HARİTALARDA YÜZEY ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ

Yer şekilleri, haritaya geçirilirken izdüşümleri alınır Yer şekilleri, haritaya geçirilirken izdüşümleri alınır. Bu nedenle haritalarda kabartı ve çukurluklar gösterilemez. Yer şekillerini gösteren haritalarda, haritada hesaplanan alan ( İzdüşüm Alan ) , gerçek alandan az olur. Aradaki bu fark düz alanlarda daha az engebeli alanlarda daha çoktur. Örneğin; ülkemizin izdüşüm alanı yaklaşık 780.000 km² , gerçek alanı ise 815.000 km²dir. Aradaki bu farkın nedeni yer şekillerinin engebeli olması ve haritaların bu engebeyi yansıtamamasıdır. Haritalarda yer şekillerinin yükselti ve eğim gibi fiziki özelliklerini göstermek için bazı çizim yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemlerin başlıcaları; izohips, renklendirme , kabartma , tarama ve gölgelendirme yöntemleridir. Harita çizimi yapılırken kullanış amacına en uygun çizim yöntemi seçilir.

1. RENKLENDİRME YÖNTEMİ Haritalarda yükselti ve derinlik basamakları farklı renklerde boyanır. Renkler doğrudan yeryüzü şekillerini göstermez. Ancak harita üzerinde farklı yeryüzü şekillerinin daha kolay seçilmesini sağlar. Örneğin ; bütün ovalar yeşil renk ile gösterilmez. Sadece 0 – 500 metre arasındaki ovalar yeşil ile gösterilir. Fiziki haritalarda yükseltiler genellikle , yeşil , sarı ve kahverenginin çeşitli tonları , derinlikler ise açıktan koyuya mavi rengin tonları ile gösterilir. 0 – 200 metre arası koyu yeşil , 200 – 500 metre arası açık yeşil , 500 – 1000 metre arası sarı , 1000 – 1500 metre arası turuncu veya açık kahverengi , 1500 – 2000 metre arası kahverengi , 2000 metrenin üzeri kahverenginin koyulaşan tonlarıyla gösterilir. Kalıcı kar ve buzullar beyaz renkle gösterilir. Denizlerde ise 0 – 200 metre arası derinlikteki yerler açık mavi , 200 – 500 metre arası mavi , 500 metreden daha derin yerler ise giderek koyulaşan mavi ile gösterilir.

1. RENKLENDİRME YÖNTEMİ Türkiye fiziki haritasında yeşil rengin en çok olduğu bölge yükseltinin en az olduğu Marmara Bölgesi , kahverenginin en çok olduğu bölge yükseltinin en çok olduğu Doğu Anadolu Bölgesidir. Dünya fiziki haritalarında en çok kullanılan renk mavidir. Çünkü dünyanın 3/4’ü sularla kaplıdır. En fazla beyaz renk buzullarla kaplı olan Antarktika kıtasındadır.

RENKLENDİRME YÖNTEMİ

2. KABARTMA YÖNTEMİ Kabartma yöntemi ile yapılan haritalarda , yer şekilleri ( yükselti ve çukurluklar ) belli oranda ölçekli olarak küçültülüp maket şeklinde kabartılarak gösterilir. Bu haritalarda yatay mesafeyi gösteren ölçek yanında dikey mesafeyi gösteren ikinci bir ölçek vardır. Yer şekilleri üç boyutlu ve gerçeğe en yakın olarak bu yöntemle gösterilir, ancak bu yöntemle çizilen haritaların yapımı, maliyeti ve taşınması zor olduğu için yaygın olarak kullanılmaz.

KABARTMA YÖNTEMİ

3.TARAMA YÖNTEMİ Bu yöntemde eğim değerleri eğim yönünde çizilen farklı boylardaki çizgilerle gösterilir. Tarama yöntemi ile yapılan haritalarda , yer şekilleri kısa , kalın , sık ya da ince , uzun , seyrek çizgilerle taranmış olarak gösterilir. Eğim arttıkça taramaların boyları kısalır , sıklaşır ve kalınlığı artar. Eğimin az olduğu yerlerde ise taramalar uzar, seyrekleşir ve incelir. ( Çizgilerin uzunlukları ile eğim ters orantılıdır. Eğim arttıkça çizgilerin boyları kısalır , kalınlıkları artar. ) Taramanın yapılmadığı yerler ise düzlükleri göstermektedir. Çizgilerin uzanış doğrultusu eğim yönünü gösterir. Tarama yöntemi ile harita yapımının zor olması , yükselti , eğim bulma gibi hesaplamaların yapılamaması gibi nedenlerden dolayı bu yöntem günümüzde kullanılmamaktadır. Bu haritalarda engebeli alanlar taramalar çok sıkışık ve kalın olduğu için karanlıkta kalmakta , yükselti tam olarak belirlenememektedir. Bu yöntemle çizilen haritalar yüzey şekilleri hakkında genel bir fikir verir.

3.TARAMA YÖNTEMİ

4. GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ Güneş ışınlarının 45 derecelik açı ile geldiği düşünülerek karanlıkta kalan yerlerin koyu , aydınlık yerlerin ise açık renklerle ifade edildiği haritalardır. Bu yöntemde gölgelerin açık veya koyu oluşu arazinin eğimi hakkında bilgi verir. Gölgelerin koyulaştığı yerlerde eğim azalır. Bu metotla daha çok dağların uzanışı gösterilir. İlk bakışta engebeli yerlerin dikkati çekmesi sağlanır. Bu yöntemde yükselti basamakları bulunmadığından , yükseltileri tespit etmek ve profil ( yer şekillerinin yandan görünüşü ) çıkarmak olanaksızdır. Bu nedenle izohips ve renklendirme yöntemleriyle çizilen fiziki haritalarda yer şekillerinin daha canlı görünmesini sağladığı için yardımcı bir yöntem olarak uygulanır.

GÖLGELENDİRME YÖNTEMİ

5.İZOHİPS (EŞ YÜKSELTİ EĞRİSİ ) YÖNTEMİ Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğriye Eş yükselti ( izohips ) eğrisi , aynı derinlikteki noktaları birleştiren eğriye Eş derinlik ( izobat ) eğrisi denir. Bu yöntemde aynı yükselti veya derinlikte bulunan noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan iç içe kapalı eğriler kullanılır. İzohips eğrilerinin sayılarına ve eğriler arasındaki mesafeye bakarak yer şekillerinin yüksekliği ve eğimi hakkında bilgi sahibi olunabilir. Kıyı çizgisi ( 0 metre ) , izohips ve izobat eğrilerinin birleşme ( başlama ) noktalarıdır. İzohips yöntemiyle çizilen haritalar topoğrafya haritalarıdır. Yer şekillerinin gösteriminde en çok kullanılan yöntem izohips yöntemidir. Bu yöntemle çizilmiş haritaların kullanımını kolaylaştırmak için belirli yükseltiler farklı renklerle gösterilir.

İzohipsler genellikle iç içe çizilen kapalı eğrilerdir İzohipsler genellikle iç içe çizilen kapalı eğrilerdir. Aynı eşyükselti eğrisi üzerinde bulunan bütün noktaların yükselti değerleri aynıdır.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ İzohipsler birbirlerini kesmezler. Ancak eğimin çok dik (90° ye yakın) olduğu yerlerde çakışacak kadar yakın geçerler. (Falez, yar, çağlayan)

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Deniz seviyesini gösteren kıyı çizgisi O m. yükselti değerine sahiptir. Çizilebilecek bütün izohips haritalarında kıyı çizgisinin değeri hep aynıdır, değişmez. Kıyı Çizgisi = 0 m

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ ● + sembolleri bir izohips haritasında ya bir dağın en yüksek yerini veya bir çukurluğun en derin yerini gösterir. (nokta daha sıklıkla kullanılır)

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ İzohips sayısı arttıkça, yükselti değeri artar. Izohips eğrilerin sıklaştığı yerlerde eğim artar, seyrekleştiği yerlerde ise eğim azalır. Eğimin fazla olduğu yerlerde yol kısadır. Akarsuların enerji potansiyelleri, akış hızları, aşındırma gücü fazladır. Kıyı derinliği fazladır, Kıta sahanlığı dardır.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ İzohipsleri kesen kalın çizgiler daimi akarsudur. İzohipsleri kesen kesik çizgiler mevsimlik akarsudur.(Kuru Dere) İzohips eğrileri akarsuları kaynağın yönünde çıkıntı yaparak keserler. Bu durum akarsuyun akış yönünü bulmayı kolaylaştırır. (İzohipsleri ters v şeklinde keserler)

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Çevrelerine göre çukurda kalan yerler ( ) sembolü ile gösterilir.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Bir izohips eğrisi üzerinde yer alan bütün noktaların yükselti değerleri aynı iken, iki izohips arasında kalan noktaların yükselti değerleri, bir üst ve bir alt izohips değerleri arasındadır. İki izohips arasındaki yükselti farkına izohips aralığı (eküidistans) denir. İzohips aralığı yükselti farkının aralık sayısına bölünmesi ile bulunur. Toplam izohips eğri sayısı ile izohips aralığının çarpımı toplam yüksekliği verir. Bir izohips haritasında kullanılan izohipsin aralık değeri haritanın her yerinde aynıdır, değişmez.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Birbirlerini çevirmeyen komşu iki izohipsin yükselti değerleri aynıdır.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Izohipslerin karalar üzerinde birbirine teğet geçmesi o yerde eğimin 90° olduğunu gösterir. Karalar üzerindeki böyle yerlere "Yar" veya "Uçurum" denir. Kıyı çizgisinin karaya doğru girinti yapması ‘’Haliç’’ i gösterir.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Bir akarsuyun iki tarafındaki izohipslerin yükselti değerleri aynıdır.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Vadilerin bulunduğu yerlerde izohipsler ters "V" şeklini alırlar. Vadilerin bulunduğu yerlerde izohipsler kaynak tarafına doğru girinti yaparlar. Akarsuyun denize döküldüğü kıyıda kıyının denize doğru üçgen şeklini aldığı yerler DELTA adını alır.

İZOHİPSLERİN ÖZELLİKLERİ Karşılıklı değerlerin eşit olduğu izohips aralığına "BOYUN" denir

Profil Çıkarma Fiziki haritalarda tepeden baktığımız yüzey şekillerinin yandan görünüşüdür