KALİTE EKONOMİSİ T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ   1970 T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ Endüstri Mühendisliği Bölümü KALİTE EKONOMİSİ Prof. Dr. Nimetullah BURNAK Prof. Dr. A. Sermet ANAGÜN

SUNUŞ TANIMLAR GELİŞİM KALİTE MALİYETİ BİLEŞENLERİ - Önleme Maliyetleri - Ölçme-Değerlendirme Maliyetleri - Başarısızlık Maliyetleri KALİTE MALİYETLERİNİN ANALİZİ SONUÇ

MALİYETLER Muhasebe sistemlerinde maliyetler: Yatırım maliyetleri : Fabrika binası, makine ve teçhizat için yapılan yatırımların maliyetidir. Amortisman, faiz vb maliyetler toplamından oluşur. Faaliyet maliyetleri : Üretimin gerçekleşmesi için sürdürülen faaliyetlerin meydana getirdiği maliyetlerdir. Doğrudan işçilik, doğrudan malzeme ve doğrudan olmayan maliyet unsurlarının toplamıdır.

Kalite Maliyet Merkezleri Mühendislik : Tasarım, model hataları; Satınalma : bozuk mal hataları; İmalat : Iskarta, yeniden işleme; Kontrol : Sistem, muayene, deney hataları; Satış, Servis : Garanti, nakliye, depolama, servis harcamaları.

Kalite Maliyetleri Yatırım Maliyetleri : Laboratuar, ölçme, kontrol cihazları, bina ve ilgili tesisata yapılan harcamaların faiz, amortisman ve fırsat maliyetidir. Faaliyet Maliyetleri : 2.1 Önleme Maliyetleri, 2.2 Ölçme-Değerlendirme Maliyetleri, 2.3 Başarısızlık Maliyetleri.

Tasarım kalitesinin Uygunluk geliştirilmesi kalitesinin Algılanan Yüksek Düşük imalat yüksek fiyat ve servis değer maliyeti Pazar payının Gelir artışı Artması Yüksek karlılık

Tasarım kalitesi ekonomisi Ürünler, kuruluşun hedeflerine uyumlu olarak, belirli bir sınıf müşteriyi dikkate alarak tasarlanır. Tasarım kalitesi kısmen stratejik pazarlama kararlarına bağlıdır. Tasarım kalitesi arttıkça ve üretimde yeni malzemeler ve yöntemler kullanıldıkça, ürünün Pazar değeri de azalan oranlarda artar.

Tasarım kalitesinde ekonomik ödünleşme Eniyi tasarım kalitesi düzeyi : Marjinal değer = Marjinal maliyet Maliyet, Değer Maliyet Değer Eniyi Tasarım kalitesi

Belirtilen teori çekici görünse de, uygulamada zorluklar vardır: Uygulamada her iki maliyet ve değer eğrilerinin değerlendirilmesi zordur, Tasarım kalitesinin, özellikle tek bir ölçüt ile sayısal ifadesi zordur. Karmaşık tüketici davranışları katılamaz.

Uygunluk kalitesi ekonomisi Bir üretim sürecinde müşterinin beklediği düzeyde ürünü üretebilmek için; üretim öncesi, üretim sürecinde ve üretim sonrasında kalite güvencesi yaratabilmek için yapılan faaliyetlerin maliyeti bu başlık altında ele alınır.

İşletmeler, içinde faaliyet gösterdikleri ekonomik sistem ne olursa olsun, tüketici gereksinimlerini karşılamak üzere mal yada hizmet üretirler. İşletmeler yaptıkları her faaliyet sonucu bir maliyetle karşılaştıklarına göre, kaliteye yönelik faaliyetler nedeniyle de bazı maliyetlerin oluşması kaçınılmazdır. İşletmenin sermayesi sınırsız değildir.

Bir ürünün oluşturulmasında karşılaşılan maliyetlerin tanımlanması ve uygun araçlar yardımıyla çözümlenmesi bir gerekliliktir. TKY’de her bir işin ilk seferinde doğru yapılması beklenir. Klasik yönetim anlayışında kaliteyi yükseltmek maliyeti arttırır görüşü yaygındır. Kalite Buzdağı

The Cost Iceberg Quality costs can be like an iceberg, with only a small part of the cost visible THE HIDDEN COST Main Point: Remember the Titanic? It didn’t see the iceberg coming until it was too late. In this era of increasing worldwide competitiveness, you don’t want any hidden costs to “sink” your company’s “ship”. Other Notes:

The Iceberg of Quality Costs

Gerçek maliyetlerin belirlenmesinde güçlükler Kalite maliyetlerinin çoğu muhasebe sistemlerinde hazır olarak bulunmazlar. Kalite maliyetleri ile sağlanan yararların arasında uzun süre geçmesi sapmalara neden olmaktadır. Muhasebe kuralları kalite maliyetlerinin belirlenmesine açık olamayabilir. Çok sayıda kalite maliyeti tahmini gerekir. Belirlenemeyecek gizli maliyet bileşenleri olabilir. Geçmişteki ve gelecekteki maliyetler arasında uyum sağlanması gerekir.

1951 : J.M. Juran : Quality Control Handbook; “Kalite ekonomisi – Gold in the Mine” 1957 : W.J. Masser : Kalite Maliyetleri : Önleme, Ölçme Değerlendirme, Başarısızlık 1960 : H.L. Freeman Kalite Maliyeti Modeli 1961 : A.V. Feigenbaum 1961 : ASQC tarafından Kalite Maliyeti Komitesi kuruldu. 1963 : ABD hükümeti KM’lerini zorunlu hale getirdi. 1967 :KM Komitesi : Kalite Maliyetleri Nedir ve Nasıl Belirlenir?

KM’lerinin değerlendirilmeye başlanmasının nedenleri : * Teknolojideki ilerlemeler bağlı olarak ürün karmaşıklığındaki artış nedeniyle KM’de artış, * Ürünün kullanım süresince oluşabilecek maliyetlerin sezilmesi ve giderek önem kazanması, * Yönetimin anlayacağı dilde iletişim kurabilecek mühendislere ve yöneticilere duyulan gereksinim. Kaliteye yönelik bir programın gerçek değeri, onun işletme gelirine ve tüketici memnuniyetine olumlu katkıda bulunabilme etkinliğiyle anlaşılır.

KALİTE MALİYETİ Önleme M. Ölç.Değ.M. Başarısızlık M. *Kalite planlaması * Malzemenin test/mua. *İçsel Bşz. M. *Ürün/Süreç tasarımı *Ölçü aletlerinin kontrolu Iskarta *Cihaz Tasarım/Geliştirme *Ölçü aletlerinin ayarlanması Yeniden işleme *Diğer bölümlerle işbirliği *Ürün test/muayenesi Yeniden test/mua. *Eğitim *Test/Mua.kuruluşu Düşük dereceleme *Pazarlama *Test/Mua. edilen malz. kaybı *Dışsal Bşz. M. *Tedarikçi değerlendirme Şikayetler İade Yükümlülük Servis hizmeti

Kalite Maliyeti Kategorileri 8% 10% 57% 25%

Önleme Maliyetleri (Prevention Costs) Önleme maliyetleri, belirlenen özelliklere uymayan mal ya da hizmet üretimini, bir başka ifadeyle, işletmenin hedeflediği kalite düzeyinden sapmaları önlemek amacıyla yaptığı çalışmaların maliyetlerinden oluşur.

Ölçme – Değerlendirme Maliyetleri (Appraisal Costs) Ölçme – Değerlendirme maliyetlerini, işletmenin ürettiği ürün kalitesinin değerlendirilmesi ve sapmaların belirlenmesi aşamalarında yapmış olduğu çalışmaların maliyetleri oluşturur. Satın alınan malzemenin standartlara uygunluğunun belirlenmesinin maliyeti de bu kapsamda ele alınır.

Başarısızlık Maliyetleri (Failure Costs) Başarısızlık maliyetleri, üretilen ürünün istenilen kalite düzeyini sağlamaması nedeniyle, tüketiciye gitmeden önce içeride ya da gittikten sonra dışarıda meydana gelen maliyetlerdir. Oluş kaynağına göre bu nedenle içsel (internal) ve dışsal (external) olmak üzere iki alt bileşenden oluşur.

İçsel başarısızlık maliyetleri İçsel başarısızlık maliyetleri, işletmenin belirlediği kalite düzeyini sağlamayan ürünlerin tüketiciye gitmeden önce içeride belirlenmesi aşamalarında yapmış olduğu çalışmaların maliyetlerinden oluşur.

Dışsal başarısızlık maliyetleri Tüketiciye iletilen üründe işletmenin kendisi ya da tüketici hata(lar) belirleyebilir. Söz konusu hataların işletme tarafından giderilmesinde oluşan maliyetlerdir.

Kalite Düzeyi – Kalite Maliyetleri Önleme+Ölçme En iyi Kalite Düzeyi Başarısızlık %100 Sağlam Yüzdesi

Toplam Kalite Maliyeti (TKM) ÖNM<%10+BZM>%70 Geliştirme projeleri uygulanmalı ÖLÇM>%50+BZM<%40 Ulaşmak için çalışmalar planlamalı ÖNM=%10+BZM≈%50 Ulaşılan durumun korunması için çalışmalara devam edilmeli

Ne Yapılmalı? TKM’de en iyiye ulaşılması, üç bileşenin de benzer duruma ulaşması değildir! BZM, onu azaltıcı nitelikte ve karlı projeler bulunamadığında, ÖÇM; BZM en iyi değerinde olduğunda, ÖÇM’yi azaltabilecek projeler bulunamadığında, Daha iyi standartlar ve bunların sağlanıp sağlanmadığını belirleyecek muayene ve test yöntemleri geliştirildiğinde

Ne Yapılmalı? ÖNM; Kendisi geliştirme analizi konusu olduğunda, Önleme çalışmalarının geliştirme projelerine yönlendirildiği durumlarda en iyiye ulaşmış olur…

Kalite Maliyeti Verileri Nasıl Derlenir? İşletme bölümlerine ilişkin maliyet kayıtları, Temel muhasebe kayıtları, Muhasebede bir ad altında değerlendirilen maliyetlerin ilgili bileşenlere ayrılması Tahmin yöntemi, Geçici olarak kayıt tutulması.

Verilerin Analizi Dönem : Hafta, ay, üç ay, altı ay, yıl Tablolaştırma, grafiksel gösterim. Ana bileşenlerin, gerekirse kendi içlerinde, TKM‘ne oranlanması ve değerlendirilmesi.

Verilerin Analizi – Kalite İndeksleri İşçilik İndeksi * TKM / İşçilik Saati (Maliyeti) Maliyet İndeksi * TKM / Atölye Üretim Maliyeti * TKM / Toplam Üretim Maliyeti Satışlar İndeksi * TKM / Net Satışlar Üretim İndeksi * TKM / Üretilen Birimler

Kalite İndeksleri İşçilik İndeksi: - Kolay hesaplanabilir, - Kolay anlaşılabilir, - Teknolojik gelişmelerin işçilik kullanımını azaltması durumunda uzun dönem karşılaştırmalı analizlerde etkin değildir.

Kalite İndeksleri Maliyet İndeksi: - Muhasebe kayıtlarından kolay hesaplanır, - Teknolojik gelişmelerden etkilenmez. Satışlar İndeksi: - Kolay hesaplanır, - Satış fiyatında ve maliyetlerdeki değişikliklerden etkilenir. Üretim İndeksi: - Ürün çeşitleri fazla ise etkin değildir.

Kalite İndeks Örneği 2005 2006 2007 2008 Kalite maliyetleri 2005 2006 2007 2008 Kalite maliyetleri Önleme 27.000 41.500 74.600 112.300 Ölç-Değerlendirme 155.000 122.500 113.400 107.000 İçsel Bşz 386.400 469.200 347.800 219.100 Dışsal Bşz 242.000 196.000 103.500 106.000 Toplam 810.400 829.200 639.300 544.400 Muhasebe kayıtları Satışlar 4.360.000 4.450.000 5.050.000 5.190.000 Üretim maliyetleri 1.760.000 1.810.000 1.880.000 1.890.000

Kalite İndeksi Toplam Kalite Maliyeti * 100 / i. dönem satışlar 810.400 * 100 / 4.360.000 = 18,58 Yıl Satışlar Maliyet 2005 18,58 46,04 2006 18,63 45,18 2007 12,66 34,00 2008 10,49 28,80

TKM’nin Değişimi

TKM’nin Bileşenler Temelinde Dağılımı

TKM Bileşenlerinin Göreli Dağılımı

Kalite ve Verimlilik Verimlilik = Çıktı / Girdi Az sayıda kusurlu, çıktıyı arttırır. Kalite iyileştirme, girdileri azaltır.

Getiri ve Verimlilik Ölçümü Y = (I)(%Ü) + (I)(1-%Ü)(%R) Y = Getiri I = üretilen birimlerin sayısı % Ü = kusursuz birimlerin yüzdesi % R = yeniden işlenen kusurlu birimlerin yüzdesi

Ürün Getiri Örneği” Günde 100 motor üretilsin. Motorların 80%’i kusursuz Düşük kalitedeki birimlerin 50%’si yeniden işlenebilmektedir. Y = (I)(%Ü) + (I)(1-%Ü)(%R) Y = 100 (0.80) + 100 (1- 0.80) (0.50) = 90 motor

Ürün Maliyeti Kd= Direk üretim maliyeti Kr= Birim başına yeniden işlem maliyeti I= Girdi R= Yeniden işlenen birim sayısı Y= Çıktı

Ürün Maliyet Örneği Direk üretim maliyeti = $30 Yeniden işleme maliyeti = $12 Üretilen motor sayısı = 100 Kusurlu motor yüzdesi = %20 Kusurlu motorların 50%’si yeniden işlenebiliyor

Çok Aşamalı Ürün Getirisi Y = (I) (%g1)(%g2)...(%gn) I = Parti büyüklüğü %gi = i. aşamadaki kusursuz ürünlerin yüzdesi

Çok Aşamalı Süreç Getiri Örneği Motorlar 4 aşamalı süreçte üretilmektedir Üretime 100 motorla başlandığında sürecin getirisi ? Aşama Kusursuz ürün yüzdesi 1 0.93 2 0.95 3 0.97 4 0.92 Y = (I) (%g1)(%g2)...(%gn) = (100)(0.93)(0.95)(0.97)(0.92) Y = 78.8 motor

100 Kusursuz Ürün Üretimi Çıktısı için Gerekli Girdi Sayısı

Kalite Verimlilik Oranı (KVO) Verimlilik ve kalite maliyetlerini içerir. Artar; - Eğer işleme veya yeniden işleme maliyetleri azalırsa. - Eğer süreç getirisi artarsa.

KVO Örneği İşletmenin yapabileceklerine ilişkin senaryolar: Direk üretim maliyeti = $30 Yeniden işleme maliyeti = $12 Üretilen motor sayısı = 100 Kusurlu motor yüzdesi = %20 Kusurlu motorların 50%’si yeniden işlenebiliyor. İşletmenin yapabileceklerine ilişkin senaryolar: 1 - Günlük üretimin 200’e çıkarılması 2 - Üretim maliyetinin $26’a, yeniden işleme maliyetinin de $10’a indirilmesi 3 - Getirinin 95%’e çıkarılması 4 - (2) ve (3)’ ün karışımı

KVO ÖRNEĞİ Mevcut durum; Durum 1 – Günlük üretimi artırmanın bir etkisi olmadı…

Durum 2 – Maliyetlerin azalması KVO’nı artırdı. Durum 3 – Getirinin artması KVO’nı artırdı. Durum 4 – Maliyetlerin düşmesi ve getirinin artması en iyi durumu verdi…

Kalite Maliyetlerinin Kısıtlamaları Kalite maliyetinin ölçülmesi kalite problemlerini çözmez. Maliyet göstergelerinin yayımlanması maliyet azaltmasını uyarmaz. Kalite maliyet raporları özel faaliyetler sağlamaz. Kalite maliyeti hesaplamaları maliyetlerin tümünü kapsamaz. Sermaye harcamaları gibi muhasebe toplantıları, kalite maliyeti ve dönemin tanımlanması bir kalite programının değerlendirmesine çok az katkı sağlar.

6. Önemli maliyetler, kalite maliyetinin kolayca dışında tutulabilir. 7. Sebep ve sonuç arasında bir zaman dilimi vardır ve bir kalite maliyeti raporu tüm değişiklikleri kapsamayabilir. 8. Kalite maliyetleri tahminlere ve karara dayanır ve yanılmalara neden olur. 9. Kalite maliyetleri genelde kısa dönemlidir.

Sonuç … TKY içinde yapılan çalışmaların değerlendirilmesi, kalite maliyetlerinin analizi ile olurludur. İşletme faaliyetlerinin yönlendirilmesinde yöneticilerin kullanacağı karar ölçütlerinden biri de söz konusu analiz sonuçlarıdır.

Beklenen Yararlar Kaliteye yönelik programların ve kontrol çalışmalarının etkinliğine ilişkin değerlendirmeler yapılması sağlanır. Uygulanan program ve projelerde gerekli düzenlemeler yönlendirilir. Ürünlerin gerçek maliyetlerinin belirlenmesi ve bağlı olarak fiyatlandırılmasını sağlar. Sorunların varlığı ve çözüm önceliklerinin belirlenmesi sağlanır. Dış alımların daha sağlıklı yapılmasına katkıda bulunur. Kaliteye yönelik çalışmaların işletme içinde düzenli bir biçimde dağılması sağlanır.

Muhasebe açısından bütçelemenin daha duyarlı yapılmasına yardımcı olur. Yöneticiler ile diğer personel arasında daha iyi ve anlaşılabilir bir iletişim kurulur. Öngörülen proje ve yatırımlara yönelik veriler oluşur. Pazar payı genişler. İşletmenin bölümleri arasında daha iyi ilişkiler kurulur. Kurulan bilgi sistemi ile hatalı veri ve raporlar azaltılır. Kalite düzeyinin gelişmesi nedeniyle hatalar azalır.