüden korunma hakkı ÇHS. 34’de yer alır. (Detayları kamu hukuku açısından incelenecektir. Burada sadece madde verilmiştir.)

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 5. Çocuğun kaçırılma, satılma ve fuhuştan korunma hakkı (ÇHS md.35) Çocukların satılmasını, köle olarak kullanılmasını, sakat bırakılarak dilencilik yaptırılmasını, organ kaçakçılığının mağduru olmasını önleyici tedbirler alınmalıdır. 6.Suça sürüklenmiş çocukların korunması(ÇHS md.45) Yasalara aykırı davranışta bulunup bir şekilde ceza almış çocukların toplumla yeniden bütünleşmesini sağlayacak tedbirler alınmalıdır.

Çocuk Hakları Sözleşmesinin Çocuğa Tanıdığı Haklar 7. Savaş ortamındaki Çocukların Korunması Başta Cenevre Sözleşmeleri olmak üzere uluslararası hukukun savaş haline ilişkin insan onurunu korumaya yönelik tüm hükümleri olmak üzere ÇHS 38.md. Savaş halinde çocukları özel olarak korunması hakkını tanımış ve devletleri bu konuda yükümlü kılmıştır.

ANAYASAMIZDA ÇOCUĞUN KORUNMASI

ANAYASADA ÇOCUK HAKLARI Çocuk haklarında ilk etkili maddenin Sosyal Devlet ilkesini içeren Anayasanın 2. maddesi olduğunu belirtebiliriz. İkinci önemli madde 41. maddedir. Buna göre Aile Türk toplumunun temelidir. Devlet ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ve uygulamasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır , teşkilatı kurar.

ANAYASADA ÇOCUK HAKLARI 61. md. “Devlet korunmaya muhtaç çocukları topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır.” 50. md. “Küçükler çalışma yaşamında özel olarak korunmalıdır.” 62. md. “Yabancı ülkelerde çalışan yurttaşların çocukları özel olarak korunmalıdır.” 141. md. “Küçükler ceza yargılamasında özel olarak korunmalıdır.”

Anayasada Çocuğun Korunması Anayasada çocuğun korunması hususu aile kapsamı içinde değerlendirilir ve uluslararası hukuka ilişkin bilgiler ile anayasa hukuku bir arada ele alınmalıdır. Anayasal asıl korunma ilgili yasalar çerçevesine bırakılmıştır.

Ailenin Çocuğun Korunması Açısından Önemi Anayasamızın 41. maddesi “Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzuru ve refahı ile özellikle ananın ve çocuğun korunması ve aile planlamasının öğretilmesi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır” hükmünü getirmiştir.

Anayasanın dışında şu yasalarda ailenin korunması ile ilgilidir. . Medeni Yasa . Ceza Yasası . 2828 s. Sosyal Hizmet ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu . 5490 s. Nüfus Hizmetleri Kanunu . 4320 s. Ailenin Korunmasına Dair Kanun . 4787 s. Aile Mahkemelerinin Kuruluşu, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun . Ayrıca 21.07.2003 tarih ve 2003/5960 sayılı TMK.nin velayet, vesayet ve Miras Hükümlerinin Uygulanmasına Dair Tüzük önemlidir.

Medeni Hukukta Çocuk Hakları

Medeni Hukukta Çocuk Hakları Bu başlık altında Ailenin çocuğun korunması açısından önemi Çocuk kavramı Çocuğun soybağı Anne ve baba arasındaki ilişkilerle, haklar görevler ve velayet, Çeşitli nedenlerle anne ve babanın velayeti altında bulunması çocukların vesayet hukuku aracılığıyla korunması anlatılacaktır.

Medeni Hukukta Çocuk AİLE TİPLERİ Dar anlamda Geniş anlamda En geniş anlamda (mk.124-281) (mk.335-363) (mk.367-369)

Medeni Hukukta Çocuk Dar anlamda aile kavramı sadece eşlerden oluşan birliği, geniş anlamda aile ise eş ve çocukları, en geniş anlamda aile ise eş ve çocukların yanı sıra kan bağı ve evlilik nedeniyle bağlı olan hısımlar, kayın hısımları , sözleşme ilişkisi nedeniyle aile ile birlikte yaşayan bahçıvan, hizmetçi gibi kişileri kapsar.

Medeni Hukukta Çocuk Çocuk açısından aile ile ilgili yapılacak değerlendirmeler medeni yasanın çocuktan ne anladığı ile bağlantılıdır. Türk hukukunda çocukluk kişiliğin kazanılması ile başlar. MK.: sağ ve tam doğmak koşulları aranır.(MK. 28Mmd.)

Medeni Hukukta Çocuk Tam doğum anne bedeninden tam olarak ayrılmaktır. Bu ayrılmada çocuk yaşar vaziyette olmalıdır. Acaba doğmadan önce çocuğun hakları var mıdır? Hukuken anne karnındaki çocuğa cenin denir. MK’ye göre çocuk sağ doğmak koşuluyla anne rahmine düştüğü andan başlayarak medeni haklardan yararlanır. Cenin sağ doğarsa mirasçı olur. (MK.582) Evlilik dışı doğumla da cenin adına doğumdan önce babalık davası açılabilir. (MK.303)

Medeni Kanunda Çocukluğun Sona Ermesi Çocukluk erginlikle sona erer. Erginlik belirli bir yaşın doldurulması ya da bu yaşın doldurulmasından önce, evlenme veya hakim kararıyla kazanılan olgunluktur.

MK. Md.11:Ergin sayılma halleri üçe ayrılır: Normal Erginlik MK. 18. yaşı erginlik olarak belirlemiştir. C.H.S’de18 yaş sınırdır. Evlenme İle Kazanılan Erginlik Yargı Kararıyla Kazanılan Erginlik Olağan hallerde 17 yaşı, olağanüstü hallerde 16. yaşta evlenilebilir. Bu durumda kişi ergin sayılır. 15 yaşını doldurmuş vasi veya velinin izni ve mahkeme kararı ile MK. 12, 462 ve 463 maddelerine göre erginlik kazanılabilir.

Medeni Kanuna Göre Çocuğun Ehliyetleri Hak ehliyeti: sağ ve tam doğum ile kazanılır. Sadece akıl hastalığı ve ayırt etme gücü yoksunluğunda hak ehliyeti sınırlandırılabilir. Fiil ehliyeti: fiil ehliyeti bir kişinin kendi fiilleriyle hak edinebilmesi ve borç altına girilebilmesidir. Fiil ehliyeti, hukuki işlem ehliyeti, dava ehliyeti ve hukuka aykırı fiillerden sorumlu tutabilme ehliyetlerini kapsar.

Fiil Ehliyetinin koşulları Ayırt etme gücüne sahip olmak(mk.13) Ergin olmak (18 yaşını doldurmuş olmak) Kısıtlı olmamak Ayırt etme gücüne sahip olmak(mk.13) -akıl hastalığı -akıl zayıflığı -sarhoşluk -diğer nedenler

Fiil ehliyeti bakımından çocukların ayrımı Sınırlı ehliyetsiz çocuklar(mk.16) ayırt etme güçleri olmalarına rağmen ergin değillerdir fakat bazı işlemleri yapabilirler Kendi başlarına yapabilecekleri a. Bağış ve benzeri karşılıksız kazanımlar b. Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar Yasal temsilcilerinin izniyle yapabilecekleri Tam ehliyetsiz çocuklar(mk.15) Ayırt etme gücüne sahip olmayanlardır

ÇOCUĞUN KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASI Kişilik, kişilerin doğumlarından ölümlerine kadar sahip oldukları temel değerlerin bütünüdür. Kişilik haklarının kapsamına şunlar girer; Kişinin yaşamı, sağlığı, bedensel ve ruhsal bütünlüğü Düşünsel faaliyetleri ve onuru, gizli alanı Resmi, adı, özel yaşamı Özgürlüğü ve ehliyetleri

ÇOCUĞUN KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASI Medeni hukuk açısından; Anne, baba ve çocuğun karşılıklı saygı gösterme yükümlülüğü (Mk. 322) Velayete ilişkin düzenlemeler (Mk. 339,340,346) Bunların dışında özel hukuk alanı açısından Mk. 23 ve 24 maddeleri üzerinde özel olarak durmak gerekir.

ÇOCUĞUN KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASI MEDENİ KANUN 23. MADDE “Kimse hak ve fiil ehliyetinden kısmen de olsa vazgeçemez özgürlüklerini devredemez veya onları hukuka ya da ahlaka aykırı biçimde sınırlayamaz.”

ÇOCUĞUN KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASI Kural olarak kişiliğe yapılan saldırı hukuka aykırıdır. Bu kuralın istisnası hukuka uygunluk nedenleridir. Yasalarda hukuka uygunluk nedeni açıkça sayılmıştır, genişletilemez. Zarar görenin rızası (Mk. 16) Daha üstün nitelikteki özel ve kamu yararının varlığı Kanunun verdiği yetkinin kullanılması Kişiliğe saldırı halinde Koruyucu Dava ve Tazminat Davası açılabilir.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI Çocuğun kötü muameleye karşı korunması: 1.Kötü muamele; maddi veya manevi zor kullanma gibi dolaysız ve açık eylemle, cinsel tacizde bulunma ve onur zedeleme gibi dolaylı ve kapalı eylemle ve ihmali eylemleri ile gerçekleşir. Bu eylemlerin hepsi ceza hukuku içerisindedir.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI Ceza kanunumuz çocuklara karşı işlenen ceza suçları özel olarak düzenlemiştir: - Çocuğun ırzına tecavüz - Çocuğun ırzına tasaddi - Çocuğa laf atma, sarkıntılık (CK. 77,103,104.) Ayrıca çocuğu kaçırma, terk etme, kimliğini gizleme ve çarpıtma, dövme ve hırpalamada suç sayılarak hükme bağlanmıştır.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI 3. - Çocuğa kötü muamele - Çocuğun fuhuşa yönelmesine sebep olma - Çocuğa laf atma sarkıntılık 4. Adam öldürme, müessir fiil ve kişiyi hürriyetten yoksun kılma suçları anne babalar tarafından çocuklara karşı işlenirse ceza ağırlaştırılır.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI Ailenin Korunması Yasası kapsamında çocuğa ve kadına uygulanan şiddet özel koruma engelleri ile önlenmeye çalışılmıştır. Basın yasası 33. md. İle çocukların korunması amacıyla on sekiz yaşında küçük suç faillerinin ve mağdurlarının kimliklerinin açıklanmasının yasaklanması da bir koruma tedbiridir. Haksız reklam ve uygulamalar açısından RTÜK yayın yasakları ile koruma yapmaktadır.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI B. Çocuğun Baştan Çıkarma Tehlikesine Karşı Korunması. Çocukları, silah, tütün, uyuşturucu madde içki gibi nesnelerden, terörü ve şiddeti övüp bunlardan tahrik eden yayınlardan ve açık saçık yayınlardan, içki içilen kumar oyanan, açık saçık gösteri ve fuhuş yapılan yerlerden de korumak gerekir. Bu koruma sanki çocuğun kendisine karşı korunması anlamına gelir.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI C. Suçlanan Çocuğun Sanık ve Hükümlü Olarak Korunması Sanık sandalyesinde bulunan veya hüküm giymiş olan çocuklar da özel ve ayrıcalıklı bir rejimi tabii tutulur. Eğiterek topluma yeniden kazandırma yöntemi tercih edilir.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI Çocuklar çocuk mahkemelerinde yargılanır. 1979 yılında özel ceza mahkemeleri kanunu çıkarılmıştır. Çocuk mahkemesi yargıçları en 30 yaşında, çocuk sahibi olan yargıçlardan oluşur. Yargılama hızlı gizli ve basit usulde yapılır. Çocuk hakkında kural olarak tutuklama kararı verilmez.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI Duruşmalar gizli yapılır, hüküm gizli bildirilir. Yargılamaya ilişkin yayın yapılamaz. Yargılamada özel uzmanlardan yardım alınır. 18 yaşından küçükler cezalarını özel ıslah evlerinde çekerler. Özel kurum bulunmayan yerlerde çocuklar için özel bölümler yapılır.

KAMU HUKUKUNDA ÇOCUĞUN KORUNMASI Çocuklar hakkında verilmiş para cezaları hapis cezasına çevrilmez Cezanın ertelenmesi yolları aranır. Cezanın adli sicilden silme uygulaması çocuklar için daha kısa tutulur. Ceza kanunu açısından cenine karşı işlenen suçlar da özel olarak düzenlenmiştir. (CK madde 99-101. Çocuk düşürme, düşürtme, kısırlaştırma)