5. BileŞikler ve Formülleri Hiçbir şey hatırlamıyorum. Ben kimim? Nasıl oluştum? Biz oluşturduk seni. Nasıl olur? Ben size hiç benzemiyorum, hatta siz de birbirinize hiç benzemiyorsunuz.

Farklı element atomları uygun flartlarda bir araya geldiğinde yeni maddeler oluşur. Bu yeni maddeleri oluşturan atomlar arasında kimyasal bağ bulunmaktadır. Farklı elementlere ait atomların belirli oranlarda bir araya gelerek bağ yapmasıyla oluşan yeni ve saf maddeye bileşik denir. Etkinlikte klor molekülünü oluşturan atomlar birbirinden ayrılarak sodyum atomlarıyla bir araya gelmiştir. Böylece yeni madde oluşmuştur. Bileşikler, kendilerini oluşturan elementlerden tamamen farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahiptir. Örneğin, yemek tuzu kendisini oluşturan sodyum ve klor elementlerinden tamamen farklı özelliktedir. Sodyum elementi sadece sodyum atomlarından oluşur, gümüş rengindedir ve bıçakla kesilebilecek kadar da yumuşaktır. Sadece klor moleküllerinden oluşan klor elementi ise sarı yeşil renkli zehirli bir gazdır. Sodyum ve klorun oluşturduğu sodyum klorür bileşiği ise şeffaf, kat› ve ufalanabilen özelliklere sahip olan ve hayatımızın temel ihtiyaç maddelerinden birini oluflturan yemek tuzudur.

Yeni madde olufltu¤unda, oluflan bileflikler moleküler yapıda olabilecekleri gibi, moleküler yap›da olmayabilirler de. Bileşikler moleküllerden oluşmuşsa bu moleküllerdeki atomlar arasında kovalent bağ vardır. Örneğin, su, su moleküllerinden oluşmaktadır ve suyu oluşturan hidrojen ve oksijen atomları arasında kovalent ba¤ vardır. Suda olduğu gibi bileşikler moleküllerden meydana geliyorsa bu tür bileşikler molekül yapılı bileşik olarak adlandırılır. Yandaki çizelgede günlük hayatta sıkça karşılaştığımız molekül yapılı bileşiklere yer verilmiştir. Bileşiklerin hepsinin moleküler yapıda olmayabilece¤ini de ö¤renmifltik. Aşa¤ıda verilen modelleri incelediğimizde, bu bileşiklerde moleküllerin bulunmadığını, iyonların düzenli bir yığın oluşturarak bileşiği meydana getirdi¤ini fark ederiz. Örneğin, oksijen ve kalsiyum iyonları düzenli bir örgü oluşturarak kalsiyum oksit bileşiğini meydana getirir. Bu bileflik, kireç tafl›nda ve baz› mermer çeflitlerinde bulunmaktad›r. Benzer şekilde sodyum iyodür bileşiği de sodyum ve iyot iyonlarının meydana getirdi¤i örgüden oluşur. Bu bileşik, tıp alanında hastal›klar›n teflhisinde ve baz› hastal›klar›n tedavisinde ilaç olarak kullan›lmaktad›r.

Formül: CaO Formül: NaI Ca² ⁺ O² ̄ Na ⁺ I ̄ Moleküler yapıda olmayan bileşikleri oluşturan atomlar arasında iyonik bağ vardır. Bu tür bileflikler iyonik yap›l› bileflik olarak adland›r›l›r. Örneğin, kalsiyum oksit bileşiğinde kalsiyum ve oksijen iyonları arasında, sodyum iyodür bileşiğinde ise iyot ve sodyum iyonları arasında iyonik bağ bulunmaktadır. ‹yonların bağ yapması sonucunda oluşan bileşikler, iyonik bileşik olarak adlandırılır. Biz de 15. Etkinlik’te elementlerin oluşturabileceği iyonik bileşi¤in formülünü yazarak adland›rabilir miyiz?

Bileşikler içerdikleri elementlere göre adlandırılır Bileşikler içerdikleri elementlere göre adlandırılır. Bileşikleri formüllerle göstermek için element sembollerini kullanırız. Her bileşik kaç element içeriyorsa o kadar sayıda element sembolü formülde yer alır. Şekildeki karbon dioksit bileşiğinin modelini inceleyelim O Karbon atomu C O Oksijen atomu Oksijen atomu Modele baktığımızda bu molekülün karbon ve oksijen elementlerinden oluştuğunu fark ederiz. Modelde iki oksijen atomu ve bir karbon atomu yer almaktadır. Bu sebeple bileşiğin formülünü yazarken bileşiği oluşturan en küçük birimin içerdiği elementlerin sembolleri ve atom sayısı belirtilir. ‹ncelediğimiz modeldeki karbon dioksit molekülü “CO2” formülü ile gösterilir. Bu formül bize bir tane karbon (C) atomu ile iki tane oksijen (O) atomunun bir araya gelerek karbon dioksit (CO2) bilefli¤ini oluflturdu¤unu göstermektedir. Bileşiklerin formüllerine bakarak bu moleküllerin hangi elementlerden oluştuğunu ve kaç atom içerdiğini anlayabiliriz.