TÜRKİYE TOPRAKLARI VERİMLİLİK DURUMU Prof. Dr TÜRKİYE TOPRAKLARI VERİMLİLİK DURUMU Prof. Dr. Orhan DOĞAN ÇEM Genel Müdürlüğü

TÜRKİYE TOPRAKLARI VERİMLİLİK ENVANTER (TOVEP) PROJESİ (1982-1991) BU SUNUMUN BİR KISMI Dr. FİKRET EYÜPOĞLU’NUN ÇALIŞMASINDAN ÜRETİLMİŞTİR. TOPRAKSU VE KÖYHİZMETLER TÜRKİYE TOPRAKLARI VERİMLİLİK ENVANTER (TOVEP) PROJESİ (1982-1991)

Örnek sayısı : 243 453 paçal Örnek alımı : 0-20 cm derinlikten,5/km² bir paçal, V.,VI.,VII. ‘dan 10 km²’de bir paçal Analizler : Bünye, pH, Toplam tuz, Organik madde, Kireç,Yarayışlı potasyum, Yarayışlı Fosfor

SATÜRASYON DURUMUNA GÖRE TOPRAK BÜNYESİ <% 30 Kumlu 1 074 367 ha (% 3.27) % 30 – 50 Tınlı 16 566 568 ha (% 50.49) % 50 – 70 Killitınlı 13 599 421 ha (% 41.44) % 70 – 110 Killi 1 556 953 ha (% 4.74) >% 11 Ağır Killi 16 22 ha (% 0.05) (Eyüpoğlu, F 1999)

TOPRAK REAKSİYONU SINIFLAMASI <4. 5. Kuvvetli asit 113 773 ha (% 0 TOPRAK REAKSİYONU SINIFLAMASI <4.5 Kuvvetli asit 113 773 ha (% 0.35) 4.5 – 5.5 Orta asit 540 491 ha (% 1.65) 5.5 – 6.5 Hafif asit 1 760 134 ha (%5.36) 6.5 – 7.5 Nötr 9 769 980 ha (% 29.80) 7.5 – 8.5 Hafif alkali 20 345 796 ha (% 62 ) >8.5 Kuvvetli alkali 256 366 ha (% 0.78 )

TUZLULUK SINIFLAMASI <% 0. 15. Tuzsuz 31 339 661 ha % 95. 51 % 0 TUZLULUK SINIFLAMASI <% 0.15 Tuzsuz 31 339 661 ha % 95.51 % 0.15 – 0.35 Hafif Tuzlu 1 163 222 ha % 3.54 % 0.35 – 0.65 Orta Tuzlu 219 491 ha % 0.67 >% 0.65 Çok Tuzlu 34 509 ha % 0.28

ORGANİK MADDE SINIFLAMASI < 1. Çok az 7 043 549 ha % 21. 47 % 1-2 ORGANİK MADDE SINIFLAMASI < 1 Çok az 7 043 549 ha % 21.47 % 1-2 Az 14 366 661 ha % 43.78 % 2-3 Orta 7 423 594 ha % 22.62 % 3-4 İyi 2 485 103 ha % 7.57 >% 4 Yüksek 1 494 632 ha % 4.55

KİREÇ (CaCO3) SINIFLAMASI <% 1. Az Kireçli 7 574 583 ha % 23 KİREÇ (CaCO3) SINIFLAMASI <% 1 Az Kireçli 7 574 583 ha % 23.08 % 1-5 Kireçli 6 004 142 ha % 18.30 % 5-15 Orta Kireçli 8 247 811 ha % 25.14 %15-25 Fazla Kireçli 5 463 641 ha %16.65 >% 25 Çok Fazla Kireçli 5 523 361 ha % 16 83 YARAYIŞLI POTASYUM SINIFLAMASI < 20 kg/K2O/da Az 864 742 ha % 2.64 20-30 kg/K2O/da Orta 1 362 205 ha % 4.15 30-40 kg/K2O/da Yeterli 1 915 307 ha % 5.84 > 40 Yüksek 28 671 285 ha % 87.38

YARAYIŞLI FOSFOR SINIFLAMASI (Ha) < 3 kg P2O5/da YARAYIŞLI FOSFOR SINIFLAMASI (Ha) < 3 kg P2O5/da Çok az 9 686 339 % 29.52 3-6 kg P2O5/da Az 9 359 908 % 28.52 6-9 kg P2O5/da Orta 5 572 504 % 16.98 9-12 kg P2O5/da Yüksek 3 055 217 % 9.31 >12 kg P2O5/da Çok Yüksek 5 139 574 % 15.66 (Eyüpoğlu, F 1999)

Orta kuzey:Ankara, Bilecik, Bolu, Çankırı, Çorum, Eskişehir, Kütahya, Uşak, Yozgat Ege:Aydın, Balıkesir, Burdur, Çanakkale, Denizli, İzmir, Isparta, Manisa, Muğla Marmara:Bursa, Edirne, İstanbul, Kırklareli, Kocaeli, Sakarya, Tekirdağ Akdeniz:Adana, Antalya, Gaziantep, Hatay, İçel, Kahramanmaraş Kuzeydoğu:Ağrı, Artvin, Erzincan, Erzurum, Kars Güneydoğu:Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Van Karadeniz:Giresun, Gümüşhane, Kastamonu, Ordu, Rize, Samsun, Sinop, Trabzon, Zonguldak Orta Doğu:Adıyaman, Amasya, Elazığ, Malatya, Sivas, Tokat, Tunceli Orta Güney:Afyon, Kayseri, Konya, Nevşehir, Niğde (Eyüpoğlu, F 1999)

Şekil 1 : Kumlu bünyeli toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 2 : Tınlı bünyeli toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 3 : Killi tınlı bünyeli toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 4: Killi bünyeli toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 5: Ağır killi bünyeli toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 6: Türkiye toprakların bünye dağılımının genel yapısı

Şekil 7: Kuvvetli asit (pH < 4 Şekil 7: Kuvvetli asit (pH < 4.5) reaksiyonlu toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 8: Orta asit (pH = 4.5 – 5.5 ) reaksiyonlu toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 9: Hafif asit (pH = 5. 5 – 6 Şekil 9: Hafif asit (pH = 5.5 – 6.5 ) reaksiyonlu toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 10: Nötr (pH = 6.5 – 7.5 ) reaksiyonlu toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 11: Hafif alkali (pH = 7. 5 – 8 Şekil 11: Hafif alkali (pH = 7.5 – 8.5 ) reaksiyonlu toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 12: Kuvvetli alkali (pH > 8 Şekil 12: Kuvvetli alkali (pH > 8.5 ) reaksiyonlu toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 13: Türkiye Topraklarının pH dağılımı

Şekil 14: Organik madde kapsamı çok az (< %1) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 15: Organik madde kapsamı az ( %1-2) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 16: Organik madde kapsamı orta ( % 2-3) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 17: Organik madde kapsamı iyi ( % 3- 4) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 18: Organik madde kapsamı yüksek (>% 4) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 19: Türkiye topraklarının organik madde dağılımı

Şekil 20: Az kireçli (< % 1) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 21: Kireçli ( % 1- 5) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 22: Orta kireçli ( % 5-15) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 23: Fazla kireçli ( % 15-25) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 24: Çok fazla kireçli ( > % 25) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 25: Türkiye topraklarının kireç dağılımı

Şekil 26: Tuzsuz ( < % 0.15) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 27: Hafif tuzlu ( % 0.15-0.35) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 28: Orta tuzlu ( % 0.35-0.65) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 29: Çok tuzlu ( >% 0 Şekil 29: Çok tuzlu ( >% 0.65) toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 30: Türkiye topraklarının toplam tuz dağılımı

Şekil 31: Potasyum kapsamı az (< 20 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 32: Potasyum kapsamı orta ( 20-30 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 33: Potasyum kapsamı yeter ( 30-40 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 34: Potasyum kapsamı yüksek ( >40 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 35: Türkiye topraklarının potasyum dağılımı

Şekil 36: Fosfor kapsamı çok az ( < 3 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 37: Fosfor kapsamı az ( 3-6 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 38: Fosfor kapsamı orta ( 6-9 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 39: Fosfor kapsamı yüksek ( 9-12 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 40: Fosfor kapsamı çok yüksek (>12 kg/da) olan toprakların farklı tarım bölgelerinde kapladığı oransal alan

Şekil 41: Türkiye topraklarının yarayışlı fosfor dağılımı

Sonuç ve öneriler

TOPRAK BÜNYESİ Topraklarımızın % 92 ‘si tınlı ve killi tınlı bünyededir.Tarıma uygun ve uyguna yakın. Potansiyel verim alımına uygun. Sulama projelerinde ,alet uygulamalarında,ekipman üretim ve alımlarında bu özellik dikkate alınmalıdır.

Bünye-Toprak üretkenlik ilişkisi % Üst toprak bünyesi Alt toprak bünyesi Kum Kumlu- tın Tın Killi tın Kil ve siltlikil Kum 50 55 65 60 55 Kumlu-tın 60 70 80 75 65 Tın 70 80 95 90 75 Killi-tın 70 80 90 90 75 Kil ve Siltli-kil 65 70 80 80 70 Toprakta çakıl varsa üretkenlik derecesi düşürülür.

TOPRAK REAKSİYONU (pH) Topraklarımızın % 62’si (20 345 796 ha) hafif alkali, % 29,9 ‘u ( 9 769 980 ha) nötr reaksiyondadır. Yüksek pH göreceli olarak üretimi azaltır.Demir, çinko noksanlığı yaratabilir.Gübrelemede fizyolojik asit karakteri gösteren azot kaynağı olarak NH⁺4 içeren gübreler kullanılmalıdır. (Eyüpoğlu, F 1999)

TOPRAK ORGANİK MADDE İÇERİĞİ Topraklarımızın % 43.8’ i ( 14 366 661 ha) Organik madde yönünden AZ, % 12.1’i (tarım yönünden ideal organik madde içerir. Organik kalıntıların ayrışmasından sonra kalan toprak organik maddesine HUMUS denir. Verimlilik, organik maddeye (Humus) bağlıdır. Toprakların organik maddelerini arttırıcı amenajman tedbirlerine başvurulmalıdır. Bu tedbirler: münavebe, yeşil gübreleme, çiftlik gübresinin kullanılması, anızın yakılmaması, münavebede baklagillere yer verilmesi uygun tarımsal işlemler. Vb.

TOPRAKLARIN KİREÇ İÇERİĞİ Toprakların % 58.6’ u (19 234 813 ha) kireçlidir. Kireç tarımsal üretimi kısıtlar. Başta demir ve çinko olmak üzere iz element noksanlığı görülür. Fosforlu gübrelerin etkinliğinin arttırılması için suda çözünür formlar kullanılmasında yarar vardır. Aktif kirecin fazlalığı kloroza neden olur.

TOPRAKLARIN TUZ İÇERİĞİ Toprakların % 95.5’ i(31 339 661 ha) tuzsuz. Bitkisel üretimi azaltan hatta engelleyenönemli bir etmendir. Tuzluluğu önlemek ıslah etmekten daha ekonomiktir. Tuz Na ile birlikte olduğunda büyük sorun oluşturur.Yeterli drenaj tuzlanmayı önler. Sulama projeleri drenaj projeleriyle birlikte uygulanmalıdır. Tuzlu topraklar iyi bir drenaj ve jips uygulaması ile ıslah edilebilir.

TOPRAKLARIN POTASYUM İÇERİĞİ Toprakların 93.2’i potasyum yönünden zengin-yeterli konumdadır. Yalnızca toprakların % 6.8 ‘i (2 226 947 ha) potasyumlu gübreye ihtiyaç duyar.

TOPRAKLARIN FOSFOR İÇERİĞİ Topraklarımızın % 25’i yeterli düzeyde fosfor içerir. Topraklarımızın % 58’i fosforca yetersiz düzeydedir. Fosforlu gübreleme gereklidir. Toprak analizlerine göre ihtiyaç belirlenmelidir. A uygulamaları çevre sağlığı açısından önemlidir.zotlu ve fosforlu ticaret gübreleri yerine Rhizobium ve Mikoriza uygulanabilir. (

DERİNLİK TOPRAK ÜRETKENLİĞİ İLİŞKİSİ Bitki köklerince kullanılan Oransal üretkenlik Toprak derinliği (cm ) % 30 35 60 60 90 75 120 85 150 95 180 100

EĞİM – TOPRAK ÜRETGENLİĞİ İLİŞKİSİ EĞİ M % ORANSAL ÜRETKENLİK ( % ) ---------------------------- Erozyona dayanıklı Erozyona dayanıksız 0-1 100 95 1-3 90 75 3-5 80 50 5-8 60 30 8-12 40 10